Τα νέα του τραγούδια, η πολιτική, ο έρωτας, ο πολιτισμός: ένα δυναμικό κραουνάκειο χαρμάνι
Ήρθε στα γραφεία της εφηµερίδας µε κεράσµατα: το νέο του CD «Γιορτή στα σπίτια», ένα µπουκάλι ρακή και ροζ καραµέλες. Χειµαρρώδης στον λόγο του, ξεκίνησε να τα λέει προτού αρχίσει η συνέντευξη. Κατεβήκαµε στο στούντιο To Do Loft, το οποίο µας φιλοξένησε, και ο Σταµάτης έπλεξε στη ροή της κουβέντας µας την Ελένη Βιτάλη, τα τραγούδια του, τον Φοίβο ∆εληβοριά, τον Κυριάκο Μητσοτάκη µε τον Αλέξη Τσίπρα, την υπουργό Πολιτισµού, τον έρωτα, το µίσος, τη Σύλβα και την Έλενα Ακρίτα, τον Άλαν, το πνεύµα που κατοικεί στο σπίτι του στην Καλλιθέα.
Σταµάτη, από το lockdown προέκυψε το νέο σου CD «Γιορτή στα σπίτια».
∆εν µου αρέσει η χρήση της αγγλικής λέξης lockdown. Ήταν η συνειδητή υπακοή των ανθρώπων µπροστά στον κίνδυνο. ∆ίνω µεγάλο µπράβο στους Έλληνες. Σταθήκαµε πολύ µάγκες. Εκεί φανήκαµε ότι άµα θέλουµε, είµαστε πολύ συγκροτηµένοι και πολύ νοικοκύρηδες, για να µην πω τη φρικτή λέξη νοικοκυραίοι.
Είτε έτσι είτε αλλιώς, για σένα αποδείχτηκε εξαιρετικά γόνιµη περίοδος.
Μένω σε ένα διαµέρισµα στη Συγγρού 55 τετραγωνικά και 22 το παλιό πλυσταριό που το έχω ενώσει µε τον κάτω χώρο. Με τα χρόνια γέµισε µε πράγµατα: CDs, βιβλία, πίνακες, το αρχείο µου που είναι κάτω από το κρεβάτι που κοιµάµαι, δυο τρία τραπέζια µαζί µε το πιανάκι µου για τη δουλειά µου. Εκεί δουλεύω όλη µέρα. Θέλω να πω ότι είχα να διαχειριστώ τον εαυτό µου ουσιαστικά σε έναν διάδροµο. Πήρα λοιπόν την απόφαση από τη δεύτερη τρίτη µέρα του εγκλεισµού ότι θα γράψω· αυτό που έκανα όταν δεν ήµουν ενεργός στα live – βγήκα στη δουλειά, δουλειά έξω στα ζωντανά, πολύ αργά, το 1993, µε την Πρωτοψάλτη στο Γκάζι. Από µικρός η χαρά µου ήταν να βρίσκοµαι πίσω από τη σκηνή, να το φτιάχνω και να το βλέπω. Θα λέγαµε ότι είµαι περισσότερο σκηνοθέτης –εκτός από συνθέτης– από το να θέλω να παίξω. Εν πάση περιπτώσει, η ζωή τα έφερε αλλιώς.
Αλλιώς, αλλά ωραία τα έφερε η ζωή…
Όχι ωραία… ήρθαν ανέλπιστα πράγµατα. Ειδικά η δεκαετία µου από τους «Αχαρνής» µέχρι τώρα είναι µια δεκαετία τροµερών πανεπιστηµίων δικών µου, ας πούµε. Τελικά αυτό που µε ερεθίζει είναι σε ποια καινούργια εγκυκλοπαίδεια θα πέσω.
«Γιορτή στα σπίτια»… λες και µοιάζει να καλείς τον κόσµο να σπάσει το κλίµα τής άνωθεν επιβληθείσας εσωστρέφειας.
