Από το Μπέρκλεϊ στην Πράγα, από το Ρίο ντε Τζανέιρο στο Τόκιο, από το Παρίσι έως το Ανατολικό Βερολίνο: Στα οδοφράγματα! Η εξέγερση της νεολαίας τη δεκαετίας του ’60 ήταν ένα γεγονός παγκόσμιας διάστασης. Πενήντα χρόνια μετά το 1968, το Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων προσπαθεί να φωτίσει τις διεθνείς διαστάσεις αυτού του κινήματος.
ΗΠΑ: Ισότητα δικαιωμάτων – ελευθερία στην έκφραση
Φθινόπωρο 1964, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϊ: Όταν ένας μαύρος ακτιβιστής για τα πολιτικά δικαιώματα συλλαμβάνεται στην πανεπιστημιούπολη, ξεσπά εξέγερση. Το Κίνημα Ελεύθερου Λόγου, με επικεφαλής τον φοιτητή Μάριο Σάβιο, καταλαμβάνει το πανεπιστήμιο – ήταν η αρχή της εξέγερσης των «Αμερικανών 68αρηδων».
Η απαρχή του κινήματος χρονολογείται από τη δεκαετία του ’50, όταν το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων ξεκινά στον Αμερικανικό νότο. Σύντομα οι λευκοί μαθητές και φοιτητές θα συμμετάσχουν σε εκστρατείες κατά του Απαρτχάιντ. Εμπνευσμένοι από αυτήν την εμπειρία, εκφράζουν τη δική τους δυσαρέσκεια: για τον ρατσισμό και την ιδεολογική και στρατιωτική κλιμάκωση του Ψυχρού Πολέμου. Το 1962, οι Φοιτητές για μια Δημοκρατική Κοινωνία (SDS) δημοσίευσαν το ιδρυτικό έγγραφο μιας Νέας Αριστεράς που αναζητά ένα νέο δρόμο πέρα από τον σοβιετικό κομμουνισμό και τον καπιταλισμό.
Από το 1965, η αγανάκτηση για τον πόλεμο στο Βιετνάμ τροφοδότησε τη διαμαρτυρία. Και με την πάροδο του χρόνου, οι ακτιβιστές γίνονται όλο και πιο ριζοσπαστικοί. Το 1967, έξω από το Πεντάγωνο στην Ουάσινγκτον – γίνεται η πρώτη «πολύχρωμη» διαδήλωση ενάντια στον πόλεμο, με στρατιωτικές φορεσιές και στολές και ξεσπούν ταραχές. Την ίδια χρονιά, το εντελώς ειρηνικό κίνημα hippie, με LSD, happenings και ψυχεδελικό ροκ γιορτάζει το καλοκαίρι της αγάπης στο Σαν Φρανσίσκο και σε άλλα μέρη της δυτικής ακτής.
Το έτος των πολιτικών δολοφονιών
Το 1968 μπαίνει στην ιστορία ως έτος βίας: Στις 4 Απριλίου, ο ακτιβιστής των πολιτικών δικαιωμάτων Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονείται. Στις 6 Ιουνίου ο Ρόμπερτ Φ. Κένεντι έχει την ίδια τύχη. Στο Βιετνάμ, πολλοί Αμερικανοί στρατιώτες πεθαίνουν. Τα αμερικανικά εγκλήματα πολέμου, όπως η σφαγή του My Lai, κατά την οποία σκοτώνονται περισσότεροι από 500 άμαχοι , σοκάρει το κοινό. Στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, το οποίο είχε καταληφθεί την άνοιξη, ο επικεφαλής των φοιτητών Μαρκ Ρουντ (ο οποίος αργότερα εντάσσεται στους μαχητές Weathermen) απειλεί με βίαιη εξέγερση. Τον Αύγουστο, οι αστυνομικές ομάδες στο Σικάγο διαλύουν διαδήλωση κατά τη διάρκεια της ανάδειξης του υποψήφιου του Δημοκρατικού Κόμματος για τις προεδρικές εκλογές. Λίγο αργότερα, οι Αμερικανοί επιλέγουν τον Ρίτσαρντ Νίξον ως τον νέο πρόεδρό τους, καθώς υπόσχεται το «νόμο και την τάξη» αντί της «Ειρήνης και της Αγάπης».
Μεξικό: Οι Μαύροι Πάνθηρες και οι 300 νεκροί της εξέγερσης των φοιτητών
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1968, οι δύο Αφροαμερικανοί αθλητές, ο Τόμι Σμιθ και ο Τζον Κάρλος, σηκώνουν τις σφιγμένες γροθιές τους σε έναν συμβολικό χαιρετισμό κατά τη διάρκεια της τελετής απονομής των μεταλλίων. Η φωτογραφία πηγαίνει σε όλο τον κόσμο. Στο Μεξικό, ωστόσο, ο κωδικός “68” θυμίζει εντελώς διαφορετικές σκηνές.
