Με αφορμή τις μεταμεσονύχτιες παραστάσεις της «Μεταμόρφωσης» στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή, η ηθοποιός και ποιήτρια Σίσσυ Δουτσίου μας ξεναγεί στον πολιτικό κόσμο του Φραντς Κάφκα. Τι θα συμβεί αν πάψουμε να ακολουθούμε τους κανόνες και πόσο προετοιμασμένη είναι η κοινωνία μας για αυτό;
Ο Franz Kafka στη «Μεταμόρφωση» περιγράφει με τρόπο αλληγορικό πώς ένας άνθρωπος μπορεί να συνθλιβεί. Είναι εχθρικά τα πολιτικά συστήματα που μας περιβάλλουν;
H ιδιοκτησία, το χρήμα και κατά συνέπεια η εξαναγκασμένη εργασία είναι εχθροί της ελευθερίας. Οι κυβερνήτες σχεδόν σε όλο τον κόσμο είναι άπονοι και υπεροπτικοί. Ένα πολιτικό σύστημα για να είναι ευνοϊκό και φιλικό απαιτείται να εστιάσει στην ευτυχία του λαού του. Όλες οι επίσημες δομές ρόλων που σχηματίζουν μια ομαδική ταυτότητα όπως η οικογένεια, ένα εργοστάσιο, ένα έθνος, η κοινωνική τάξη, η εκκλησία δεν συντελούν αυτή την στιγμή στην ευτυχία μας. Προς το παρόν, καμιά από τις παραπάνω κοινωνικές δομές δεν έχει προσφέρει γαλήνη, ουσιαστική φροντίδα και ευδαιμονία. Ψάχνουμε την καλοσύνη και δεν τη βρίσκουμε πουθενά. Η ευγένεια είναι πλέον απλά ένα προκάλυμμα για την υποκρισία των αστών, εργαλείο χειραγώγησης και εξημέρωσης. Δεν υπάρχει ένα σημείο στην ασθμαίνουσα ζωή του σύγχρονου ανθρώπου όπου αυτός να νοιώσει ασφαλής ψυχικά. Πως μπορεί να είναι ένα κοινωνικό σύστημα φιλικό προς τη ζωή όταν οι η διάθεση για ζωή, παιχνίδι και έρωτα αντικαθίσταται με την κενοδοξία, το φόβο και το άγχος. Στην “Μεταμόρφωση” του Φραντς Κάφκα, στην παράσταση που σκηνοθετεί για τέταρτη χρονιά ο Τάσος Σαγρής, μας δίνεται η ευκαιρία να στοχαστούμε πάνω σε αυτό το ριζικό κακό με το οποίο είμαστε αντιμέτωποι εδώ και αιώνες και μας καλεί να πάρουμε τελικά σαν ενεργοί θεατές μερικές ριζικές αποφάσεις.
Ο «Γκρέγκορ Σάμσα», ο ήρωας του Κάφκα, έστω και ασυνείδητα αρνείται να ακολουθήσει τους κανόνες. Τι θα συμβεί αν οι άνθρωποι πάψουν να υπακούν;
Θα απολυθούν από τις δουλειές τους, θα φυλακιστούν, θα ψάχνουν απεγνωσμένα έναν ψυχίατρο και στην καλύτερη αυτοί που έχουν περισσότερη φαντασία θα ταξιδέψουν όλον τον κόσμο και δεν θα ανήκουν πλέον σε καμιά κοινωνία. O κόσμος είναι σε σύγχυση. Αν κοιτάξεις βαθιά μέσα στις ψυχές του κόσμου, θα τρομοκρατηθείς. Τα πράγματα είναι μπερδεμένα. Με ρωτάτε «Τι θα συμβεί αν οι άνθρωποι πάψουν να υπακούν;». Τι θα συμβεί όμως αν οι άνθρωποι συνεχίσουν να υπακούν; Αυτό που έχει συμβεί και αυτό που συμβαίνει. Κοινωνίες βουτηγμένες στην υποκρισία, τη θρασυδειλία και την αδικία. Το πρόβλημα είναι η υπακοή, αυτή η διεθνής πραότητα των ανθρώπων απέναντι στο παράδοξο της καταστροφής της ζωής που παράγει ο νεοφιλελευθερισμός. Τόση φτώχεια, πόλεμο, ανοησία, τόση σκληρότητα και όμως τόση ευλάβεια και συμμόρφωση και ησυχία.
