Ο καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ μιλάει στο Documento για τα αυτοοργανωμένα κινήματα της Λατινικής Αμερικής και τη μυθοποίηση των Εξαρχείων.
Παρά την επέλαση του εξευγενισµού (gentrification) και τις βίαιες συνέπειες της οικονοµικής κρίσης, η πόλη εξακολουθεί να αποτελεί πεδίο διεκδίκησης για όσους και όσες την κατοικούν. Από τα κατειληµµένα εργοστάσια της Αργεντινής και τις αυτόνοµες γειτονιές του Μεξικού µέχρι τις πλατείες της Αθήνας, η επανοικειοποίηση του δηµόσιου χώρου δεν είναι ένα στοίχηµα που έχει χαθεί. Ο καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ Σταύρος Σταυρίδης µιλάει στο Documento για την πόλη-έργο ως δυνατότητα, το πανεπιστηµιακό άσυλο και τη µυθοποίηση των Εξαρχείων.
Ποια είναι η κεντρική ιδέα του τελευταίου σας βιβλίου «Η πόλη ως τόπος των κοινών»;
Αρκετές φορές περιγράφουµε τις πόλεις ως πεδία ελέγχου και καταστολής. Υπάρχει αυτή η πλευρά. Η πόλη όµως είναι ταυτόχρονα και ένα πεδίο όπου παράγονται εµπειρίες και αγώνες ζωής που δείχνουν ότι τα πράγµατα µπορεί να είναι και αλλιώς. Προσπαθώ να µελετήσω µε ποιον τρόπο αυτές οι δυνατότητες υλοποιούνται από συγκεκριµένες προσπάθειες σε διάφορα µέρη του κόσµου. Ο Ανρί Λεφέβρ υπερασπίστηκε από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 την ιδέα ότι «η πόλη είναι έργο» . Τι µπορεί λοιπόν να σηµαίνει σήµερα η πόλη-έργο ως δυνατότητα;
Η πόλη της Αθήνας µετατράπηκε σε πεδίο αναζήτησης κοινών τόπων και πρακτικών;
Υπάρχουν εµπειρίες που οφείλονται σε εκρήξεις δυσαρέσκειας, συλλογικού οραµατισµού και ελπίδας. Χαρακτηριστικό παράδειγµα ήταν τα κινήµατα της πλατείας Συντάγµατος το καλοκαίρι του 2011. Ενας κεντρικός χώρος της πόλης µεταµορφώθηκε σε πεδίο συνύπαρξης, συγκατοίκησης και συµπροσδιορισµού στόχων, ενώ παρήχθη ένα πρόπλασµα µιας άλλης πόλης, έστω και προσωρινό. Υπάρχουν επίσης εµπειρίες και πρωτοβουλίες (όχι τόσο φωτογενείς σε σχέση µε την προβολή τους από τα ΜΜΕ) µέσα στην καθηµερινότητα. Την περίοδο της οικονοµικής κρίσης στην Ελλάδα ανακαλύψαµε τη σηµασία που έχουν αυτά τα εγχειρήµατα τα οποία εξαπλώθηκαν σε πολλές γειτονιές της Αθήνας. ∆εν εξασφάλισαν µόνο παροχές στις οποίες ο κόσµος δεν είχε πλέον πρόσβαση γιατί αποσυρόταν το λιγοστό κράτος πρόνοιας που διαθέταµε, αλλά ταυτόχρονα γέννησαν νέες εµπειρίες. Η κατάληψη του City Plaza αποτέλεσε ένα εµβληµατικό παράδειγµα, όπως και πρωτοβουλίες στον χώρο της υγείας και της εκπαίδευσης. Οι εµπειρίες της πόλης έγιναν µε αυτόν τον τρόπο κοινό αγαθό.
