Σε μια περίοδο που το κοσμολογικό τοπίο στραγγίζεται από την πανδημία, μία ακόμη σύγκρουση πολιτισμών βγήκε από τη νάρκη της, με αφορμή τις δολοφονίες και τους αποκεφαλισμούς στη Γαλλία από τζιχαντιστές.
Τι ώθησε όμως τον Εμανουέλ Μακρόν στην επίδειξη πυγμής είτε με δηλώσεις «αυτός είναι ο τρόπος ζωής μας. Αν δεν τον σέβεστε, να φύγετε» είτε φωταγωγώντας δημόσια κτίρια με σκίτσα του σατιρικού περιοδικού «Charlie Hebdo»; Προσωπικές φιλοδοξίες για ηγεμονικό ρόλο του ίδιου και της χώρας του αφού η Βρετανία έχει κλειστεί εδώ και καιρό στο καβούκι της και η Γερμανία αρκείται στην οικονομική κυριαρχία; Πολιτικές σκοπιμότητες ώστε να απορροφήσει το κόμμα του το διογκούμενο κλίμα της ξενοφοβίας και να αποτρέψει την άνοδο της Λεπέν στην εξουσία;
Η διάθεση να υπερασπιστεί την ελευθερία έκφρασης και να εμφανιστεί ως γνήσιος απόγονος του Διαφωτισμού; Ή μήπως ένα πλήγμα στην ισλαμική κουλτούρα που στην παρούσα περίσταση εκπροσωπεί ο Ερντογάν;
Να ξεκαθαρίσουμε πως κανένας εχέφρων άνθρωπος δεν μπορεί να τάσσεται με το μέρος των φονταμενταλιστών μουσουλμάνων που πιστεύουν ότι σκοτώνοντας τους απίστους θα σώσουν την ψυχή τους και θα κερδίσουν τον παράδεισο. Η γλυκερή φιλικότητα του σουπερμάρκετ ή του πάρκου αναψυχής δεν θα καταλαγιάσει ποτέ τη μανία ενός φανατικού που ονειρεύεται την ουράνια ευδαιμονία. Θεωρώντας πως οι ευρωπαϊκές αξίες περιθωριοποιούν τις δικές του, βλέπει τον δυτικό τρόπο ζωής ως υπαρξιακή απειλή και στρέφεται στη θρησκεία.
Από την άλλη, οι κινήσεις του Γάλλου προέδρου ερμηνεύονται από μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης ως επιβεβαίωση της θεωρίας του Χάντιγκτον, υποστηρίζοντας ότι ενισχύει την αμυντική έπαρση του δυτικού πολιτισμού, αποδυναμώνει την αντίληψη για την πολυμορφία του σύγχρονου κόσμου και επαναφέρει το δίπολο Ανατολής – Δύσης, τον χριστιανικό σταυρό εναντίον της ισλαμικής ημισελήνου. Γι’ αυτό και με ταχύτητα ενστίκτου συσπειρώθηκαν γύρω από τον Μακρόν οι ευρωπαϊκές χώρες και γύρω από τον Ερντογάν οι μουσουλμανικές. Η κάθε πλευρά φαίνεται να μην έχει απέναντί της έναν συνομιλητή αλλά ένα σκιάχτρο.
Στην καταγωγή ωστόσο της λέξης «πολιτισμένος» υποβόσκει μια αντίληψη που δημιουργεί a priori διαχωριστικά σύνορα. Χωρίς περιγραφική αλλά αξιολογική σημασία επιτρέπει κατηγοριοποιήσεις, υποδηλώνοντας όχι μόνο το «τι» αλλά και το «πώς» θα έπρεπε να είναι εκείνος που δεν μετέχει στον ίδιο πολιτισμό μ’ εμένα. Οι διαφορετικές επιλογές οφείλουν να υποτάσσονται σε ένα διαρκώς μειούμενο διάνυσμα που υποδεικνύει συμπεριφορές, κρίνει και βαθμολογεί. Η κουλτούρα όμως του διαφορετικού είναι αναγκαία για να μπορέσει να υπάρξει η κουλτούρα του ομοίου, η οποία δεν συγκροτείται μέσα στον καθρέφτη αλλά μέσα στο βλέμμα του άλλου. Η ετερότητα συγκροτεί την ταυτότητα. Τις συνέπειες ενός εκλεκτικού ορισμού για τον πολιτισμό ο 20ός αιώνας τις πλήρωσε με οδυνηρό τρόπο. Ο Ενγκελς ήθελε την Ιστορία δικαστήριο του κόσμου, αλλά η φράση κατέγραψε απλώς τον ευσεβή του πόθο.
Δυστυχώς η αντιπαράθεση Μακρόν – Ερντογάν δεν έμεινε στο επίπεδο μιας προσωπικής κόντρας αλλά ήδη προκάλεσε άλλη μια τρομοκρατική ενέργεια ώστε να πενθήσουμε πάλι σιωπηρά, να γίνουμε κάτοχοι μιας επιπλέον οδύνης που θα διαρρήξει τις μπετόν αρμέ ηθικές συνειδήσεις μας.
H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης
