Τo πρωί της περασμένης Τρίτης συνεδρίασε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες η εξεταστική επιτροπή αναφορικά με τη διερεύνηση «καταγγελλόμενων παραβιάσεων και περιπτώσεων κακοδιοίκησης κατά την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ σε σχέση με τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τη φοροαποφυγή και τη φοροδιαφυγή».
Πρόκειται για την επιτροπή που συστήθηκε τον Ιούνιο του 2016 προκειμένου να διερευνήσει τις αποκαλύψεις από τα Panama Papers και είναι περισσότερο γνωστή ως Επιτροπή Pana.
Αντικείμενο της δημόσιας ακρόασης της Τρίτης ήταν κατά πόσο παραβιάζεται η νομοθεσία της ΕΕ από διασημότητες και επιχειρήσεις, κυρίως στον χώρο του ποδοσφαίρου. Οι αποκαλύψεις του Football Leaks το 2016, σε συνεργασία με το γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel» και το δημοσιογραφικό πρόγραμμα European Investigative Collaborations (EIC), έφεραν στο φως της δημοσιότητας μια σειρά από σκοτεινές ιστορίες φοροδιαφυγής τόσο στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο όσο και παγκοσμίως. Αστέρες του ποδοσφαίρου, όπως για παράδειγμα ο Κριστιάνο Ρονάλντο, με αστρονομικές απολαβές εκατομμυρίων ευρώ ετησίως φέρονται να έχουν αποκρύψει τα εισοδήματά τους μέσω offshore εταιρειών. Πριν από λίγους μήνες ο σταρ της Μπαρτσελόνα Λιονέλ Μέσι καταδικάστηκε από το ανώτατο δικαστήριο της Ισπανίας σε 21 μήνες φυλάκιση για υπόθεση φοροδιαφυγής ύψους 4,16 εκατ. ευρώ. Δεν είναι όμως οι μοναδικές περιπτώσεις οι παραπάνω, όπως επίσης δεν είναι ο χώρος του ποδοσφαίρου ο μόνος όπου γίνεται φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Στην ακρόαση της Επιτροπής Pana παρευρέθησαν μεταξύ άλλων ο νομικός σύμβουλος της UEFA Ζιλιέν Ζιλμπερστάιν και η Κίμπερλι Μόρις, από την πλατφόρμα καταγραφής των μεταγραφών της FIFA. Η τελευταία περιέγραψε τον τρόπο παρακολούθησης μεταγραφών από όλο τον κόσμο δίνοντας τεχνοκρατικές απαντήσεις.
Ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και μέλος της Εξεταστικής Επιτροπής για τα Panama Papers Στέλιος Κούλογλου απηύθυνε δύο ερωτήματα προς την Κίμπερλι Μόρις. Το πρώτο είχε να κάνει με το κατά πόσο FIFA και UEFA σκοπεύουν να λάβουν αυστηρά μέτρα για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, ειδικά για παίκτες που καταδικάζονται, ενώ το δεύτερο με το εάν θα τεθούν κανόνες όσον αφορά τις ποδοσφαιρικές ομάδες που οι ιδιοκτήτες τους είναι άγνωστοι. Η εκπρόσωπος της FIFA απάντησε στον ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά οι απαντήσεις της ήταν περισσότερο διπλωματικές παρά ουσίας. Η κ. Μόρις ουσιαστικά ανέφερε ότι η FIFA θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους φαινόμενα και υποστήριξε ότι έχει ήδη δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο δίκτυο, αλλά χρειάζεται έλεγχος σε εθνικό επίπεδο. Με λίγα λόγια παρέπεμψε στις ελεγκτικές και ποδοσφαιρικές αρχές κάθε χώρας για τον περιορισμό φαινομένων τέτοιου είδους.