Η εξουσία βρίσκει τρόπους να διεισδύει σε τέτοια εγχειρήµατα;
Στην Ελλάδα η περίπτωση της κρίσης ενεργοποίησε αντιδράσεις που δεν γνωρίζαµε. Η οργάνωση της κοινωνίας (ακόµη και οι αντιστάσεις) παραδοσιακά περνούσε µέσα από τη διαµεσολάβηση των συνδικάτων και των κοµµατικών µηχανισµών. Η κρίση πρόσφερε ευκαιρίες αµφισβήτησης µε δοµές που ακόµη και η Αριστερά θεωρούσε το προηγούµενο διάστηµα υποδεέστερες. Το αποτέλεσµα ενός εγχειρήµατος σε καµιά περίπτωση δεν είναι εγγυηµένο. Οταν µιλάµε για αφοµοίωση αυτό σηµαίνει ότι η κυριαρχία έχει τη δύναµη να απορροφάει και να µετατρέπει. Για παράδειγµα, ο τρόπος µε τον οποίο παράγεται συλλογική καινοτοµία στο διαδίκτυο είναι εκπληκτικός, αλλά είναι κάτι που καρπώνονται µεγάλες εταιρείες. Αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρξει προστασία από αυτές τις οικειοποιήσεις. Η κουλτούρα της επανανακάλυψης των κοινών ως πεδίο αγώνα µπορεί να είναι ένα πρόπλασµα µιας άλλης µορφής κοινωνικής οργάνωσης που παλεύει να γεννηθεί. Το σύστηµα δεν έχει την ίδια ικανότητα απορρόφησης που επιδείκνυε σε άλλες περιόδους. Ακαµψία δείχνει. Γι’ αυτό µάχεται τους «άλλους», τα µεταναστευτικά ρεύµατα, γι’ αυτό µέσα στην Ευρώπη παρατηρείται η άνοδος µιας επιθετικής ακροδεξιάς που δεν δείχνει καµιά πρόθεση να αφοµοιώσει. Να εξορίσει και να αποβάλει θέλει.
Ποιες εµπειρίες συλλέξατε από τα αυτοοργανωµένα κινήµατα της Λατινικής Αµερικής;
Η πυραµίδα σε αυτές τις χώρες είναι εξαιρετικά ασυνεχής µε µια τεράστια βάση και µια πολύ µικρή κορυφή. Οι ελίτ είναι ολιγάριθµες και πολύ πλούσιες. Σε χώρες όπως το Μεξικό, η Αργεντινή και η Βραζιλία η οργάνωση παίρνει τη µορφή διεκδίκησης του δικαιώµατος στη ζωή γιατί οι καταστάσεις είναι οριακές. Από την άλλη πλευρά, αυτό συνδυάζεται µε µια µορφή δράσης που παράγει νέα περιεχόµενα. Ο τρόπος που δοµείται ένα κίνηµα αστέγων δεν διεκδικεί απλώς σπίτια, αλλά απαιτεί στοιχεία ισότητας και αυτοοργάνωσης. Οι αυτόνοµες γειτονιές του Μεξικού έχουν τάση εξάπλωσης στην περιφέρεια της πόλης, ενώ η περίπτωση των Ζαπατίστας έχει µεγάλη εµβέλεια ως ένα εγχείρηµα αυτονοµίας. Πριν από δύο χρόνια βρέθηκα σε µια µεγάλη κινητοποίηση δασκάλων στο Μεξικό η οποία γέννησε χώρους αυτοδιεύθυνσης, µικρές πόλεις στο εσωτερικό των πόλεων. Στο εσωτερικό ανακτηµένων επιχειρήσεων και εργοστασίων της Αργεντινής έχουν δηµιουργηθεί λαϊκά δηµοτικά σχολεία, ενώ την εποχή της κατάρρευσης της οικονοµίας διαδόθηκε και η διάθεση εναλλακτικών νοµισµάτων. Στη Βραζιλία και στο Μεξικό συµβουλευτικές οµάδες ειδικών αρχιτεκτόνων και πολιτικών µηχανικών παρέχουν σχέδια στα κινήµατα των αστέγων για τον µελλοντικό οικισµό της κοινωνικής κατοικίας. Καταφέρνουν να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις συγκατοίκησης, τις δοµές παραγωγής του κοινόχρηστου χώρου, τη συµµετοχή των γυναικών. Η Ουρουγουάη επίσης έχει πρωτοπόρο ρόλο στο συνεταιριστικό κίνηµα κατοικίας.