Στις 2 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, αρκετές χιλιάδες σπουδαστές και εργαζόμενοι διαμαρτύρονται για την 40χρονη αυταρχική διακυβέρνηση από το Επαναστατικό Θεσμικό Κόμμα. Περίπου 5.000 στρατιώτες επιτιθενται εναντίον των διαδηλωτών στην Πλατεία των Τριών Πολιτισμών στην περιοχή Tlatelolco της πόλης του Μεξικού και πυροβολουν στο πλήθος. Περίπου 300 άνθρωποι πεθαίνουν, εκατοντάδες τραυματίζονται, χιλιάδες συλλαμβάνονται. Δέκα ημέρες πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, η οποία διοργανώθηκε ως γιορτή της ειρήνης, η σφαγή αυτή σφραγίζει το απότομο τέλος του μεξικανικού φοιτητικού κινήματος.
Βραζιλία: “Απαγορεύεται η απαγόρευση!”
Όπως και στο Μεξικό, οι διαδηλώσεις στη Βραζιλία στρέφονται εναντίον μιας αυταρχικής κυβέρνησης. Από το 1964, η χώρα υπήρξε στρατιωτική δικτατορία. Αριστερές φοιτητικές ομάδες βγαίνουν από την παρανομία στο προσκήνιο. Στις αρχές του 1968, μεγάλες διαδηλώσεις ξεσπούν με αίτημα τη μεταρρύθμιση στην Ανώτατη Εκπαίδευση.
Στην αρχή τα πράγματα εξελίσσονται ειρηνικά. Στη συνέχεια, στις 28 Μαρτίου, η στρατιωτική αστυνομία στο Ρίο ντε Τζανέιρο πυροβολεί τον 18χρονο φοιτητή Έντισον Λουις ντε Λίμα Σόουτο. Η εξέγερση τώρα επεκτείνεται ταχύτατα. Τμήματα της εργατικής τάξης μετέχουν στο κίνημα των φοιτητών. Το καλοκαίρι, στο Ρίο συγκεντρώνονται 100.000 άνθρωποι.
Το καθεστώς αντιδρά με τη βία και τα όπλα – ακόμη και εναντίον των καλλιτεχνών που αγκαλιάζουν τις ιδέες των φοιτητών. Μια ομάδα καλλιτεχνών και μουσικών κάνουν συναυλίες με σύνθημα «proibir É proibido» («Απαγορεύεται η απαγόρευση»). Πολλοί καλλιτέχνες φεύγουν αυτοεξόριστοι στην Ευρώπη. Ένας από αυτούς, ο τραγουδιστής Ζιλμπέρτο Τζίλ θα γίνει το 2003, δεκαοκτώ χρόνια μετά το τέλος της δικτατορίας το 1985, ο υπουργός Πολιτισμού της Βραζιλίας.
Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας: «Οι 67ρηδες»
Στις 2 Ιουνίου 1967,ο Μπένο Όνεζοργκ, φοιτητής, ειρηνιστής, μέλος της Ευαγγελικής Φοιτητικής Κοινότητας χάνει τη ζωή του στη διάρκεια διαδήλωσης διαμαρτυρίας για την επίσκεψη του τότε Σάχη της Περσίας στη Δυτική Γερμανία. Η σφαίρα από πίσω τον βρήκε στο κεφάλι. «Τον είδα πεσμένο κάτω, δεν ήξερα ότι τον βρήκε η σφαίρα, κινούνταν ακόμη, δεν υπολόγιζα ότι θα πεθάνει», είπε αυτόπτης μάρτυρας.
Η αστυνομία δεν έδινε το όνομα του Όνεζοργκ. Οι δημοσιογράφοι το πληροφορήθηκαν από δύο διερχόμενους βουλευτές του SPD που πήγαιναν στην όπερα και πήραν από την αστυνομία το όνομα. Η Berliner Morgenpost βγήκε με τρεις εκδόσεις και την επόμενη ημέρα ήταν πρώτη που είχε το όνομα του θύματος. Ο αστυνομικός που πυροβόλησε ήταν ο Karl-Heinz Kurras. Η έρευνα που έγινε παρουσίασε πολλά κενά, ο Kurras αθωώθηκε τελεσίδικα από το Εφετείο του Βερολίνου το 1971.
Ο Μπένο Όνεζοργκ ήταν το πρώτο θύμα του φοιτητικού κινήματος. Οι κινητοποιήσεις των φοιτητών είχαν ξεκινήσει από τα προηγούμενα χρόνια για τα κακώς κείμενα στα υπερπλήρη πανεπιστήμια με τις αντιδραστικές δομές και βεβαίως κατά του πολέμου των Αμερικανών στο Βιετνάμ. Η πρώτη μεγάλη διαδήλωση για το Βιετνάμ έγινε στις αρχές Φεβρουαρίου 1966 και για πρώτη φορά διαδηλωτές έριξαν τότε αυγά και τομάτες στο “Αμερικανικό Σπίτι” στο Δυτικό Βερολίνο. Το επεισόδιο αυτό προκάλεσε αίσθηση και αντιδράσεις, καθώς η κυρίαρχη άποψη στους κατοίκους του Δυτικού Βερολίνου ήταν ότι οι Αμερικανοί μπορεί να κάνουν λάθη στο Βιετνάμ, αλλά είναι οι ελευθερωτές και οι προστάτες από την εξ ανατολών απειλή. Ο Μίλερ σημειώνει ότι «κινητοποιήσεις των φοιτητών με τη συμμετοχή και καθηγητών υπήρχαν και το 65-66, αλλά μετά το θάνατο του Όνεζοργκ ήταν ευκολότερο να περάσουν τα μηνύματά τους».
Ο θάνατος του Όνεζοργκ έκανε στην ουσία πασίγνωστο και τον σημαντικότερο εκπρόσωπο του γερμανικού Μάη του ’68, τον Ρούντι Ντούτσκε. Ήταν αυτός που τον Δεκέμβριο του 1966, ελλείψει άλλης ουσιαστικής αντιπολίτευσης, κήρυξε την Εξωκοινοβουλευτική Αντιπολίτευση ‘ΑΡΟ’ στην κυβέρνηση “μεγάλου” συνασπισμού Χριστιανοδημοκρατών-Σοσιαλδημοκρατών με τους Γκέοργκ Κίσινγκερ και Βίλι Μπραντ. Δυόμισι εβδομάδες μετά το θάνατο του Όνεζοργκ ο Ντούτσκε οργάνωσε απεργία πείνας για την απελευθέρωση του μέλους της “commune 1” Φριτς Τόιφελ, που είχε συλληφθεί στη διαδήλωση κατά του Σάχη. Ο Ντούτσκε είχε κλειστεί με μέλη της “commune 1” σε εκκλησία του Σαρλότενμπουργκ. Έπρεπε να εκκενώσουν την εκκλησία μετά από απόφαση της ενορίας. Ο Ντούτσκε άδραξε την ευκαιρία και πριν εγκαταλείψουν την εκκλησία, ανέβηκε στον άμβωνα και έβγαλε έναν πύρινο λόγο στα μέλη που είχαν συγκεντρωθεί και τους 15-20 δημοσιογράφους.
Η αναζήτηση της προέλευσης των διαδηλώσεων οδηγεί, όπως και στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη δεκαετία του ’50. Με την αντιπαράθεση για τα ατιμώρητα εγκλήματα των Ναζί, τις συζητήσεις για μια νέα αριστερά και τις θεωρίες του Αντόρνο και του Μαρκούζε.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, το Δυτικό Βερολίνο και η οργάνωση της Σοσιαλιστικής Νεολαίας SDS του Ρούντι Ντούτσκε βρίσκονται στο επίκεντρο της εξέγερσης. Και αν ξεκίνησε αρχικά με το αίτημα της μεταρρύθμισης των πανεπιστημίων, σύντομα η παγκόσμια επανάσταση βρέθηκε στην ημερήσια διάταξη. Η αυξανόμενη αντίθεση στον πόλεμο του Βιετνάμ, τα απελευθερωτικά κινήματα του «τρίτου κόσμου», η Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο, η προσπάθειά του Τσε Γκεβάρα να υποστηρίξει την κουβανική επανάσταση στη Βολιβία, και τα γεγονότα στις ΗΠΑ δημιουργούν ελπίδες για αλλαγή.
Το θέμα φαίνεται ακόμη πιο επείγον, καθώς πολλοί Γερμανοί βλέπουν έναν νέο «φασισμό» να ανεβαίνει. Ο μεγάλος συνασπισμός και τα σχέδια για τη νομοθεσία έκτακτης ανάγκης που πολλοί πρώην Ναζί εξακολουθούν να παραμενουν σε υψηλές θέσεις, και η εκλογική επιτυχία του ακροδεξιού NPD – όλα είναι στα μάτια τους κραυγαλέα προειδοποιητικά σημάδια.
Το έτος 1968 φέρνει ακόμα τη ριζοσπαστικοποίηση και τη βία: με τον εμπρησμό ενός πολυκατάστηματος στις 2 Απριλίου, με τους μετέπειτα τρομοκράτες της RAF Αντρέας Μπάαντερ και Γκουντρούν Ενσλιν Αντρέας να διεξάγουν ένα βίαιο αγώνα, τη δολοφονία του Ντούτσκε στις 11 Απριλίου, η αναταραχή παίρνει μεγαλες και βιαιες διαστάσεις.
