Οι «Ερωτευμένοι σχιζοφρενείς» του Σταμάτη Γαλάνη είναι ένα βιβλίο που αποτελείται από διηγήματα, χρονογραφήματα, ποιήματα και δοκιμιακούς στοχασμούς, μια «ρητορική συνείδησης, αγάπης και εσώτερης ανάφλεξης», όπως είναι ο υπότιτλός του. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ο συγγραφέας και ποιητής Σταμάτης Γαλάνης απαντά στο ερωτηματολόγιο του Docville.
Πού γεννηθήκατε και πού μεγαλώσατε;
Στην Αθήνα. Ωρίμασα ωστόσο στο εξωτερικό, όπου και εγκαταστάθηκα για σπουδές μετά το Λύκειο.
Όταν ακούτε τη λέξη σπίτι τι σας έρχεται στο μυαλό;
Η γυναίκα μου και τα παιδιά μου. Κυρίως όμως η γυναίκα μου, καθώς την νιώθω σαν σπίτι μου.
Μια ανάμνηση από τα παιδικά σας χρόνια.
Υπάρχουν αρκετές καλές, αλλά και ορισμένες άσχημες. Προτιμώ να φέρνω στο μυαλό μου τις καλές. Το άνοιγμα δώρων τα Χριστούγεννα, η δουλειά με τον πατέρα μου τα καλοκαίρια. Το αίσθημα ασφάλειας ευρύτερα.
Πότε ήταν η πρώτη φορά που βυθιστήκατε σε ένα βιβλίο;
Τα πρώτα βιβλία που διάβασα ήταν η Οδύσσεια και η Ιλιάδα του Ομήρου. Ωστόσο, «βυθίστηκα» στο «Μυστήριο του τραυλού παπαγάλου» των τριών Ντέντεκτιβ του Ρόμπερτ Άρθουρ, και στον «Κυρίαρχο του Κόσμου» του Ιουλίου Βερν. Ένα μαγικό ταξίδι στον ανυπέρβλητο κόσμο της λογοτεχνίας ξεκίνησε από τότε, και δεν τολμά να σταματήσει έως και τώρα.
Ποιος ήταν ο άνθρωπος που σας μύησε στο διάβασμα;
Πιστεύω ότι ο άνθρωπος αυτός ήταν η νονά μου, η Ρούλα. Δούλευε σε μια βιβλιοθήκη εκείνα τα χρόνια, και νομίζω ότι προτιμούσε να μου φέρνει δώρα βιβλία αντί για παιχνίδια ή κάτι άλλο. Εκείνη μου δώρισε τον «Τραυλό παπαγάλο» του Άρθουρ. Επίσης οι γονείς μου. Ακόμα φέρω ως ανάμνηση την αγορά μιας σειράς έργων του Ιουλίου Βερν. Ακόμα θυμάμαι τις γκραβούρες σε εκείνα τα βιβλία. Τα έχω μάλιστα ακόμα στην βιβλιοθήκη μου. Σε αυτούς λοιπόν οφείλω την αγάπη μου για το διάβασμα, το μυστήριο, την αναζήτηση στα ερωτήματα που αργότερα επισκέφτηκαν την εφηβική ζωή μου.
Τι σας ώθησε στη συγγραφή;
Ήταν μάλλον κάτι έμφυτο. Η φαντασία οργίαζε μόνιμα μέσα μου, η τάση για δημιουργικότητα επίσης. Διαβάζοντας κάμποσα βιβλία με περιπέτειες μυστηρίων εκείνο τον καιρό, σκεφτόμουν ότι θα μπορούσα «εύκολα» να γράψω κάτι αντίστοιχο. Έτσι και έγινε. Σχημάτισα μια ιστορία στο μυαλό μου και έπειτα από ορισμένες ημέρες γραφής, πήγα στην μητέρα μου και της έδειξα το νεανικό πόνημα μου. «Να», της είπα, «έγραψα ένα βιβλίο με τους τρεις ντεντέκτιβ που αγαπώ, και θέλω να το διαβάσεις». Αυτό ήταν. Σήμερα, σκέφτομαι ότι πιθανώς να ήταν μια εσώτερη ανάγκη για επικοινωνία, μια ανάγκη που έψαχνε ακροατήριο και εκτόνωση.