Στην Ελλάδα η νέα κυβέρνηση θέτει στο κέντρο της συζήτησης το ζήτηµα των Εξαρχείων και των δηµόσιων χώρων.
Μια σκληρά νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση έχει κάθε λόγο να δαιµονοποιήσει τις προσπάθειες που δείχνουν ότι η οργάνωση του χώρου µπορεί να λάβει και άλλες µορφές. Θα επιτεθεί σκληρά σε παραδείγµατα και περιπτώσεις χωρικής οργάνωσης µε στοιχεία χειραφέτησης. Η εικόνα των Εξαρχείων έχει πολλές µυθοποιήσεις. Για ορισµένους είναι χώρος εκτός των κυρίαρχων δοµών του καπιταλισµού επειδή εκεί έχει µικρή παρουσία η αστυνοµία (κι αυτό ακόµη είναι συζητήσιµο). Η αρνητική µυθοποίηση συγκροτείται πάνω στην ιδέα ότι όλες οι εκδηλώσεις µε χαρακτηριστικά αµφισβήτησης πρέπει να κατασταλούν ως αντιδράσεις ανοµίας. ∆εν πρέπει όµως σε καµιά περίπτωση να θεωρούµε οποιαδήποτε µορφή αντίδρασης στην κρίση και την αδικία στοιχείο παραβατικότητας, παρά τα δεδοµένα προβλήµατα που υπάρχουν. Στα Εξάρχεια θα δοθεί µια συµβολική µάχη. Το κράτος θα εµφανίσει το αφήγηµα ότι ο νόµος και η τάξη επέστρεψαν στην πόλη και θα βάλει κάτω από αυτή την καµπάνια οτιδήποτε αντιδρά.
Ποια είναι η γνώµη σας για την κατάργηση του πανεπιστηµιακού ασύλου;
Το άσυλο προήλθε από µια βαριά κληρονοµιά αγώνα στην οποία χρωστάµε το όποιο επίπεδο δηµοκρατίας έχουµε κατακτήσει σήµερα. Το κράτος θέλει να εµφανιστεί ως χωροφύλακας στις πόρτες των ιδρυµάτων και να καταστέλλει κατά την κρίση του οτιδήποτε θεωρεί απειλή. Και άλλες φορές έχουν αλλάξει νοµοθεσίες, χωρίς να έχει τολµήσει ποτέ να επέµβει αστυνοµική δύναµη δίχως την έγκριση των πανεπιστηµιακών αρχών. Πιστεύω ότι οι νέοι κυβερνώντες θα καταργήσουν τις θεσµικές εγγυήσεις του ασύλου, δεν νοµίζω όµως ότι θα καταφέρουν να καταργήσουν την ουσία του που πάντοτε ήταν προϊόν πραγµατικών κοινωνικών αγώνων και επαγρύπνησης µέσα και έξω από τα πανεπιστήµια. Η επίθεση κατά του ασύλου δεν έχει να κάνει µε την έγνοια τους για το πανεπιστήµιο, τη δηµοκρατία και την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, αλλά µε την εχθρότητα απέναντι σε οτιδήποτε αντιδρά, πατώντας σε εκφυλιστικές εικόνες της κοινωνικής αντίστασης. Πρέπει να καταλάβουµε ότι αυτές οι πολιτικές είναι εκ του πονηρού και επιχειρούν να εγκλωβίσουν και να εξουδετερώσουν συγκεκριµένους χώρους.
INFΟ
«Κοινός Χώρος. Η πόλη ως τόπος των κοινών» (Εκδόσεις Angelus Novus)