Ολλανδία: Ειρηνικοί προβοκάτορες
Τη 1968 ήταν το “έτος που άλλαξε τα πάντα” στην Ολλανδία, καθώς οι διαδηλώσεις έρχονται σε μια εκπληκτικά ανεκτική και γαλήνια κοινωνία.
Το κίνημα Provo πρωτοεμφανίστηκε στο Άμστερνταμ το 1964, ταράζοντας την ηρεμία και τον καθωσπρεπισμό των κατοίκων της πόλης. Μια παρέα καλλιτεχνών, διανοούμενων και street punks με ουτοπικές ιδέες και ανατρεπτικές διαθέσεις βάλθηκε, με δράσεις που είχαν μορφή παιχνιδιού, να ξεμπροστιάσει τον καταπιεστικό χαρακτήρα των αρχών.
Το κίνημα πήρε το όνομά του από την ολλανδική λέξη «provoceren», που σημαίνει να προκαλείς. Οι Provos, όπως αποκαλούνταν τα μέλη του, συνδύαζαν τη μη-βία με το παράλογο χιούμορ για να εξωθήσουν τις αρχές, και κυρίως την αστυνομία, σε υπερβολικές και βίαιες αντιδράσεις, που θα τις εξέθεταν και θα τις γελοιοποιούσαν. Το Provo βρήκε έδαφος καταρχήν στην υποκουλτούρα των Nozems, στιλάτων νέων που κυκλοφορούσαν με μοτοποδήλατα και περνούσαν την ώρα τους προκαλώντας την αστυνομία.
Ορισμένες από τις ιδέες τους είναι σήμερα, με μερικά μειονεκτήματα, πραγματικότητα: για παράδειγμα, να παρασχεθούν ποδήλατα στο κέντρο του Άμστερνταμ που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από οποιονδήποτε.
Γαλλία: η πατρίδα της εξέγερσης
Στη Γαλλία, την πατρίδα της επανάστασης, ο σπινθήρας ’68 ανάβει αργά, αλλά βίαια. Για λίγες εβδομάδες φαίνεται να είναι δυνατή και μια ριζική στροφή προς τα αριστερά. Όλα αρχίζουν στο πανεπιστήμιο της Ναντέρ, παράρτημα της Σορβόνης. Ο φοιτητής κοινωνιολογίας Ντανιελ Κον Μπεντίτ – ο «Κοκκινος Ντανι» πρωτοστατεί καθως διώκεται από τις αρχές.
Την άνοιξη, οι διαμαρτυρίες καταλαμβάνουν τη Σορβόνη. Τον Μάιο ο αγώνας συνεχίζεται με τα οδοφράγματα στο Καρτιέ Λατέν. Τη νύχτα της 10ης έως την 11η του Μάη, η πρωτεύουσα βιώνει μία από τις πιο βίαιες συγκρούσεις της μεταπολεμικής περιόδου. Οι αναμνήσεις της Κομμούνας του Παρισιού του 1871 ξυπνούν, καθως οι νέοι φοιτητές λαμβάνουν ενισχύσεις από παλιούς αριστερούς κομμουνιστές και σοσιαλιστές. Λίγες μέρες αργότερα, εκατομμύρια Γάλλοι βρίσκονται σε απεργία. Όχι απαραίτητα επειδή συμπονούν τον «κόκκινο Ντάνι», αλλά επειδή θέλουν να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα στο κύμα διαμαρτυρίας. Σε πολλά μέρη, ριζοσπάστες εργάτες καταλαμβάνουν τα εργοστάσια.
Όταν ο υπουργός Εσωτερικών αρνείται την επανένταξή στον φοιτητή Κον Μπεντίτ, μετά από ένα ταξίδι στη Φρανκφούρτη, ο ενθουσιασμός κορυφώνεται. Μετά από εβδομάδες αναταραχής στις διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση οι εξεγερμένοι απαιτούν, όχι μόνο υψηλότερους μισθούς, αλλά και την παραίτηση του Προέδρου Σαρλ ντε Γκωλ.
Στη φάση αυτή εμφανίστηκε η κύρια ηγετική προσωπικότητα του φοιτητικού κινήματος, ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ. Σύντομα, παρενέβησαν με τα δικά τους αιτήματα και τα εργατικά συνδικάτα, που προκάλεσαν μεγάλες απεργίες. Έτσι, η Γαλλία, ειδικά το Παρίσι, συγκλονιζόταν πλέον από μεγάλες ταραχές, που κορυφώθηκαν στο τρίτο δεκαήμερο του μήνα, ενώ η εθνική οικονομία είχε κυριολεκτικά παραλύσει. Φαινόταν ότι η κατάσταση είχε ξεφύγει από τον έλεγχο του Ντε Γκωλ, ο οποίος αντιμετώπιζε και φοιτητικές αναταραχές και δυναμικές εργατικές διεκδικήσεις: διατυπώνονταν προβλέψεις για την ανατροπή του. Ο ηγέτης Σοσιαλιστικού Κόμματος, Φρανσουά Μιτεράν, εξέφρασε τη διαθεσιμότητά του να διαδεχθεί τον στρατηγό.
