Επειτα από τρία ολόκληρα χρόνια διαπραγμάτευσης οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατάφεραν να συμφωνήσουν σε μια νέα κοινή αγροτική πολιτική (ΚΑΠ) για την περίοδο 2023-27, η οποία αν και δεν μειώνει τα κονδύλια των επιδοτήσεων τα αναδιατάσσει, με σκοπό να βάλει καλλιεργητές και κτηνοτρόφους να προωθήσουν προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος στον τόπο τους.
Με δυο λόγια, από το 2023 αλλάζουν οι κανόνες κατανομής των επιδοτήσεων στην ελληνική γεωργία και κτηνοτροφία, δημιουργώντας κινδύνους για τη βιωσιμότητα της εγχώριας παραγωγής, η οποία είναι ήδη επιβαρυμένη από την εκρηκτική αύξηση του κόστους του ρεύματος, των ζωοτροφών και των λιπασμάτων.
Για τις προβλέψεις, τις ευκαιρίες και τους κινδύνους της νέας ΚΑΠ καθώς και για το εθνικό στρατηγικό σχέδιο που η κυβέρνηση της ΝΔ προωθεί και το οποίο θα ορίσει σε τελική ανάλυση πώς η νέα ΚΑΠ θα εφαρμοστεί στην Ελλάδα, ζητήσαμε να μας διαφωτίσει ο νυν τομεάρχης αγροτικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ και πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Σταύρος Αραχωβίτης, βαθύς γνώστης του θέματος, αφού άλλωστε επί των ημερών του άρχισε στην Ευρώπη η διαπραγμάτευση για τη νέα ΚΑΠ.
Eχουμε λοιπόν νέα κοινή αγροτική πολιτική (ΚΑΠ), η οποία φέρνει σημαντικές αλλαγές. Υπάρχουν θετικά στοιχεία;
Για την Ελλάδα η ΚΑΠ αποτελεί έναν πολύ σημαντικό πόρο χρηματοδότησης της πρωτογενούς παραγωγής, των υποδομών και της μεταποίησης που φτάνει στα 2 δισ. ευρώ τον χρόνο. Η διαπραγμάτευση για τη νέα ΚΑΠ ξεκίνησε το 2018. Τα δύο πρώτα χρόνια, που την ευθύνη διακυβέρνησης της χώρας και την εκπροσώπησή της στα συμβούλια υπουργών Γεωργίας είχε ο ΣΥΡΙΖΑ, τέθηκαν σημαντικές βάσεις και χτίστηκαν συμμαχίες, οι οποίες σε σημαντικό βαθμό αποτυπώνονται στην τελική συμφωνία. Επίσης, καθοριστική ήταν η συμβολή του ευρωβουλευτή μας Πέτρου Κόκκαλη, ο οποίος συμμετέχει ως αναπληρωτής στην αρμόδια επιτροπή του Ευρωκοινοβουλίου.
Με βάση όσα συμφωνήθηκαν μπορούν να δημιουργηθούν σημαντικές ευκαιρίες τόσο για τους νέους γεωργούς όσο και για την ανάπτυξη μιας «ομπρέλας» από μέτρα για την αντιμετώπιση κλιματικών κυρίως κρίσεων. Η αναδιανεμητική ενίσχυση, η μείωση των υψηλών άμεσων ενισχύσεων (Capping), αλλά και η ορθή και σε παραγωγική κατεύθυνση αξιοποίηση των συνδεδεμένων ενισχύσεων προσφέρουν ευκαιρίες αν σχεδιαστούν προς όφελος των πραγματικών παραγωγών.
Για μας το τελικό θετικό αποτέλεσμα έχει μια κομβική αιρεσιμότητα: τη διαμόρφωση ενός εθνικού σχεδίου που θα εξειδικεύει τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις και τους βασικούς στόχους της ΚΑΠ στην ελληνική πραγματικότητα, επιτυγχάνοντας μια ισορροπία μεταξύ των οικονομικών, των περιβαλλοντικών και των κοινωνικών στόχων της ΚΑΠ.
Και ποια είναι τα επικίνδυνα σημεία της νέας ΚΑΠ για την ελληνική γεωργία;
Η νέα ΚΑΠ έχει μια σαφή φιλοπεριβαλλοντική κατεύθυνση. Με δεδομένο ότι η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται σε κρίση για την ευρωπαϊκή και περισσότερο την ελληνική γεωργική παραγωγή, αυτή η κατεύθυνση είναι εν πολλοίς θεμιτή.
