Τρεις άνθρωποι που έχουν συνδέσει τη ζωή τους με το σκάκι μοιράζονται την εμπειρία τους από το συναρπαστικό εγκεφαλικό άθλημα που ακονίζει το μυαλό.
«Κανείς δεν ξέρει, ούτε κατά προσέγγιση, πόσοι άνθρωποι παίζουν σκάκι – και κανείς δεν πρέπει να κάνει πως ξέρει» είχε γράψει ο Αγγλος δημοσιογράφος και ιστορικός του σκακιού Εντουαρντ Γουίντερ στη δημοφιλή στήλη του με τίτλο «Chess notes». Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα, η πρώτη παρτίδα παίχτηκε κατά πάσα πιθανότητα πριν από 1.500 χρόνια στην Ινδία – τότε λεγόταν τσατουράνγκα και είχε αρκετά κοινά στοιχεία με το παιχνίδι που ξέρουμε σήμερα.
Στους αιώνες που μεσολάβησαν το σκάκι ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, αναγνωρίστηκε ως άθλημα με παγκόσμιες διοργανώσεις, ενέπνευσε συγγραφείς και ποιητές και έγινε το θέμα ταινιών και τηλεοπτικών σειρών με πιο πρόσφατη «Το γκαμπί της βασίλισσας», εξαιτίας της οποίας άνοιξε νέος κύκλος ενδιαφέροντος σε όλη την υφήλιο. Με στόχο να μπούμε για λίγο στον κόσμο του μιλήσαμε με τρεις ανθρώπους για τους οποίους το σκάκι αποτελεί καθημερινότητα.
Με αντίπαλο τον Καρπόφ
Η Μαριέττα Μουρούτη είναι δασκάλα και διαιτήτρια σκακιού. Ξεκίνησε να παίζει στην παιδική της ηλικία. Στη συνέχεια έγινε μέλος του Σκακιστικού Ομίλου Περιστερίου, μέσω του οποίου πήρε μέρος σε εγχώριους και διεθνείς αγώνες ισοβαθμώντας στη δεύτερη θέση του πρωταθλήματος γυναικών Α΄ Εθνικής Κατηγορίας. «Είναι χρονοβόρο, όπως όλα τα αθλήματα. Για να διαπρέψεις πρέπει να ασχοληθείς συστηματικά και ίσως χρειαστεί να αφήσεις πίσω άλλα πράγματα. Είναι πολλοί οι εραστές του σκακιού, κάποιοι αφιερώνουν τη ζωή τους σε αυτό» λέει. Εξηγεί πως τα μέλη της εθνικής μας ομάδας παλιότερα είχαν αφήσει στην άκρη τις σπουδές τους για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του αθλήματος. Τώρα, όπως διευκρινίζει, έχουν αλλάξει τα πράγματα, καθώς λόγω του ίντερνετ τα σκακιστικά προγράμματα έχουν γίνει πιο προσβάσιμα.
Η Μ. Μουρούτη έχει μοιραστεί την ίδια σκακιέρα με τον Ανατόλι Καρπόφ. Σε μια παρτίδα σιμουλτανέ (ο Ρώσος παγκόσμιος πρωταθλητής έπαιζε με πολλούς παίκτες ταυτόχρονα) στην Κέρκυρα ήρθαν ισοπαλία. «Αγαπημένος μου παίκτης είναι ο Φίσερ. Δεν τον γνώρισα προσωπικά αλλά τον θαυμάζω απεριόριστα για τον τρόπο που σκεφτόταν συνολικά καθώς και για τους απίστευτους συνδυασμούς που δημιουργούσε. Πέθανε 64 χρόνων, όσα είναι και τα τετράγωνα της σκακιέρας» λέει.
Είναι η πρώτη Ελληνίδα διεθνής διαιτήτρια και έχει διαιτητεύσει πολλά διεθνή τουρνουά, μεταξύ των οποίων και δύο ολυμπιάδες. Σχετικά με τον ρόλο του διαιτητή εξηγεί πως θα πρέπει να είναι τόσο διακριτικός ώστε σχεδόν να είναι ανύπαρκτος στην αίθουσα. «Δυστυχώς σήμερα υπάρχουν διαιτητές που κάνουν πολλή φασαρία και ενοχλούν τους παίκτες. Η διαιτησία όμως δεν θα έπρεπε να αποτελεί πεδίο άσκησης εξουσίας. Προτεραιότητα του διαιτητή είναι η διασφάλιση καλών συνθηκών στον αγωνιστικό χώρο και προφανώς η τήρηση των κανονισμών» εξηγεί.