Αλλά ο Ντε Γκωλ κατέδειξε ότι είχε τη δύναμη να αντιδράσει. Η πρώτη του κίνηση ήταν να επισκεφθεί τις γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις στη Δυτική Γερμανία και να επιβεβαιώσει τη νομιμοφροσύνη τους. Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού, Ζορζ Πομπιντού, ήρθε κατόπιν σε συνεννόηση με τα εργατικά συνδικάτα, στα οποία έκανε σημαντικές παραχωρήσεις και έτσι διέσπασε το μέτωπο των αντιπάλων της. Στα τέλη του Μαΐου διοργανώθηκε στο Παρίσι μια τεράστια λαϊκή διαδήλωση υπέρ της κυβέρνησης, η οποία καταδείκνυε πως η σιωπηλή πλειοψηφία κινητοποιείτο για να προστατεύσει αυτό που έβλεπε ως ομαλότητα.
Ο Ντε Γκωλ προκήρυξε στις 30 Μαΐου βουλευτικές εκλογές, οι οποίες κατέληξαν σε συντριπτική νίκη της γαλλικής Δεξιάς που τον στήριζε: 349 έδρες έναντι 57 της σοσιαλιστικής συμμαχίας του Μιτεράν και 33 του γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Ήταν η μεγαλύτερης έκτασης νίκη στην ιστορία της γαλλικής Δεξιάς, και ήρθε ως το αποτέλεσμα μιας έντονης αντίδρασης της γαλλικής κοινωνίας απέναντι στο διαμορφούμενο κλίμα του χάους που έφερε ο «Μάης».
Παρά την ήττα του Μάη του ’68 και την επικράτηση του Ντε Γκωλ, τα κινήματα των ριζοσπαστικοποιημένων φοιτητών θα συνεχίσουν τη δράση τους και στα επόμενα χρόνια.
Μεγάλη Βρετανία: Σεξ, ναρκωτικά, rock ‘n’ roll
Η αλλαγή φαίνεται να έρχεται από ψηλά στο Ηνωμένο Βασίλειο: το 1964, το Εργατικό Κόμμα κέρδισε την πλειοψηφία στις εκλογές. Αλλά οι ελπίδες της νέας κυβέρνησης για αριστερή κατεύθυνση διαψεύδονται γρήγορα.
Το 1966, το London School of Economics έγινε το κέντρο της εξέγερσης των φοιτητών. Τον Μάρτιο του 1967, οι φοιτητές καταλαμβάνουν το πανεπιστήμιο: ο πόλεμος του Βιετνάμ και τα κινήματα απελευθέρωσης στη Λατινική Αμερική είναι στο επίκεντρο των κινητοποιήσεων.
Πολύ σημαντικό για το βρετανικό ’68 είναι τα πολιτιστικά συστατικά της εξέγερσης: το σεξ, τα ναρκωτικά και το rock’n’roll. Από τη Βρετανία έρχονται τα δύο πιο σημαντικά συγκροτήματα της δεκαετίας, οι Beatles και οι Rolling Stones. Σε αντίθεση με πολλά από τα πολιτικά ιδεώδη του ’68, τα δύο αυτά συγκροτήματα διαμορφώνουν τους πολίτες και τα παιδιά της εργατικής τάξης.
Ιταλία: Από τις μάχες του δρόμου μέχρι την τρομοκρατία
Στη Νότια Ευρώπη, το 1968 κυριαρχούν Ακροδεξιά καθεστώτα: ο Φράνκο κυριαρχεί στην Ισπανία, ο Σαλαζάρ στην Πορτογαλία, στην Ελλάδα η στρατιωτική δικτατορία από το 1967. Ακόμα και στη δημοκρατική Ιταλία, το φάντασμα του φασισμού έχει επιστρέψει. Στα τέλη Απριλίου 1966, λίγο μετά την Εθνική Ημέρα προς τιμήν των αντάρτικων εξεγέρσεων στη βόρεια Ιταλία το 1945, ο φοιτητής Πάολο Ρόσι χάνει τη ζωή του σε μια σύγκρουση με νεοφασιστες. Οι φοιτητές επαναστατούν. Ο θυμός τους στρέφεται ενάντια στις συνθήκες στα πανεπιστήμια, ενάντια στην έλλειψη καθηγητών, τα δίδακτρα και την αυξανόμενη ανεργία μεταξύ των ακαδημαϊκών. Ιδιαίτερα απογοητευμένοι είναι οι απόφοιτοι των κατώτερων τάξεων, οι οποίοι βλέπουν τους εαυτούς τους να εξαπατώνται από τις ευκαιρίες τους για πρόοδο.