Η συγγραφή είναι τρόπος ζωής;
Δεν γνωρίζω στα αλήθεια τι ορίζεται ως τρόπος ζωής. Αν υπάρχει κάποιος «ικανός» τρόπος να ζεις, δηλαδή. Τρόπος ζωής είναι να σκέφτεσαι, να εκφράζεσαι, να στοχάζεσαι, να δημιουργείς; Να επιβιώνεις με όσα εργαλεία ανακαλύπτεις στην πορεία; Να ζεις υπό τους κανόνες της ηθικής και τις επιταγές των νόμων της κοινωνίας; Να μεγαλώνεις παιδιά πάνω στα ερείπια της χρεωκοπίας και των μνημονίων; Έχει τρόπο ζωής ο άνθρωπος; Έχει επίσης «τρόπο θανάτου»; Ο ελεήμων και ο εγκληματίας; Ο πλούσιος ή ο επαίτης; Ο αστός ή ο αγρότης; Ο δάσκαλος ή ο ιερέας; Ο άστεγος ή ο αστυφύλακας; Μάλλον, όλοι αυτοί, και πολλοί ακόμα, θα έχουν κάποιο τρόπο να ζουν. Ίσως να έχουν και ένα στόχο, και κάποιο όνειρο αγκαλιά. Η συγγραφή βρισκεται εδώ να εξηγήσει. Να απαντησει αν υπάρχει τρόπος ζωής, και κυριότερα αν υπάρχει «λόγος ζωής».
Η ζωή του συγγραφέα είναι μοναχική;
Χρειάζεται μοναχικότητα. Η συγγραφή πέρα από την φαντασία και το ταλέντο χρειάζεται και πολύ διάβασμα. Επιπρόσθετη μελέτη άλλων συγγραφέων, νέων η παλαιών. Αυτό σημαίνει ιδιωτική δαπάνη σε χρόνο, ησυχία, μοναξιά. Κάθε τέχνη αποζητά ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του δημιουργού της. Όχι μόνο το αποζητά, αλλά το απαιτεί μάλιστα. Προσωπικά, νιώθω ότι αυτό το χάσιμο στον χρόνο και την μοναξιά είναι αρκετά ελκυστικό, και ιδιαίτερα απαραίτητο. Ένας αθάνατος στίχος, ένα αποτελεσματικό βιβλίο, μια όμορφη διδακτική ιστορία, όλα αυτά, το αξίζουν. Μα κυρίως, οι αναγνώστες έχουν ανάγκη το χάσιμο του συγγραφέα. Έχουν ανάγκη το κομμάτι που θα δώσει. Έχουν ανάγκη από τον σεβασμό και τον χρόνο που θα δώσει στο έργο του. Επομένως, έχουν ανάγκη από την μοναξιά του.
Υπάρχουν ιδανικές συνθήκες για τη συγγραφή ενός βιβλίου;
Δεν υπάρχουν ιδανικές συνθήκες ζωής, επομένως δεν μπορούν και να υπάρξουν ιδανικές συνθήκες συγγραφής ενός βιβλίου. Όλα είναι δραματικώς αλλυλένδετα.
Ποιο ήταν το πρώτο πράγμα που σκεφτήκατε όταν ολοκληρώσατε το νέο βιβλίο σας;
Πρώτη σκέψη ήταν πιθανώς ότι κουράστηκα πνευματικά. Δεύτερη σκέψη ήταν ότι ευτυχώς το έργο «μου είχε μιλήσει», μου είχε πει δηλαδή: «είναι η ώρα μου, η ώρα να με εκδόσεις» Τρίτη σκέψη ήταν πιθανώς αυτό που σκεφτόμουν μόνιμα τον τελευταίο καιρό πριν το τέλος του: Είναι μια ουσιώδης παρακαταθήκη για τα παιδιά μου, ό,τι πιστεύω, πρεσβεύω, αγαπώ ή αποστρέφομαι, βρίσκεται μέσα σε αυτό.
Νιώσατε ποτέ φόβο έκθεσης;
Εκτιθέμεθα σε όλα. Από την ακτινοβολία του ήλιου μέχρι και την αρνητική συμπεριφορά του γείτονα. Από την οικονομική κρίση στην περιβαλλοντική κρίση. Από τις πανδημίες του κόσμου μέχρι και τις επιταγές της Νέας Εποχής. Από τον εκδότη μέχρι και τον εργοδότη. Τι επιπλέον φόβο θα μπορούσε να μου προκαλέσει η έκθεση σε μια σημαντική μερίδα αναγνωστών ή ομότεχνων; Μάλλον κανένα πλέον. Τα ξεπέρασα νωρίς όλα αυτά, κοντά στα 30 μου έτη, κατατάσσοντας τα ως μάταια και δίχως πραγματική διανοητική ωφέλεια.