Από την εμπειρία της ως δασκάλας σκακιού σημειώνει τα οφέλη που έχουν τα παιδιά που μπαίνουν στον κόσμο του αθλήματος. «Μαθαίνουν να βλέπουν όλη τη σκακιέρα. Στην προσπάθειά τους να διαβάσουν τη σκέψη και τις επόμενες κινήσεις του αντιπάλου αναπτύσσουν ενσυναίσθηση» λέει και προσθέτει πως μέσα από το παιχνίδι μαθαίνουν την αξία της ψυχραιμίας και της αυτοκριτικής. «Οσο έκανα μαθήματα μέλημά μου ήταν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν το σκάκι ως παιχνίδι, όχι ως μάθημα. Δεν ήθελα να τους καλλιεργήσω κλίμα πρωταθλητισμού που συχνά δημιουργεί σκληρό ανταγωνισμό» εξηγεί. Μιλάει με θαυμασμό για τους μαθητές της, οι οποίοι έχουν χαράξει τη δική τους πορεία στη ζωή και εκφράζει τη χαρά της για τις φορές που αναζήτησαν να έρθουν σε επαφή μαζί της. «Καταλάβαιναν πόσο τους αγαπούσα» λέει.
Ο πρωταθλητισμός θέλει στομάχι
Ο Χριστόδουλος Μπανίκας έχει κατακτήσει συνολικά οκτώ ατομικά πρωταθλήματα Ελλάδας και έχει ανακηρυχθεί grandmaster. Ξεκίνησε να παίζει σκάκι στα εννιά του, μέσα από το πρόγραμμα του Δήμου Θεσσαλονίκης «Σκάκι στις παιδικές βιβλιοθήκες». Οπως εξηγεί, στον αρχάριο παίκτη το σκάκι φαίνεται απλό άθλημα, στην πορεία όμως καταλαβαίνει ότι είναι αρκετά σύνθετο, καθώς κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού παράγονται ιδέες και σκέψεις.
Στον πρωταθλητισμό θέλεις πάντα να γίνεις ο καλύτερος, όπως παραδέχεται, ενώ είναι σημαντικό να θέτεις πάντα νέους στόχους. «Αν δεν έχεις στόχους σημαίνει πως δεν προσπαθείς να βελτιωθείς. Αν δεν υπάρχει εξέλιξη, πάει… Χάνεται όλο» εξηγεί. Ωστόσο, ο πρωταθλητισμός δεν είναι εύκολη κατεύθυνση. Οι παραχωρήσεις που χρειάζεται να κάνει ένας πρωταθλητής είναι πολλές. «Εκεί γύρω στην ηλικία των είκοσι ο πρωταθλητής πρέπει να αποφασίσει πώς θα συνεχίσει τη ζωή του. Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με αρκετές χώρες του εξωτερικού, δεν υπάρχει στήριξη. Σε άλλες χώρες οι σκακιστές ζουν από το άθλημά τους, καθώς διοργανώνονται μεγάλα τουρνουά με σημαντικά έπαθλα. Εδώ όμως κάπως πρέπει να λύσεις το θέμα του βιοπορισμού σου, που σημαίνει πως δεν έχεις τον χρόνο να αφιερωθείς όσο χρειάζεται».
Ο ίδιος από το 1996 μέχρι πέρυσι συμμετείχε στην εθνική Ελλάδας, ενώ το τελευταίο διάστημα είναι προπονητής της εθνικής γυναικών. Μιλάει για την ομάδα με ενθουσιασμό και περιγράφει το καλό κλίμα που επικρατεί μεταξύ των παικτριών, λέγοντας ότι πέρυσι η ομάδα κατέκτησε την πέμπτη θέση στους Πανευρωπαϊκούς Αγώνες και τώρα προετοιμάζονται για τη φετινή ολυμπιάδα που θα διεξαχθεί τον Σεπτέμβριο στη Βουδαπέστη.