Ούτε ήξερα. Έγραφα στιχάκια σε χαρτάκια. Αυτό θα το πω γιατί έχει σηµασία. Στην καραντίνα η καθηµερινή µου παρέα ήταν η Σύλβα Ακρίτα· γι’ αυτό της αφιερώνω το CD. Στην ουσία έγραφα για εκείνη, τραγούδαγα για τη Σύλβα. ∆εν είχαµε πολύ στενή σχέση πριν από αυτό το διάστηµα – είχαµε µια αµοιβαία βαθύτατη εκτίµηση (αγαπούσε τα τραγούδια µου), αλλά δεν ήµασταν κολλητοί. Ξαφνικά µέσα στην καραντίνα –ούτε καν θυµόµαστε πώς έγινε αυτό– µέρα µε τη µέρα αρχίσαµε να µιλάµε πρώτα τσατάροντας και µετά της έµαθα και το live για να βλεπόµαστε. Η Σύλβα ήταν ο παραλήπτης. Στις 17 Μαρτίου, θυµάµαι, είδα τον Ρούφους Ουεϊνράιτ, έναν καλλιτέχνη που αγαπώ πάρα πολύ, να παίζει από το Λος Άντζελες ένα γνωστό τραγούδι και σκέφτηκα ότι εµείς θα γράψουµε καινούργια. Και έγραψα το πρώτο κοµµάτι, το «Γράφουµε ησυχία». Όταν το ανέβασα στις 18 Μαρτίου έγινε χαµός. Εγώ απλώς έβαζα το iPad πάνω στο πιάνο, ό,τι πάρει ο ήχος, κι έπαιζα. Και µου γράφουν από κάτω η Ρέα Γαλανάκη, η Μάρω Βαµβουνάκη, η Μάρω ∆ούκα, η Ευγενία Λουπάκη… σε µιάµιση ώρα 50.000 views. Αυτό µε έβαλε σε µια υποχρεωτικότητα. Ήταν σαν να τους το χρώσταγα πια… κάθε τόσο και λιγάκι να τους δίνω το φαΐ τους.
Μίλησες για τη στάση που κράτησε ο κόσµος στη διάρκεια της καραντίνας και την εκθείασες. ∆εν εκθείασες όµως και την κυβέρνηση.
Εγώ αυτή την κυβέρνηση τη σιχαίνοµαι για τρεις λόγους: είναι µικρόσογο –δεν είναι η Νέα ∆ηµοκρατία αυτή η κυβέρνηση–, είναι αγράµµατοι και είναι κακοί άνθρωποι. ∆εν τους θέλω. Από την ώρα που βγήκε ο Μητσοτάκης προλέγω ότι θα τον ρίξει η Νέα ∆ηµοκρατία – και θα τον ρίξει η Νέα ∆ηµοκρατία. Ξέρεις, µερικοί συριζοµαλάκες µού έχουνε πει τη φράση «φίλε, εντάξει, εσύ δεν ξέρεις από πολιτική». Μην πω ποιοι είναι, θα φανερωθούν από τα χαΐρια τους.
Βεβαίως δεν ξέρω από πολιτική, δηλαδή δεν ξέρω από τα ψέµατα της πολιτικής, τι πρωτόκολλο πρέπει να ακολουθήσει κανείς για να είναι στην πολιτική. Αν και διαφώνησα πολλές φορές µε το πρωτόκολλο του Τσίπρα. Με το πόσο ο Τσίπρας ακολουθούσε το πρωτόκολλο, να το πω κι έτσι. ∆εν θα ’θελα τόσο πολύ πρωτόκολλο από µεριάς του. Εν πάση περιπτώσει, τώρα βρισκόµαστε στη φάση η Νέα ∆ηµοκρατία να χαρακτηρίζει ιστορική συµφωνία τις Πρέσπες και να σβήνει τη λέξη «ιστορική» για να µην αναγκαστεί να χρεωθεί να απαντήσει στην υπόλοιπη σοβαρή –σε εισαγωγικά– λαϊκή ∆εξιά. Πιστεύω στη λαϊκή ∆εξιά, δεν την υποστηρίζω. Τέλος πάντων, ο Μητσοτάκης είναι µικροσυµµορία.
Μικρό…
Μικρό αλλά επικίνδυνο.
Φοβάσαι το µικρό;
Ναι, ένα ποντίκι µπορεί να κάνει πάρα πολύ µεγάλη ζηµιά εάν δεν το φάει η γάτα στην ώρα του.
Να επιστρέψουµε λίγο στον δίσκο. Να πάµε στη συνεύρεσή σου ξανά ύστερα από χρόνια µε την Ελένη Βιτάλη.