Το 1968, η σύγκρουση κλιμακώθηκε στη Ρώμη όταν ο πρυτανης κάλεσε τους διαδηλωτές να εγκαταλείψουν την πανεπιστημιούπολη υπό την απειλή της αστυνομικής παρέμβασης. Την επόμενη μέρα οι φοιτητές επιτίθενται σε αστυνομική μονάδα με πέτρες – είναι η αρχή μιας ριζοσπαστικοποίησης που σύντομα εξαπλώνεται πέρα από τα πανεπιστήμια.
Οι νεοφασιστές πυροδοτούν τη σύγκρουση με δολοφονίες
Στα εργοστάσια της βόρειας Ιταλίας, οι απεργίες, οι καταλήψεις και οι ξυλοδαρμοί, συνοδεύονται από διαδηλώσεις στις πόλεις. Ξανά και ξανά, οι διαδηλωτές και η αστυνομία συγκρούονται. Οι νεοφασίστες τροφοδοτούν τη σύγκρουση με δολοφονίες και βομβαρδισμούς. Υπάρχει ένα κλίμα βίας, στο οποίο ορισμένοι από τους ριζοσπατικοποιημένους φοιτητές καταφεύγουν στην τρομοκρατία. Το 1970 ιδρύονται οι Ερυθρές Ταξιαρχίες (Brigate Rosse), που παραμένουν ενεργές στην Ιταλία μέχρι και τη δεκαετία του ’80.
Ιαπωνία: φοιτητές εναντίον φοιτητών
Οι επισκέπτες στο πανεπιστήμιο Τοντάι του Τόκιο αντικρίζουν το 1968 ένα παράξενο θέαμα: οπλισμένοι με κράνη και ξύλινα ραβδιά οι φοιτητές είναι σαν τους μεσαιωνικούς πολεμιστές σε σχηματισμό, κραυγάζουν ο ένας εναντίον του άλλου μέσα από μεγάφωνα με συνθήματα κατά του «ψεύτικου κομμουνισμού» πριν να ξεκινήσουν οι συγκρούσεις σώμα με σώμα. Σε καμία άλλη χώρα η εξέγερση δεν ήταν τόσο βίαιη και σε καμία άλλη χώρα ο ανταγωνισμός των φοιτητικών ομάδων δεν κλιμακώθηκε με τέτοιο αιματηρό τρόπο.
Το ιαπωνικό φοιτητικό κίνημα οργανώθηκε από το 1948, στον Σύνδεσμο του Κομμουνιστικού Κόμματος Zengakuren. Κύριο αίτημα ήταν η απομάκρυνση των Αμερικανών στρατιωτών από την Ιαπωνία. Το 1959 οι φοιτητές διοργανώνουν διαμαρτυρίες – αλλά ακόμη και τότε αρχίζει ένας κατακερματισμός σε ανταγωνιστικές φατρίες. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 η αντιπαράθεση σταμάτησε για λίγο καθώς οι αντίπαλες φατρίες ενώθηκαν στον αγώνα κατά του πολέμου στη Βιετνάμ. Από το 1967 και μετά, οι συγκρούσεις των Γιαπωνέζων φοιτητών με την αστυνομία ήταν καθημερινές.
Στα πανεπιστήμια, οι ενώσεις των φοιτητών στα μέσα της δεκαετίας του ’60 εκφράζουν την αντίθεσή τους στο αυταρχικό εκπαιδευτικό σύστημα. Το 1968 τα πανεπιστήμια αποτελούν θέατρο συγκρούσεων. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70, από τις συγκρούσεις στα πανεπιστήμια υπάρχουν 44 νεκροί και περίπου 5.000 τραυματίες – τα περισσότερα θύματα από την παράταξη του ιαπωνικού Κόκκινου Στρατού. Ένα ισχυρό φοιτητικό κίνημα, διεκδικητικού προσανατολισμού, το οποίο θα εκφραστεί μέσα από την μαζικότερη και πιο ριζοσπαστική οργάνωση που γνώρισε ποτέ η χώρα, ή απλώς Zengakuren.
