Ο ηθοποιός μιλάει στο Documento με αφορμή τον σκηνικό «Δείπνο» του Χέρμαν Κοχ
Ενα πολυτελές δείπνο µε εκλεκτά εδέσµατα. ∆ύο λαµπερά ζευγάρια κάνουν την εµφάνισή τους στη σκηνή. Ολα µοιάζουν τέλεια. Καθώς όµως ξετυλίγεται το κουβάρι της υπόθεσης, η πολιτισµένη και αψεγάδιαστη βιτρίνα της ευτυχισµένης αστικής οικογένειας ραγίζει ανεπανόρθωτα. Συναντήσαµε τον Στέλιο Μάινα στο Σύγχρονο Θέατρο και µιλήσαµε για την ατοµική ηθική, τις νέες τεχνολογίες και τη µοναξιά της εικονικής πραγµατικότητας. Η πρόβα που είχαµε την ευκαιρία να παρακολουθήσουµε στη συνέχεια δηµιούργησε την εντύπωση ότι τα µυστικά κρύβονται πίσω από κάθε φράση και πως το έργο ενεργοποιεί την έλικα του συναισθήµατος για τον θεατή.
Τι συµβαίνει στο «∆είπνο», ένα βραβευµένο έργο του Ολλανδού Χέρµαν Κοχ µε στοιχεία ψυχολογικού θρίλερ;
Στο έργο πραγµατοποιείται µια κοινωνική τοµή, µια έρευνα για τη συλλογική και ατοµική ευθύνη σε θέµατα ηθικής. Το ερώτηµα είναι αν µπορεί να αντέξει η οικογένεια αυτούς τους κλυδωνισµούς όταν ο πυρήνας της έχει θρυµµατιστεί και διαρραγεί. Σε µια σύγχρονη και προηγµένη δυτική κοινωνία, όπως είναι η ολλανδική, υπάρχουν δείγµατα καλλιέργειας αντίδρασης και φασισµού. Το έργο έχει πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις. ∆εν σηκώνει το δάχτυλο για να υποδείξει το σωστό, αλλά χτίζει ένα σηµαντικό υπόβαθρο για τον θεατή. Στο «∆είπνο» πρωταγωνιστούν δύο ζευγάρια που έχουν οικογενειακές σχέσεις. Ο συγγραφέας πραγµατικά τους ξετινάζει, τους κάνει φύλλο και φτερό, εξερευνά τις προθέσεις και τις πραγµατικές τους επιθυµίες σε συνθήκες ασφυκτικής πίεσης. Η οικογενειακή ειρήνη έχει διαρραγεί.
Είναι αγιοποιηµένος ο θεσµός της οικογένειας;
Σε όλο τον κόσµο κυριαρχεί η έννοια της «αγίας οικογένειας». Η κοινωνία είναι ένας πυρήνας και ένας από τους βασικούς συνεκτικούς δεσµούς είναι η οικογένεια. Ο συγγραφέας όµως δηµιουργεί ένα ρήγµα ακριβώς πάνω σε αυτό τον πυρήνα. Η κανονικότητα και η ευµάρεια έχουν αλλοιώσει τις ανθρώπινες σχέσεις.
Η ευµάρεια δεν θα ήταν λογικό να λειτουργεί αντίστροφα, δηλαδή να διευκολύνει τα πράγµατα;
Η οικονοµία θα έπρεπε να είναι ένας άξονας που διευκολύνει τη ζωή των ανθρώπων. Στις σύγχρονες κοινωνίες όµως συµβαίνει το αντίθετο. Και όχι µόνο στις σύγχρονες. Η οικονοµική ευµάρεια καµιά φορά λειτουργεί ως υπνωτικό, ως κάτι που αµβλύνει τις αισθήσεις και τις ευαισθησίες των ανθρώπων. Αυτή η διαπίστωση ωστόσο δεν µπορεί να γίνει προµετωπίδα, γιατί είναι λάθος να γενικεύουµε και να φτιάχνουµε κανόνες. Εχουµε µάθει να κατηγοριοποιούµε τα πάντα και να αποδίδουµε ευθύνες σε κοινωνικές οµάδες. Υπάρχει όµως και ατοµική ευθύνη για τα πράγµατα, κάτι που δυστυχώς έχει ξεχαστεί.