11,5 εκατ. έγγραφα και 213.634 υπεράκτιες εταιρείες
Από τον Ιούνιο του 2016 η Επιτροπή Pana έχει συνεδριάσει αρκετές φορές, έχει πραγματοποιήσει διερευνητικές αποστολές και έχει αναθέσει την εκπόνηση μελετών προκειμένου να διερευνήσει το σκάνδαλο των Panama Papers. Τραπεζίτες αλλά και υπουργοί Οικονομικών των κρατών-μελών κλήθηκαν σε ακρόαση, όπως για παράδειγμα ο Γερμανός ΥΠΟΙΚ Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Τον Ιούνιο του 2017 η Επιτροπή Pana κατέθεσε σχέδιο έκθεσης καθώς και σχέδιο σύστασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προς το Συμβούλιο και την επιτροπή. Δεν πρόκειται για την τελική μορφή, καθώς μέχρι και σήμερα υποβάλλονται τροπολογίες επί των σχεδίων από τις πολιτικές παρατάξεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι στιγμής έχουν υποβληθεί πάνω από 667 τροπολογίες για την έκθεση και πάνω από 783 τροπολογίες για τη σύσταση της Επιτροπής Pana. Η τελική έκθεση της επιτροπής όπως και η σύσταση αναμένεται να ψηφιστούν στις 18 Οκτωβρίου, ενώ τον ερχόμενο Νοέμβριο ή Δεκέμβριο θα ψηφιστούν στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Το προσχέδιο της έκθεσης, την οποία δημοσιεύει το Documento, περιλαμβάνει περί τις 155 διαπιστώσεις αλλά και συμπεράσματα αναφορικά με τα Panama Papers. Σύμφωνα με αυτά, τα Panama Papers αποτελούν ίσως τη μεγαλύτερη διαρροή πληροφοριών που έχει γίνει μέχρι σήμερα. Τα 2,6 terabytes που διέρρευσαν από τη Mossack Fonseca περιείχαν 11,5 εκατομμύρια έγγραφα. Ο όγκος των δεδομένων που περιείχαν ήταν μεγαλύτερος από τα Wikileaks το 2010, τα offshore Leaks το 2013, τα Luxleaks το 2014 και τα Swissleaks το 2015 μαζί.
Από το 1970 μέχρι και το 2015 η Mossack Fonseca, ως εξουσιοδοτημένη εταιρεία διαχείρισης κεφαλαίων, ίδρυσε 213.634 offshore εταιρείες. Από αυτές οι 55.728 εξακολουθούσαν να είναι ενεργές την περίοδο που διέρρευσαν τα αρχεία, ενώ εντοπίστηκαν τα ονόματα δώδεκα πρώην και νυν αρχηγών κρατών-μελών, διακόσιοι πολιτικοί από όλο τον κόσμο καθώς και αρκετές διασημότητες. Η συντριπτική πλειονότητα των εταιρειών αυτών –το 90%– είχε ως έδρα τις Βρετανικές Παρθένες Νήσους, τον Παναμά και τις Σεϋχέλλες, σύμφωνα με το σχέδιο της έκθεσης. Μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ τον μεγαλύτερο αριθμό υπεράκτιων εταιρειών είχε το Ηνωμένο Βασίλειο, με 17.973. Ακολουθούσε το Λουξεμβούργο με 10.877 οντότητες, η Κύπρος με 6.374, καθώς επίσης η Λετονία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Εσθονία και η Μάλτα.
Τεράστιες απώλειες εσόδων
Με βάση τον αριθμό των μετόχων που έχουν χαρακτηριστεί φυσικά πρόσωπα, οι πολίτες της ΕΕ κατέχουν περίπου το 9% των υπεράκτιων οντοτήτων που έχουν λάβει εταιρική μορφή από τη Mossack Fonseca. Εντυπωσιακά είναι τα όσα αναφέρει το σχέδιο έκθεσης αναφορικά με τα Panama Papers, ότι δηλαδή αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Συγκεκριμένα, η έκθεση αναφέρει ότι η Mossack Fonseca δεν είναι από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον κλάδο του υπεράκτιου επιχειρηματικού απορρήτου. Είναι χαρακτηριστικό ότι το μερίδιό της στη συγκεκριμένη αγορά ανέρχεται από 5% έως 10%. Αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος της φοροαποφυγής και φοροδιαφυγής που λαμβάνει χώρα όχι μόνο σε επίπεδο ΕΕ αλλά παγκοσμίως μέσω offshore εταιρειών. Σύμφωνα με το σχέδιο έκθεσης, περίπου 2,6 τρισ. δολάρια ΗΠΑ του ιδιωτικού πλούτου στην Ευρώπη παραμένουν σε offshore εταιρείες. Αυτό σημαίνει ότι οι απώλειες φορολογικών εσόδων ανέρχονται σε 78 δισ. δολάρια ΗΠΑ ετησίως.
Πιο αναλυτικά είναι τα στοιχεία μελέτης που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Επιτροπής Pana από το Κέντρο Υπηρεσιών Στρατηγικής & Αξιολόγησης (CSES) και δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2017, αναφορικά με τις οικονομικές επιπτώσεις του σκανδάλου των Panama Papers. Οι αναλυτές του CSES μελέτησαν τα στοιχεία οκτώ χωρών: της Κύπρου, της Τσεχίας, της Γερμανίας, της Δανίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Πολωνίας και του Ηνωμένου Βασιλείου για το 2015. Σύμφωνα με τη μελέτη οι απώλειες εσόδων για τις 28 χώρες-μέλη της ΕΕ από τα Panama Papers και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις φοροδιαφυγής εκτιμώνται σε 109-237 δισεκατομμύρια ευρώ. Η μελέτη περιελάμβανε και τις επιπτώσεις της απώλειας εσόδων στις παροχές υγείας και εκπαίδευσης από την πλευρά των κυβερνήσεων των χωρών-μελών της ΕΕ, όπως και στην ανεργία. Σε ό,τι αφορά την τελευταία, οι εκτιμήσεις του CSES κάνουν λόγο για 3,5 εκατ. χαμένες θέσεις εργασίας εξαιτίας της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής μέσω φορολογικών παραδείσων.