Στο ιδρυτικό μανιφέστο της οργάνωσης που παρουσίασαν 250 αντιπρόσωποι από 154 κρατικά ή μη πανεπιστήμια και το οποίο δόθηκε στη δημοσιότητα την 18/9/1948, διαβάζουμε πως η οργάνωση:
α. θα αντιστεκόταν στην αποικιοκρατική αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης,
β. θα προστάτευε την ελευθερία των σπουδών και τη φοιτητική ζωή,
γ. θα διεκδικούσε καλύτερες αμοιβές για τους εργαζόμενους φοιτητές,
δ. θα αντιτασσόταν στον φασισμό, προάγοντας τη δημοκρατία,
ε. θα επιζητούσε την επαφή με το μαχητικό κομμάτι της νεολαίας που βρισκόταν εκτός πανεπιστημίου, και
στ. θα διεκδικούσε την πλήρη ελευθερία και ανεξαρτησία των φοιτητικών πολιτικών παρατάξεων.
Πολύ γρήγορα 300.000 φοιτητές θα βρεθούν υπό τη σκέπη της, και κινούμενοι όλοι από κομμουνιστικά διεθνιστικά πρότυπα -μιας και η κεντρική της επιτροπή ελεγχόταν από το ιαπωνικό Κομμουνιστικό Κόμμα- θα καταστήσουν γρήγορα την Zengakuren σε πρότυπη φοιτητική οργάνωση, ο θρύλος της οποίας θα ξεπεράσει γρήγορα τα ιαπωνικά σύνορα, φθάνοντας μέχρι τον γαλλικό Μάη.
Αν και στη Δύση υπήρχε μία συγκεχυμένη άποψη για το τι πρέσβευε εν τέλει η Zengakuren, η επιρροή της υπήρξε τεράστια για όλα τα φοιτητικά κινήματα στη Δύση, όχι μόνο στο επίπεδο της ιδεολογικής πάλης, αλλά ακόμη και στον τρόπο διεκδίκησης και μάχης με όπλο τα κοντάρια, συνήθως σώμα με σώμα με τις ανά χώρα αστυνομίες.
Κορυφαία στιγμή του ιαπωνικού αντιπολεμικού κινήματος υπήρξε η κατάληψη του σιδηροδρομικού σταθμού της Σινζούκου στο κέντρο του Τόκιο τον Οκτώβριο του 1968, από τις Αντιπολεμικές Συσπειρώσεις Νεολαίας, μια κίνηση που θα οδηγούσε, έστω και πρόσκαιρα, στον αποκλεισμό του ανεφοδιασμού των αμερικανικών βάσεων.
Το πόσο είχε επηρεάσει η δράση της Zengakuren τη δυτική αντικουλτούρα (από το Μάη του ’68, μέχρι τους Weathermen) φαίνεται από ένα και μόνο γεγονός. Από το εξώφυλλο (και το οπισθόφυλλο) του περίφημου single του John Lennon και της Plastic Ono Band, “Power to the people/ Open your box” [Apple, 1971], εκεί που ο John και η Yoko ποζάρουν φορώντας τα χαρακτηριστικά κράνη κάποιας «κατεύθυνσης» της ιαπωνικής φοιτητικής οργάνωσης.
Η πιο σημαντική εξτρεμιστική ιαπωνική οργάνωση ήταν ο Ιαπωνικός Κόκκινος Στρατός, ο οποίος ιδρύθηκε στον Λίβανο το 1971 από τη φοιτήτρια Φουζάκο Σιγκενόμπου. Ήδη από τις πρώτες του μέρες, ο Ιαπωνικός Στρατός ήθελε η δράση του να είναι διεθνής και παρά το γεγονός ότι μαχόταν για την ανατροπή της μοναρχίας στην Ιαπωνία, αδελφοποιήθηκε με την PLO και άλλες αντι-ισραηλινές οργανώσεις της Μέσης Ανατολής. Γι’ αυτό και μια από τις πρώτες επιθέσεις της εξτρεμιστικής ομάδας ήταν στο αεροδρόμιο «Μπεν Γκουριόν» το 1972, όταν τα μέλη του άνοιξαν πυρ κατά αθώων ταξιδιωτών, σκοτώνοντας 26 Αμερικανούς, Καναδούς και Ισραηλινούς πολίτες και αφήνοντας άλλους 79 τραυματίες.
Άλλα διαβόητα χτυπήματα της ιαπωνικής τρομοκρατικής οργάνωσης περιλαμβάνουν την έφοδο του 1974 στη Γαλλική Πρεσβεία της Χάγης, με το περιστατικό να μετατρέπεται σε κατάσταση ομηρείας που διήρκεσε περισσότερες από 100 ώρες, αλλά και το κύμα χτυπημάτων σε πρεσβείες της Κουάλα Λουμπούρ το 1975. Κατόπιν, έπειτα από ένα διάλειμμα που κράτησε μια δεκαετία σχεδόν, ο Ιαπωνικός Κόκκινος Στρατός ξαναχτύπησε, έχοντας πια στο στόχαστρο το αμερικανικό στρατιωτικό προσωπικό που υπηρετούσε στην Ευρώπη. Το πλέον φονικό βομβιστικό χτύπημα έλαβε χώρα σε κέντρο διασκέδασης Αμερικανών πεζοναυτών στη Νάπολη τον Απρίλιο του 1988. Η ηγέτιδα του Ιαπωνικού Κόκκινου Στρατού, που μέτρησε τόσες και τόσες τρομοκρατικές επιθέσεις και αεροπειρατείες στη δεκαετία του 1970, συνελήφθη το 2.000, παραμένοντας καταζητούμενη για περισσότερο από 25 χρόνια.