Ποιος είναι ο ρόλος της ηθικής δέσµευσης;
Η ηθική καλλιεργείται από την οικογένεια και ύστερα από το σχολείο. Με λίγα λόγια αναφέροµαι στην παιδεία. Εχουµε ξεχάσει ότι η παιδεία παίζει σηµαντικό ρόλο στη διαµόρφωση των προσωπικοτήτων και τη συγκρότηση του πυρήνα της κοινωνίας. Η παιδεία διαµορφώνει και πλάθει τους αυριανούς πολιτικούς, τα αυριανά κοινοβούλια και τους αυριανούς πολίτες.
Πού βρίσκονται οι ρίζες της µοναξιάς στις σύγχρονες κοινωνίες;
Η µοναξιά είναι εν µέρει αποτέλεσµα της τεχνολογίας. Η επικοινωνία επτυγχάνεται µέσα από τις εικόνες και τα κοινωνικά δίκτυα. Και µε αυτό τον τρόπο γίνεται εικονική πραγµατικότητα. Ξεκινήσαµε από την τηλεόραση και στη συνέχεια περάσαµε στο διαδίκτυο και στα κινητά τηλέφωνα. Είναι κατάσταση που δεν µπορεί να σβήσει, η ιστορία δεν πάει ποτέ προς τα πίσω. Είναι όµως απαραίτητο να προσαρµοστούµε και να επαναπροσεγγίσουµε αυτό το φαινόµενο ως κοινωνία. Να χτίσουµε ξανά την πραγµατικότητα και να µάθουµε να τη διαχωρίζουµε από την εικονική πραγµατικότητα.
Το κείµενο δηµιουργεί ταυτίσεις µε την τρέχουσα πραγµατικότητα και παραπέµπει στο σήµερα;
Το «∆είπνο» δεν περιγράφει την ελληνική πραγµατικότητα, δεν εστιάζει στην οικονοµική κρίση. Ο συγγραφέας όµως έχει αποδώσει την ουσία της διαταραχής της οικογενειακής γαλήνης. Το θέµα του είναι καθολικό. Είναι έργο που έχει ανέβει σε πολλές χώρες, έχει µεταφερθεί τρεις φορές στον κινηµατογράφο και πρόσφατα έµαθα ότι ταξίδεψε µέχρι την Κωνσταντινούπολη, µία εντελώς διαφορετική κοινωνία, µε άλλη κουλτούρα, που όµως έδειξε ενδιαφέρον για ένα τέτοιο ζήτηµα. Στην Ελλάδα είναι η πρώτη φορά που θα το δούµε πάνω στη σκηνή.
Στον τόπο µας κατά πόσο έχει αποσυντεθεί ο κοινωνικός ιστός;
Κατά βάση είµαστε κοινωνία εν συγχύσει. Αυτό είναι λογικό αν σκεφτεί κανείς ότι η Ελλάδα πέρασε και περνά ακόµη έναν τεράστιο οικονοµικό κλυδωνισµό. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να επαναπροσδιορίσουµε τους όρους επιβίωσής µας. Επί χρόνια είχαµε ορίσει την καθηµερινότητά µας µε συγκεκριµένο τρόπο για να πληρώνουµε το ενοίκιο, τους λογαριασµούς, τις δραστηριότητες για τα παιδιά µας. Ολα όµως άλλαξαν. Πρέπει να χτιστεί νέο κοινωνικό µοντέλο, το οποίο επιχειρείται να οικοδοµηθεί, αλλά προς το παρόν δεν υπάρχει. ∆εν ξέρω πόσο καιρό θα µας πάρει να επιδιορθώσουµε τις προσωπικές µας βλάβες και να µπορέσουµε να δηµιουργήσουµε. Εχουν καταγραφεί αυτοκτονίες ανθρώπων, χιλιάδες κλεισίµατα επιχειρήσεων, ασύλληπτες απάτες και έχουν δηµιουργηθεί στρατιές νέων ανέργων. Αυτό το καταλαβαίνει κάθε οικογένεια και προσπαθεί να προσαρµοστεί. Από αυτή την άποψη δεν µπορούµε να συγκριθούµε µε καµιά άλλη χώρα. Πρόκειται για γεγονός που δεν είναι καθόλου επιφανειακό και γραφικό, αλλά δηµιουργεί αντίκτυπο στην ψυχολογική, την οικονοµική, την κοινωνική και την πολιτική στάση του κάθε ατόµου. Είναι δύσκολο εγχείρηµα να συνεχίσουµε τη ζωή µας µέσα σε τόσους κλυδωνισµούς. Η µονάδα γίνεται σύνολο και τα σύνολα δηµιουργούν καταστάσεις. Ψηφίζουν, παίρνουν αποφάσεις, επιλέγουν και ρίχνουν κυβερνήσεις. Πάντοτε όµως ξεκινάµε ως µοναδικοί πυρήνες σε σχέση µε την προσωπική µας συνείδηση και ηθική.