Ο ρόλος των τραπεζών και η πλημμελής εποπτεία
Στο σχέδιο έκθεσης γίνεται λόγος και για τον ρόλο των τραπεζικών ιδρυμάτων στα Panama Papers. Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, «οι τράπεζες διαδραμάτισαν ρόλο διαμεσολαβητή περίπου στο 9% των υπεράκτιων οντοτήτων που συστάθηκαν από τη Mossack Fonseca». Συγκεκριμένα οι τράπεζες συμμετείχαν στην παροχή και διαχείριση υπεράκτιων δομών, στο άνοιγμα τραπεζικών λογαριασμών στις υπεράκτιες οντότητες, στην παροχή χρηματοπιστωτικών προϊόντων και στις τραπεζικές εργασίες μέσω ανταποκριτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι γαλλικές τράπεζες. Μόνο η Societe Generale δημιούργησε 1.005 offshore εταιρείες μέσω της Mossack Fonseca την περίοδο 1977-2015, ενώ η BNP Paribas δημιούργησε περί τις 468 μετά το 1980.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και όσα αναφέρονται στο σχέδιο έκθεσης σχετικά με την εποπτεία στα τραπεζικά ιδρύματα. Οπως υπογραμμίζεται, «οι αρχές των κρατών-μελών δεν κατάφεραν να ασκήσουν αποτελεσματική εποπτεία στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ούτε πριν από τις αποκαλύψεις των Panama Papers», ενώ δεν επέβαλλαν επαρκείς κυρώσεις στα χρηματοδοτικά ιδρύματα, τα οποία μάλιστα κρίθηκαν υπεύθυνα για σοβαρές παραβάσεις των εθνικών διατάξεων. Επιπλέον, όπως υπογραμμίζεται, οι αρμόδιες αρχές που κλήθηκαν να ελέγξουν τα Panama Papers ουσιαστικά δεν τα ερεύνησαν όπως θα έπρεπε. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο σε λίγες περιπτώσεις εξετάστηκε η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες καθώς και η προφανή σύνδεση με φορολογικά εγκλήματα.
Να σημειωθεί ότι παρά τις προσπάθειες της Επιτροπής Pana ορισμένα ερωτήματα γύρω από τα Panama Papers παραμένουν αναπάντητα, όπως αναφέρεται στο σχέδιο έκθεσης. Οπως για παράδειγμα η έκταση του ζητήματος αλλά και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται. Είναι χαρακτηριστικό ότι ορισμένοι από όσους θα μπορούσαν να δώσουν καίριας σημασίας απαντήσεις για τα Panama Papers είτε δεν εμφανίστηκαν ενώπιον της επιτροπής είτε δεν απάντησαν ικανοποιητικά στα ερωτήματα που τους τέθηκαν. Σε κάθε περίπτωση, τα όσα καταγράφονται στο σχέδιο έκθεσης αλλά και στις συστάσεις της επιτροπής έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς για πρώτη φορά γίνονται προσπάθειες σε επίπεδο ΕΕ να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της φοροαποφυγής και φοροδιαφυγής μέσω offshore εταιρειών.
Ανοικτές δικογραφίες για τους Ελληνες των Panama Papers
Στα Panama Papers φιγουράρουν τα ονόματα επιφανών Ελλήνων επιχειρηματιών και όχι μόνο. Το Hot Doc με δημοσίευμα του είχε αναφερθεί αναλυτικά στους συγκεκριμένους Ελληνες, ορισμένοι από τους οποίους είχαν εντοπιστεί και μεταξύ των καταθετών της λίστας Λαγκάρντ στην HSBC. Οι εισαγγελικές αρχές της Ελλάδας διερεύνησαν και διερευνούν ακόμη περιπτώσεις Ελλήνων που εντοπίστηκαν στα Panama Papers. Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορίες του Documento υπάρχουν ανοικτές δικογραφίες για συγκεκριμένα πρόσωπα. Μάλιστα η εισαγγελέας Διαφθοράς Ελένη Τουλουπάκη είχε ταξιδέψει κατά το παρελθόν στη Χάγη προκειμένου να συλλέξει πληροφορίες, ενώ είχε συναντηθεί και με τον γενικό εισαγγελέα του Παναμά. Να σημειωθεί ότι δικαστική συνδρομή από τις αρχές άλλων χωρών δίδεται μόνο σε περίπτωση που υπάρχουν στοιχεία διαφθοράς για κάποιον εμπλεκόμενο.