Τσεχοσλοβακία: “Περισσότερο φως!”
Η Άνοιξη της Πράγας δεν ήταν η πρώτη προσπάθεια επιβολής δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων στο ανατολικό μπλοκ. Τον Αύγουστο του 1968, τα Σοβιετικά τανκς εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία, όπως συνέβη στην Ανατολική Γερμανία το 1953 και το 1956 στην Ουγγαρία.
Η απογοήτευση για την κατάσταση είχε συσσωρευτεί επί χρόνια στην Τσεχοσλοβακία, ήδη από το 1953 σημειώθηκε μια πρώτη εξέγερση στο Πίλσεν. Η οικονομία ήταν στάσιμη, κυριαρχούσε η λογοκρισία και η καταστροφική στασιμότητα. Η κριτική ακούστηκε δυνατά το 1967 στο Συνέδριο της Ένωσης Λογοτεχνών αλλά και στο ίδιο το Κομμουνιστικό Κόμμα, όπου ο οικονομολόγος Οτα Σικ τονισε την ανάγκη άλλου δρόμου στα αδιέξοδα. Στις 31 Οκτωβρίου 1967 στην Πράγα 1.500 φοιτητές με κεριά και το σύνθημα “Περισσότερο φως!” βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τις συνθήκες που επικρατούσαν στους κοιτώνες της φοιτητικής εστίας.
Πολωνία: χειροπέδες και συνωμοσίες
Στα τέλη Ιανουαρίου 1968 μια μικρή ομάδα φοιτητών στη Βαρσοβία κάνει διαδήλωση κατά της λογοκρισίας της πολιτιστικής ζωής μετά από μια εκδήλωση με πρωταγωνιστή τον Πολωνό ποιητή Αντάμ Μισκίεβιτς. Τον Μάρτιο, οι αντιδράσεις εξαπλώνονται στα πανεπιστήμια. Το καθεστώς υπό τον Βλαντισλάβ Γκομούλκα αντιδρά με χειροπέδες και δακρυγόνα – και με αντισημιτική προπαγάνδα. Πίσω από τις διαμαρτυρίες, είπαν, ήταν «εξτρεμιστές σιωνιστές». Κάθε μέρα, οι κυβερνητικές εφημερίδες αποκαλύπτουν συνωμοσίες: Ήταν μια εκστρατεία που θύμισε σε πολλούς παρατηρητές την αντι-σιωνιστική εκστρατεία του Στάλιν στις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Η τακτική του αποδιοπομπαίου τράγου επιτρέπει στον Γκομούλκα, όχι μόνο να απομονώσει κάποιους από τους ηγέτες της διαμαρτυρίας, αλλά και την απομάκρυνση των ανεπιθύμητων Εβραίων συντρόφων από τον κρατικό μηχανισμό. Μέχρι το καλοκαίρι του 1969, περίπου 11.000 Εβραίοι Πολωνοί εγκατέλειψαν τη χώρα, συμπεριλαμβανομένων εκατοντάδων καλλιτεχνών, διανοουμένων και επιστημόνων.
Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας: Φόβος «μόλυνσης» για τους τουρίστες
Η Άνοιξη της Πράγας θα έχει επίσης την επίδρασή της στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Οι φόβοι στην ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος SED είναι μεγάλοι, ιδιαίτερα επειδή η Τσεχοσλοβακία είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για τους πολίτες της ΛΔΓ.
Το κρατικό ταξιδιωτικό γραφείο καταργεί γρήγορα τη γειτονική χώρα από το πρόγραμμα. Αλλά δεν μπορεί να αποτρέψει τη σπίθα να μεταλαμπαδευτεί. Ωστόσο, δεν ξεσπούν μεγάλες διαμαρτυρίες. Μόνον κάποιοι θαρραλέοι .κρεμούν πανό και μοιράζουν φυλλάδια που δείχνουν την αλληλεγγύη τους με τον Ντούμπσεκ. Σύμφωνα με τα αρχεία του Γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, 1189 κυρίως νέοι, ανατολικοί Γερμανοί διώκονται λόγω της συμπαράστασής τους για τις μεταρρυθμίσεις στην Τσεχοσλοβακία.
ΑΠΕ – ΜΠΕ