Γιατί το κοινό έχει αγκαλιάσει την τέχνη σε αυτό το αµήχανο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο;
Το θέατρο έχει συµβουλευτικό και παρηγορητικό ρόλο. Ευτυχώς ο κόσµος έρχεται στο θέατρο. Και έχει κλείσει την τηλεόραση γιατί έχει ανάγκη από πραγµατική επικοινωνία. Να αφουγκραστεί, να ακούσει και να αλλάξει κάτι µέσα του. Με αυτό τον τρόπο ίσως και να κάνει λιγότερες επισκέψεις στους ψυχολόγους, που τα τελευταία χρόνια τούς έχουµε κάνει πλούσιους. Αναρωτιέµαι πόσοι ψυχολόγοι έχουν ξεφυτρώσει. Αυτό είναι η ανάγκη του ανθρώπου να πιαστεί από κάπου. Θέλει βοήθεια. Θέλουµε βοήθεια. Και το θέατρο κινείται σε αυτή την κατεύθυνση.
Τι σας κρατάει ακόµη σε εγρήγορση;
Σε τέτοιους καιρούς είναι πολυτέλεια για τον ηθοποιό να επιλέγει. Νιώθω τυχερός που κάνουµε αυτό το έργο. Είναι µια δουλειά που µε αφορά. Με συγκινεί. Αυτό που µε βασανίζει µπορώ να το µοιράζοµαι στη σκηνή µε άλλους ανθρώπους.
Και οι πιο νέοι που κάνουν τα πρώτα τους επαγγελµατικά βήµατα στο θέατρο;
Τα νέα παιδιά; Να το πω µε µια λαϊκή έκφραση, άσ’ τα να πάνε, την έχουν βάψει. Τα παιδιά µπαίνουν σε ένα ανύπαρκτο εργασιακό περιβάλλον µε όνειρα, καλλιέργεια και µόρφωση. Τους στρώσαµε τρύπιο χαλί. Ή µάλλον τους τραβήξαµε το χαλί κάτω από τα πόδια.
Προέρχεστε από οικογένεια ναυτικών. Υπάρχει µέσα σας το νήµα που σας συνδέει ακόµη µε αυτό;
Ο πατέρας µου ήταν καπετάνιος, όπως και πολλοί συγγενείς µου. Η µυθολογία του ναυτικού λειτουργούσε πάντοτε για µένα. Για την ακρίβεια έχτισα τη δική µου µυθολογία γύρω από αυτό. Οι έννοιες της θάλασσας και του ταξιδιού µού είναι πολύ οικείες. Το επάγγελµα του ηθοποιού ωστόσο δεν έχει καµιά σχέση µε το ταξίδι. Πρόκειται για ερευνητική και µικροσκοπική δουλειά. Εχει εµµονή, γείωση και έµφαση στη λεπτοµέρεια.
Με ποια φράση του έργου θα βάζατε τον θεατή στο κλίµα του «∆είπνου»;
∆εν είναι ανάγκη να ξέρουµε τα πάντα ο ένας για τον άλλον για να είµαστε ευτυχισµένοι.
INFΟ
«Δείπνο» Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας (Ευμολπιδών 45, Αθήνα) Μετάφραση: Κάτια Σπερελάκη Σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία: Λίλλυ Μελεμέ Παίζουν: Στέλιος Μάινας, Κατερίνα Λέχου, Λάζαρος Γεωργακόπουλος, Κατερίνα Μισιχρόνη, Γιώργος Κοτανίδης