Συγγραφικό μπλοκάρισμα. Σας έχει τύχει;
Συμβαίνει ορισμένες φορές. Δεν χρειάζεται πίεση ωστόσο. Υπάρχουν ιδέες, προσχέδια δοκιμίων, μυθιστορημάτων και διαφόρων ακόμα έργων που έχουν μείνει «στην μέση». Βρίσκονται αποθηκευμένα σε σκληρούς δίσκους ή εκτυπωμένα και καταχωρημένα, κάπου, στους «παγετώνες της βιβλιοθήκης ή του γραφείου μου. Κάποια στιγμή, ίσως να βγουν στο φως. Όπως είπα, δεν χρειάζεται πίεση η βιασύνη. Ο Τσέχοφ έλεγε ότι «η αληθινή λογοτεχνία οφείλει να διδάσκει ή να υπόσχεται την ελευθερία». Αυτό φέρνω στο μυαλό μου κάθε φορά που «μπλοκάρω». Σε αυτό πειθαρχώ. Όταν κάτι δεν προχωρά όμορφα και ελεύθερα, το αφήνεις στην άκρη. Το παρκάρεις στο παρασκήνιο. Και αν κάποια στιγμή αυτό αλλάξει, το φέρνεις ξανά στο προσκήνιο.
Ποιοι συγγραφείς έχουν «γράψει» μέσα σας;
Υπάρχουν ποταμοί μελάνι μέσα στις φλέβες μου από τους Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Οκτάβιο Παζ, Αλμπερ Καμύ, Ουόλτ Ουίτμαν, Φιοντόρ Ντοστογιεύσκι και Λέοντα Τολστόι. Από τους κλασικούς, θα πρόσθετα σε αυτό το ελκυστικό σύνολο και τους Έρνεστ Χέμινγουει, Τσαρλς Μπουκόφσκι και Έντγαρ Άλαν Πόε. Από νεότερους στοχαστές φιλοσόφους ξεχωρίζω τους Έρικ Φρομ, Τζορτζ Στάινερ και Ρόναλντ Τζακάρτ. Από τους δικούς μας, τρέφω θερμή αγάπη στους Τάσο Λειβαδίτη, Οδυσσέα Ελύτη και Αντώνη Σαμαράκη. Έχω εμπνευστεί αρκετά από το έργο του Δημήτρη Λιαντίνη, του Ευάγγελου Παπανούτσου, και φυσικά, του Σαράντου Καργάκου.
Το ποτήρι είναι μισοάδειο ή μισογεμάτο;
Τίποτα από τα δύο. Προτιμώ τη δημοφιλή ρήση του Μπρους Λη. «Γίνε σαν το νερό φίλε μου!». «Γίνε η κούπα, γίνε το ποτήρι». Γέμισε δηλαδή την πλάση με τα έργα σου. Γίνε καθαρός και αγλαός σαν το νερό, ευέλικτος, ορμητικός, αλλά και δροσερός.
Αύριο ξημερώνει μια καλύτερη μέρα;
Θα απαντήσω με ένα στιχάκι από τους «Σχιζοφρενείς» μου: «Ήταν υπέροχος ο κόσμος, περιστέρι μου» Ναι, οφείλει να ξημερώσει μια καλύτερη ημέρα, φτάνει εμείς να το πιστέψουμε, να την φτιάξουμε καλύτερη. Όχι μόνο για εμάς! Για τον διπλανό μας, το γείτονα, τον συνεργάτη, τον συνέταιρο. Τον αδικημένο και τον καταφρονημένο. Έτσι, θα είναι πάντα υπέροχος ο κόσμος. Έτσι, πάντα θα ξημερώνει μια καλύτερη ημέρα.
Βασίζεστε στην καλοσύνη των ξένων;
Βασίζομαι ευρύτερα στην καλοσύνη. Γενικώς και ειδικώς. Από όπου και αν προέρχεται. Δεν έχω άλλη επιλογή να διάγω τον βίο μου.