Να πω κάτι πριν από αυτό. Έγραψα πολύ παραπάνω τραγούδια από αυτά που υπάρχουν στον δίσκο – µάλιστα ένα από αυτά, το οποίο είναι πολύ αγαπηµένο µου, είναι στο µικροσάιτ όπου υπάρχουν τα λόγια. Είναι ο «Άλαν», δηλαδή το πνεύµα του σπιτιού µου. Είναι γνωστό ότι ζω µόνος µου, άρα έχω κάποιον µε τον οποίο µιλάω. Του έχω δώσει όνοµα, τον πειράζω, µε πειράζει… Τίποτε δεν ήξερα την ώρα που γράφονταν αυτά τα πράγµατα. ∆εν ξέραµε άµα θα ξηµερώσουµε, πού πηγαίνουµε, αν θα έχει αύριο. Αλλά όταν έγραψα το καλαµατιανό («Τα χαµπέρια»), εξ αφορµής της φορτηγάτζας έξω από το Μαξίµου, µε πρώτο στίχο «∆εν θέλω τα τραγούδια µου στου Κούλη τα ληµέρια» σκέφτηκα αµέσως ότι αυτό το τραγούδι για να ’χει ισχύ θέλει τη Βιτάλη. Να είναι ένα καλαµατιανό της καρδιάς, µε τα κλαρίνα του, µε τα σέα και τα µέα του και να έχει χώρο –να το πω κι έτσι– στα πανηγύρια… Μόνο η φωνή της Ελένης θα µπορούσε να το δικαιώσει. Με την Ελένη βρέθηκα το ’90 στη «Μήδεια». Έχω αυτό το προηγούµενο µαζί της. Μεγάλη αγάπη. Το έχω πει και ξαναπεί ότι για µένα η Βιτάλη και η Γαλάνη είναι οι δύο µεγάλες τραγουδίστριες που έχουµε στον τόπο. Την ώρα που της έστειλα τα «Χαµπέρια» µου είπε: «Να µην τραγουδήσω “Στου Κούλη τα ληµέρια” γιατί το τραγούδι θα µείνει και όταν αυτός θα έχει φύγει». Και µπροστά στην τεράστια λαϊκή σοφία που µου αντιπαρατάχτηκε στο επιθεωρησιακό πρώτο άγγιγµα άλλαξα τον στίχο «δεν θέλω τα τραγούδια µου στα σκοτεινά ληµέρια» και το τραγούδι πήρε µια οικουµενικότητα άλλου τύπου.
Η Μελίνα θα φώναζε δέκα καλλιτέχνες που αγαπάει και θα τους έλεγε: «Τι θα κάνουµε;». Αυτό δεν µπορεί να το κάνει µια ηµι-ψυχοπαθής κατηχήτρια. Και αυτό αφορά και κάποιους –µερικοί από τους οποίους είναι φίλοι µου– που βγήκαν και τη στήριξαν.
Ο «Θούριος» του Ρήγα πώς προέκυψε;
Το είχα γράψει το 2016 όταν έκανα τον λόγο του Κολοκοτρώνη στα Ελληνόπουλα στη Μικρή Επίδαυρο. Και µια µέρα µέσα στη ροή της καραντίνας έπαιξα και αυτό το τραγούδι στους αγαπητούς µου «τηλεθεατές» στο Facebook.
Πόσο επίκαιρος παραµένει ο λόγος του Ρήγα σήµερα, κάτι λιγότερο από 200 χρόνια µετά την απελευθέρωση; Τι είδους απελευθέρωση ζητάς;
Είναι απόλυτα επίκαιρος. Ακόµη ζητάµε µια απελευθέρωση. ∆εν ξέρω τι είδους είναι. Πάντως το να πεις την ώρα που είσαι στην καραντίνα «ως πότε παλικάρια θα ζούµε στα στενά» έχει εκτόπισµα. Πέντε το πρωί στο στούντιο του Αργυρίου που γράψαµε της είπα: «Είναι και κάτι ακόµη. Αν θέλεις, άκου το και πες το». Το έµαθε φράση φράση και το είπε εκείνη την ώρα. Κι αυτό που πραγµατικά µε συγκινεί από αυτή την ερµηνεία είναι ότι ακούς µια γυναίκα που δεν πλασάρει πως είναι τραγουδίστρια µέσα σε ένα δωµάτιο εγκλεισµού και αυτό µε δονεί την ώρα που το ακούω.
Το τραγούδι µε τον Φοίβο ∆εληβοριά προέκυψε από τη συνάντησή σας στην «Ταράτσα του Φοίβου».
Άλλη ωραία ιστορία. Mε έχει καλέσει ο Φοίβος στη δεύτερη «Ταράτσα» του στην Ιερά Οδό. Νοµίζω ότι ήµασταν στις 17-18 Ιουλίου. Μου λέει: «Κάτι να κάνουµε στη σκηνή». Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις αφήνοµαι εντελώς… «όπως θέλεις εσύ». Του λέω «δεν γράφεις κάτι, έναν στίχο;» και συνεννοούµαστε ό,τι γράψει να µου το δείξει στη σκηνή. Να µην το ξέρω πριν. Να µου το δώσει αλά Αττίκ µπροστά στον κόσµο και να κάνω τη µουσική εκείνη την ώρα. Έτσι έγινε το «Ξέρω πού πάω», το οποίο γίνεται ελαφρώς ύµνος· ήδη έχει αγαπηθεί και αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι έχει συγκινήσει σκληρό αντρικό πληθυσµό. Ο Φοίβος πήρε κάποια λόγια από συνεντεύξεις µου που αφορούσαν τα παιδικά µου χρόνια και επειδή είµαστε και οι δύο από την ίδια συνοικία έκανε µια πολύ ωραία αναφορά στην Καλλιθέα.