Συμβουλές απ’ τον Κασπάροφ
Ο Χρ. Μπανίκας έχει παίξει σκάκι με τον Γκάρι Κασπάροφ στην Πάτρα το 2000 και θυμάται πόσο χρήσιμες υπήρξαν για την πρόοδό του οι συμβουλές που του είχε δώσει ο Ρώσος παγκόσμιος πρωταθλητής. Θυμάται τι θαύμασε πιο πολύ από εκείνον. «Καταρχάς ότι μιλάει πιο γρήγορα από μένα» λέει γελώντας ο Χρ. Μπανίκας και συνεχίζει: «Πέρα από την πλάκα, ο Κασπάροφ είναι σκακιστική διάνοια, ο καλύτερος όλων των εποχών». Μιλάμε για το πώς εξελίσσεται ο χάρτης του πρωταθλητισμού στο σκάκι τις τελευταίες δεκαετίες. Για πολλά χρόνια οι καλύτεροι παίκτες ήταν οι Σοβιετικοί, όπως εξηγεί. «Η Ρωσία θεωρείται η μεγαλύτερη δύναμη. Ωστόσο αυτήν τη στιγμή η παγκόσμια πρωταθλήτρια και ο παγκόσμιος πρωταθλητής είναι Κινέζοι. Οπότε βλέπουμε ότι με την παγκοσμιοποίηση αλλάζουν τα πράγματα». Το 2001 ο Ελληνας παγκόσμιος πρωταθλητής είχε αγωνιστεί εναντίον του υπολογιστή Deep Junior. «Ηταν πολύ ωραία εμπειρία. Τότε μπορούσες να αντιμετωπίσεις έναν υπολογιστή, τώρα πλέον είναι αδύνατον» λέει. Για το κλείσιμο της κουβέντας ζητώ να μάθω ποια είναι η σημαντικότερη δεξιότητα που πρέπει να έχει ένας πρωταθλητής. «Γερό στομάχι» απαντά.
Πανελλήνιον, το παλαιότερο στέκι
«Πολλοί περνούν απ’ έξω καθημερινά αλλά δεν γνωρίζουν» λέει ο Γιάννης Κατσιώνης, η ψυχή του καφενείου Πανελλήνιον, και περιγράφει πως οι τουρίστες στέκονται και φωτογραφίζουν την τζαμαρία. Το γνωστό σκακιστικό στέκι πρωτοάνοιξε στο νούμερο 5 της οδού Προεστού (σημερινή Εμμανουήλ Μπενάκη), μεταφέρθηκε για κάποια χρόνια στην Κιάφας και επέστρεψε στην Εμμανουήλ Μπενάκη όπου βρίσκεται από το 1988, με ιδιοκτήτη τον Νίκο Αργυρόπουλο, θείο του κ. Κατσιώνη.
Από το συγκεκριμένο στέκι έχουν περάσει πάρα πολλοί πρωταθλητές, μεταξύ των οποίων ο θρυλικός Ανατόλι Καρπόφ το 1992, όπως μαρτυρούν τα αποκόμματα των εφημερίδων στους τοίχους. «Εδώ μέσα έχουν παίξει άτομα από όλες τις πολιτικές αποχρώσεις. Από εδώ έχει περάσει ο Πλεύρης, έχει περάσει όμως και ο Παπαρρήγας. Πολιτικοί, δικηγόροι, νομάρχες… όποιος θες έχει έρθει. Παλιά πολύ περισσότεροι απ’ ό,τι σήμερα» εξηγεί ο κ. Κατσιώνης. Στο Πανελλήνιον διοργανώνεται κάθε Σάββατο επίσημο τουρνουά με παίκτες που είναι εγγεγραμμένοι επίσημα στις σκακιστικές ομοσπονδίες. Κατά τη διάρκεια του τουρνουά υπάρχει διαιτητής και επικρατεί άκρα ησυχία. «Κινητά, τηλεόραση και πόρτα κλειστά όλα. Και δεν μιλάει κανείς» όπως διευκρινίζει.