Η κόλαση είναι οι άλλοι;
Η κόλαση είναι στην θέση της. Όπως και ο παράδεισος. Εμείς είμαστε σε κίνηση. Εμείς φέρουμε την ευθύνη των πράξεων και του προορισμού μας. Για την ώρα, τουλάχιστον.
Ποιο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης εκτιμάτε ιδιαιτέρως;
Τη χρηστότητα – την έμφυτη καλοσύνη της ηθικής, δηλαδή. Ο πόνος, η πληγή που κρύβει κάθε ύπαρξη καμουφλάρει ή κινητροποιεί τις ενέργειες της. Ενάρετες ή αισχρές. Να το πω αλλιώς λαικά: Δώσε στον άνθρωπο μια αγκαλιά (που να την εννοείς), ένα φιλί, λίγο δροσερό νερό, νοιάξιμο, ενδιαφέρον, στήριξη, ένα δάκρυ σου αν μπορείς. Τον έκανες άγιο. Και ταυτόχρονα έγινες και εσύ.
Ποιο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης σας απωθεί;
Αποστρέφομαι τις διακρίσεις. Την αδιαφορία, τον εγωκεντρισμό, την αποχή. Τον φθόνο και την υποκρισία. «Ισχυρά δηλητήρια», όπως τα ονόμαζε ο Νίτσε.
Τι ρόλο παίζει η φιλία στη ζωή σας;
Σημαντικό αλλά όχι τον σημαντικότερο. Σημαντικός για εμένα είναι ο αγώνας για όλους. Όχι για τους λίγους.
Είναι σημαντικός για εσάς ο έρωτας;
Έρωτας για όλα. Για τον άνθρωπο «σου». Για τον συνάνθρωπο σου. Έρωτας για κάποιο ευγενή σκοπό. Έρωτας για τις ιδέες και τα ιδανικά σου. Έρωτας για την Πατρίδα σου. Έρωτας για την δικαιοσύνη, την εργασία, την προκοπή, την συγγραφή σου. Έρωτας για το παιδί σου. Έρωτας για τον κοινωνικό αγώνα σου. Έρωτας για όλα. Δεν γίνεται αλλιώς. Και αν γίνει αλλιώς, δεν έχεις τίποτα να δώσεις. Δεν έχεις τίποτα να περηφανευτείς. Τίποτα για να ζήσεις. Είσαι ένα ανέραστο τίποτα.
Τι είναι ευτυχία για εσάς;
Ταξίδι για να την βρεις. Μια καλή ανιδιοτελής πράξη. Μια τολστοϊκή «εξομολόγηση». Μια Θεία Κοινωνία. Μια όμορφη Ιθάκη. Ας ελπίσουμε ότι όλοι θα φτάσουμε μια μέρα.
Η ομορφιά μπορεί να σώσει τον κόσμο;
Χα! Και η ασχήμια το ίδιο.
Πώς σκέφτεστε τον εαυτό σας σε δέκα χρόνια;
Δεν μπορώ να απαντήσω πειστικά. Προτιμώ να σκέφτομαι το σήμερα, και λιγάκι το αύριο. Τα δέκα χρόνια είναι αιωνιότητα, αυτή την στιγμή. Άσε, που αν δεν ζω, θα έχω χάσει αρκετό χρόνο σε μια αχρείαστη σκέψη, και όπως το θέτει ο Στάινερ, θα είναι μια ακόμα χαμένη σκέψη μέσα στις εκατοντάδες χιλιάδες που έχω ήδη κάνει. Ντροπή μου.
Είστε ικανοποιημένος με όσα έχετε καταφέρει μέχρι σήμερα;
Έχω γίνει πατέρας δύο υπέροχων κοριτσιών. Θα ήταν τραγωδία να ισχυριστώ το αντίθετο. Θα ήταν περιττό και λανθασμένο να αναφέρω κάτι διαφορετικό από αυτό, ως ανώτερο.
Info
Το βιβλίο «Ερωτευμένοι σχιζοφρενείς» του Σταμάτη Γαλάνη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάκτος. Τα έσοδα του συγγραφέα από τις πωλήσεις θα διατεθούν εξ ολοκλήρου στον φιλανθρωπικό οργανισμό μέριμνας και προστασίας μητέρας και παιδιού «Η κιβωτός του κόσμου».