Χρειάζεται όμως να τονίσουμε ότι η ελληνική γεωργία είναι μάλλον το θύμα και όχι ο θύτης στην υπόθεση «περιβάλλον».
Καθώς λοιπόν ο μεγάλος κίνδυνος κρύβεται στις λεπτομέρειες, οι οποιεσδήποτε δυσμενείς προβλέψεις και μεταβολές ενσωματωθούν στο εθνικό στρατηγικό σχέδιο για τα κρίσιμα για την ελληνική αγροτική παραγωγή σημεία της συμφωνίας θα επηρεάσουν άμεσα την ήδη οριακή βιωσιμότητα των εκμεταλλεύσεων.
Υφίσταται έντονη ανησυχία για σημαντική απώλεια πόρων του Πυλώνα Ι (άμεσες ενισχύσεις) σε σχέση με το «πρασίνισμα» της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου που θα οδηγήσει στην απώλεια βιωσιμότητας για τις πολύ μικρές και μικρές εκμεταλλεύσεις, ιδιαίτερα κάποιων δενδρωδών καλλιεργειών. Τα οικολογικά σχήματα που αντικαθιστούν το πρασίνισμα κινδυνεύουν να αποτύχουν ν’ απορροφήσουν τους διαθέσιμους πόρους, αν δεν σχεδιαστούν σωστά και με τρόπο ώστε να μπορέσουν οι Ελληνες παραγωγοί να ενταχτούν σε αυτά. Για δε τον Πυλώνα ΙΙ (αναπτυξιακά προγράμματα), το γεγονός ότι πολύ μεγάλο ποσοστό των πόρων αφιερώνεται σε δράσεις για το περιβάλλον και το κλίμα και άυλες δράσεις δημιουργεί μεγάλη ανησυχία για τους πόρους που τελικά θα είναι διαθέσιμοι για τα αναπτυξιακά μέτρα.
Oταν ήσασταν στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης είχατε αναθέσει μελέτη στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας, η οποία είχε δείξει ότι η κατάργηση των στρεβλών «ιστορικών δικαιωμάτων» (αφορούν τον μέσο όρο επιδοτήσεων που λάμβαναν οι δικαιούχοι για μια συγκεκριμένη παλαιά περίοδο αναφοράς, που διατηρήθηκε αμετάβλητος επί 20 χρόνια) θα οδηγούσε σε μεγάλες απώλειες για συγκεκριμένες αγροτικές εκμεταλλεύσεις ή και καλλιέργειες και κινδύνευε να φέρει μια γενικευμένη απώλεια βιωσιμότητας. Αυτό σημαίνει ότι τα επόμενα χρόνια μπορεί να δούμε μια μεγάλη καθίζηση στην ελληνική γεωργία;
Ο κύκλος των ιστορικών δικαιωμάτων έχει κλείσει οριστικά. Οι στρεβλώσεις που κουβαλάει για την ελληνική γεωργία έχουν φτάσει σε εκρηκτικό επίπεδο. Ωστόσο, υπό το φως των αποτελεσμάτων της μελέτης που εκπονήθηκε αλλά και της πρόσφατης SWOT Ανάλυσης, αντικειμενικά δικαιολογείται να αναδύεται έντονος ο προβληματισμός για τις επιπτώσεις στη βιωσιμότητα από μια βίαιη αποσύνδεση της εξάρτησης από τις επιδοτήσεις εντός της υφιστάμενης περιφερειοποίησης για μια σειρά καλλιεργειών.
Είναι στοίχημα στρατηγικής σημασίας η δημιουργία εργαλείων αντιμετώπισης των παρενεργειών της εσωτερικής σύγκλισης, και σε αυτή την κατεύθυνση είναι κρίσιμο το πώς σχεδιάζεται και από ποια πολιτική σκοπιά το εθνικό στρατηγικό σχέδιο. Είναι δυστύχημα για τη χώρα ότι αυτές τις στιγμές, πέρα από τη διαχείριση της πανδημίας και της κρίσης που αυτή γεννά, έχουμε στο τιμόνι της χώρας μια κυβέρνηση που δεν νοιάζεται για την ευημερία των πολλών. Το μυωπικό, σκληρά ταξικό και καιροσκοπικό πρίσμα που διακατέχει όλη την κυβερνητική πολιτική, κατ’ αναλογία με το ότι δεν εγγυάται πλέον την υγεία των πολιτών, δεν θέλει να εγγυηθεί και τη βιωσιμότητα των πολλών μικρών εκμεταλλεύσεων που αποτελούν και τη συντριπτική πλειονότητα.