Το Πανελλήνιον δεν είναι χώρος όπου μπορεί να μάθει κάποιος σκάκι. Εκεί πας έτοιμος. «Αν δεν ξέρεις ήδη, δεν πρόκειται να ασχοληθούν μαζί σου, ειδικά οι μεγαλύτεροι σε ηλικία παίκτες» λέει ο συνομιλητής μου. Και συνεχίζει: «Κάποια στιγμή είχε στηθεί εδώ μέσα σκακιέρα για μια βδομάδα. Πελάτες είχαν κλείσει το τραπέζι. “Ρεζερβέ” έγραφε πάνω και δεν πλησίαζε κανένας. Επαιζαν, έφευγαν και επέστρεφαν να συνεχίσουν την επόμενη μέρα. Και στην εποχή του θείου μου οι σκακιέρες έμεναν στημένες για ακόμη περισσότερες μέρες».
Στους σκακιστικούς κύκλους επικρατεί η θεωρία πως ο εθισμός με το παιχνίδι μπορεί να είναι τόσο δυνατός, ώστε ο παίκτης να χάνει την αίσθηση του χρόνου και να μην έχει μυαλό για τίποτε άλλο παρά μόνο για το σκάκι. «Ο σκακιστής ερωτεύεται τη σκακιέρα κι εκεί θα πρέπει να βάλει φραγμό. Αν βάλει τη σκακιέρα πάνω από τη σχέση του, πάει… χώρισε. Ξέρεις πόσοι έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στο σκάκι και χώρισαν;» ρωτάει.
Οπως λέει χαρακτηριστικά, μια λάθος κίνηση στη ζωή μπορεί ίσως να διορθωθεί, μια λάθος κίνηση στο σκάκι όμως μπορεί να κοστίσει την παρτίδα. Την ώρα που μου μιλάει κοιτάζω μια ταμπέλα απέναντί μας. Γράφει: «Το ψεύδος και η υποκρισία στο σκάκι δεν επιζούν». Ρωτάω αν έχει δει ποτέ παίκτη να αντιδρά υπερβολικά έχοντας χάσει. Υπάρχουν και ακραίες αντιδράσεις, όπως λέει ο Γ. Κατσιώνης, ωστόσο δεν τα βάζουν με τον άλλο παίκτη αλλά με τον εαυτό τους. Ο ίδιος δεν παίζει σκάκι. «Αν έπαιζα, δεν θα είχα μαγαζί, θα ήμουν όλη μέρα στη σκακιέρα» εξομολογείται χαμογελώντας.
Προτού φύγω ρωτώ τους δύο παίκτες που βρίσκονται εκείνη την ώρα στο Πανελλήνιον αν θα ήθελαν να μιλήσουν για το σκάκι. Ο ένας αρνείται και σηκώνεται ευγενικά για να μας αφήσει λίγα λεπτά με τον κ. Ηλία, που όπως λέει παίζει από φοιτητής. Για εκείνον το σκάκι δεν είναι απλώς διασκέδαση, αλλά ένα άθλημα που ακονίζει το μυαλό. «Μια γυναίκα μπορεί να σε αφήσει, μια σχέση μπορεί να διαλυθεί. Το σκάκι δεν σε εγκαταλείπει ποτέ. Το παίρνεις μαζί σου στον τάφο» τονίζει. Μαθαίνω πως έχει γράψει ποίημα και του ζητώ να μας πει την πρώτη στροφή: «Ο άντρας που το σκάκι λατρεύει, το απόλυτο θηλυκό γυρεύει/ Που ’χει απεριόριστους θησαυρούς, σαν τους σκακιστικούς συνδυασμούς».
Στη χώρα μας ο ανώτατος φορέας στον τομέα του σκακιού είναι η Ελληνική Σκακιστική Ομοσπονδία (ΕΣΟ), η οποία ιδρύθηκε το 1948 και αποτελεί μέλος της Διεθνούς Σκακιστικής Ομοσπονδίας (FIDE). Η ΕΣΟ έχει την ευθύνη για τη διεξαγωγή των ατομικών και ομαδικών εγχώριων διοργανώσεων αντρών και γυναικών. Στο σάιτ chessfed.gr μπορεί κάποιος να βρει πληροφορίες για τις διοργανώσεις αλλά και τα σωματεία και τις ενώσεις στις οποίες μπορεί να μάθει σκάκι.