Έχω την εντύπωση ότι ο δίσκος σου είναι κατεξοχήν πολιτικός.
Ναι; ∆εν το καταλαβαίνω. Εκτός από το «Γιατί έτσι», που είναι καθαρό πολιτικό τραγούδι και το οποίο χρωστάω στην Έλενα Ακρίτα επειδή έγραψε ένα εκπληκτικό κοµµάτι στα «Νέα» µε αυτό τον τίτλο, το οποίο µε κούνησε. Το ίδιο βράδυ έφτιαξα τους στίχους, τους έστειλα να τους δει. Το «Γιατί έτσι» είναι πολιτικό τραγούδι και µάλιστα κοινωνικά πολιτικό γιατί µιλάει πάλι για τη σχέση µε τον κόσµο. Βεβαίως υπάρχουν στίχοι µέσα στο «Γιορτή στα σπίτια» που αγγίζουν το πολιτικό. Ας πούµε το «Με τρολάρουν τα πουλιά» είναι ένα τέτοιο τραγούδι – έρχονται αυτά τα έρµα και είναι πιο ελεύθερα από µένα που είµαι µέσα. Γενικά πάντως είναι ερωτικός δίσκος.
Ο έρωτας δεν συνδέεται µε την πολιτική;
Θέλεις να πω την αλήθεια; Την έχει εντελώς χεσµένη ο έρωτας την πολιτική.
∆εν είναι πολιτική πράξη ο έρωτας;
Πολιτική πράξη ο έρωτας; Εγώ ξέρω ότι ο έρωτας είναι ερωτική πράξη καθαρή. Και όχι εκδικητική και τέτοια. ∆εν µπορώ αυτούς που µεταφράζουν τον έρωτα σαν εγωισµό. Για µένα ο έρωτας είναι η ώρα που ένας άνθρωπος γίνεται ρεζίλι στον εαυτό του.
Έχω αποµονώσει µία φράση σου από το booklet που µου άρεσε πάρα πολύ: «Να ξέρεις τι αγαπάς και γιατί». Υπάρχει λόγος να ψάξουµε γιατί αγαπάµε;
Όχι, αλλά όταν σου έρχεται το κύµα το µεγάλο –να το πω έτσι– καταλαβαίνεις και το γιατί.
Είναι πιο εύκολο να µισείς από το να αγαπάς;
Έχω τελειώσει µε το µίσος. Βαριέµαι το µίσος. Είναι αυτό που έλεγε η γλυκιά µου η Παΐζη: «∆εν θέλω µέσα µου µαύρα ζουµιά».
Με τι έχεις αντικαταστήσει το µίσος;
Με την πλήρη περιφρόνηση. Προτιµώ εκείνη την ώρα ο άλλος να είναι αόρατος.
Την υπουργό Πολιτισµού µπορείς απλώς να την αγνοήσεις;
Όχι, αλλά αυτή µπορώ να την ψεκάσω µε Baygon, διότι µάλλον ανήκει στα κοπροχαρή ηλίθια. Βγαίνει η υπουργός και καταγγέλλει ένα ολόκληρο σινάφι ότι «τα παίρνει µαύρα». Χαρακτηρίζει δηλαδή τον καλλιτεχνικό χώρο παράνοµο. Εγώ στη ζωή µου δεν τα έχω πάρει µαύρα ποτέ ούτε κανέναν συνεργάτη µου έχω πληρώσει µαύρα. ∆εν µπορεί να µας προσβάλλει µε τέτοιον τρόπο επειδή η ίδια προέρχεται από ένα κόµµα που δούλευε µόνο µε µαύρα χρήµατα.
Θέλω να κλείσουµε διαβάζοντας από το booklet το σηµείωµά σου για την ελπίδα και την ευχή σου να είχαµε µια υπουργό Πολιτισµού που να ξενυχτάει µαζί µε δυο τρεις αγωνιστές συµβούλους για το πώς θα φωτίσει µε τέχνη τη ζωή της χώρας.
Η Μελίνα αυτό θα έκανε. Θα φώναζε δέκα καλλιτέχνες που αγαπάει και θα τους έλεγε: «Τι θα κάνουµε;». Αυτό δεν µπορεί να το κάνει µια ηµι-ψυχοπαθής κατηχήτρια. Και αυτό αφορά και κάποιους –µερικοί από τους οποίους είναι φίλοι µου– που βγήκαν και τη στήριξαν.
INFO
To CD «Γιορτή στα σπίτια» του Σταμάτη Κραουνάκη κυκλοφορεί από τη Λυχνία. Τραγουδούν ο ίδιος ο συνθέτης, η Σπείρα Σπείρα, η Ελένη Βιτάλη, ο Φοίβος Δεληβοριάς, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Κώστας Μπουγιώτης, ο Σάκης Καραθανάσης και ο Χρήστος Γεροντίδης