Η νέα ΚΑΠ δίνει βασικές κατευθύνσεις, αλλά κάθε χώρα θα συγκροτήσει το δικό της εθνικό στρατηγικό σχέδιο που θα ορίσει πώς θα γίνει η κατανομή των επιδοτήσεων. Το εθνικό στρατηγικό σχέδιο που έφτιαξε η κυβέρνηση της ΝΔ τι κατευθύνσεις δίνει;
Η κυβέρνηση φέρνει στο τέλος του χρόνου κατάθεσης ένα σχέδιο που δεν θα εφαρμόσει η ίδια αλλά η επόμενη προοδευτική κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ.
Το κείμενο που δημοσιοποίησε το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης περιορίζεται στα βασικά σημεία της ευρωπαϊκής πολιτικής συμφωνίας. Απουσιάζει η κατεύθυνση εθνικής στρατηγικής, αφού δεν λαμβάνει υπόψη ούτε τα αποτελέσματα της SWOT Ανάλυσης που εκπονήθηκε γι’ αυτό τον σκοπό ούτε τις διεθνείς εξελίξεις και τάσεις για τον αγροδιατροφικό τομέα ούτε και την εμπειρία της κρίσης λόγω πανδημίας. Δεν θέτει προς διαβούλευση ούτε καν συγκεκριμένες προτάσεις ή έστω δέσμη προτάσεων για τα επίδικα ζητήματα της νέας ΚΑΠ για την ελληνική γεωργία.
Οι αγρονομικές περιφέρειες παραμένουν οι ίδιες, τα ιστορικά δικαιώματα δεν καταργούνται, αλλά «συγκλίνουν» έως το 2026, και η εσωτερική σύγκλιση δικαιωμάτων ακολουθεί τον αργό ρυθμό σύγκλισης στο 85% του μέσου όρου στο τέλος της προγραμματικής περιόδου. Για την αναδιανεμητική ενίσχυση προς τις μικρές και μεσαίες εκμεταλλεύσεις ακόμη μελετάται ποιοι θα είναι οι μικροί και μεσαίοι αγρότες που θα τη δικαιούνται. Είμαστε ακόμη στο σκοτάδι για το τι θα περιλαμβάνεται στα οικοσχήματα.
Η επισήμανση της δημογραφικής κατάστασης του αγροτικού πληθυσμού ως ένα από τα σημαντικότερα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής γεωργίας δεν αρκεί, όμως τίποτε συγκεκριμένο δεν αναφέρεται για το 3% των άμεσων ενισχύσεων που διατίθενται. Οι διαρροές για τους τομείς ενίσχυσης στις συνδεδεμένες ενισχύσεις έχουν προκαλέσει τεράστια αναστάτωση στους αγρότες των περισσότερων περιοχών. Ενας ολόκληρος πυλώνας, ο Πυλώνας ΙΙ, βρίσκεται ακόμη σε αναμονή επεξεργασίας και περιλαμβάνει μόνο τίτλους παρεμβάσεων!
Στη διαβούλευση επί του εθνικού στρατηγικού σχεδίου, που είναι νομίζω σε εξέλιξη, πώς τοποθετήθηκαν οι εκπρόσωποι του αγροτικού κόσμου και οι περιφέρειες;
Η κυβέρνηση της ΝΔ πορεύεται εν κρυπτώ, με προσχηματικές φιέστες και χωρίς καμία διαβούλευση με τον αγροτικό κόσμο για την ΚΑΠ τα τελευταία δύο χρόνια. Βρισκόμαστε στο παραπέντε και ακόμη δεν έχει γίνει γνωστό το σημαντικότερο μέρος του εθνικού σχεδίου. Επειδή το στρατηγικό σχέδιο για τη νέα ΚΑΠ υπερβαίνει τη θητεία μιας κυβέρνησης, υποβάλλαμε εξ αρχής αίτημα στην Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου, το οποίο μέχρι σήμερα επιδεικτικά αγνοούν. Προφανώς, η «επιτελική» αδυναμία ολοκλήρωσης του σημαντικότερου μέρους του εθνικού σχεδίου δεν τους επιτρέπει ν’ αποτολμήσουν να ενημερώσουν το κοινοβούλιο μέσω των επιτροπών.