Πιστεύετε πως έχει έρθει η ώρα για τη δική μας μεταμόρφωση;
Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή την ερώτηση θα μπορούσες να την είχες κάνει το 1500, το 1789, 1848, το 1922 που γράφτηκε η “Μεταμόρφωση”, εκατό χρόνια μετά, το 2022, σήμερα, κάθε Σάββατο που παίζουμε εμείς αυτή την παράσταση. Οι ριζικές λειτουργίες του κόσμου έχουν μείνει ίδιες. Αυτό που έχει αλλάξει είναι οι λάσπες, που είναι πλέον σκεπασμένες με τσιμέντο. Αν εξαιρέσεις τον Κολόμβο, την εξέλιξη της επιστήμης, τη Γαλλική Επανάσταση και την ιστορία των κοινωνικών εξεγέρσεων, την επικοινωνία και τη τεχνολογία, τί έχει αλλάξει στην δομή της κοινωνίας; Ο κόσμος μας είναι τρομακτικός, είναι μοναχικός, μια διαρκής απειλή για τα απλά ζητήματα επιβίωσης. Από την άλλη, σκέφτομαι μερικές φορές πως ο κόσμος μας είναι πολύ καλύτερος από ότι ήταν κάποτε, και με την δύναμη των πράξεων μας μπορεί να γίνει ακόμα καλύτερος. Το μεγάλο μάθημα της ιστορίας είναι ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Είναι ανεύθυνο απλά να αναφέρουμε πόσο απαίσια είναι η κατάσταση και να μην αναγνωρίζουμε τις ιστορικές αλλαγές αλλά και το χάρισμα του κοινωνικού οραματισμού. Πρέπει να εφεύρουμε μαζί αυτό που εμπνέει τους ανθρώπους να εξεγερθούν, να επιθυμήσουν μια δίκαιη κοινωνία. Πρέπει να πιστέψουμε ότι αυτό είναι δυνατόν να συμβεί και στο μέλλον όπως συνέβη στο παρελθόν. Το να βλέπουμε ότι ο κόσμος μας έχει γίνει καλύτερος, δε σημαίνει ότι αρνούμαστε τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Μπορούμε να εξοπλιστούμε με νέα εργαλεία, πρέπει να μελετήσουμε τα θεωρητικά εργαλεία που μας πρόσφεραν οι επαναστάτριες του παρελθόντος, η Emma Goldman, η Lucy Parsons, η Voltairine De Clayre και να επιτεθούμε στο τώρα. Ναι, ήρθε η ώρα να καταστήσουμε ευρύτερα γνωστό ότι είναι δυνατόν ο κόσμος να γίνει πολύ πιο δίκαιος, πολύ καλύτερος για όλες, όλα, όλους. Έχουμε την υποχρέωση να διαδώσουμε αυτή τη φήμη.
Είναι ώριμες οι συνθήκες; Υπάρχει το πολιτικό και ιδεολογικό υπόβαθρο για μια εξέγερση;
Δεν πρέπει να λέει κανένας ότι είναι αδύνατον να κατορθώσει ο άνθρωπος μια επανάσταση τώρα- αλλά, να λέει ότι αυτό είναι δύσκολο και για αυτό χρειάζεται την αφιερωμένη συμμετοχή όλων μας. Η ανθρωπότητα εκτός από εγκλήματα πολέμου και τόπος κολάσεων μπορεί να προσφέρει ένα ενάρετο κοινωνικό συνεχές όπου οι άνθρωποι να πραγματώνουν τις ευσεβείς τους επιθυμίες και να ικανοποιούν τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Η ανθρωπότητα έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει έναν κόσμο που δεν θα καθορίζεται και δεν θα μεταβάλλεται από οικονομικούς δείκτες, τα ψεύδη του θεάματος, της ακαδημίας και της βιομηχανία της τέχνης αλλά από την εξέλιξη της σκέψης, της ευγενείας, της αλληλοβοήθειας και της φροντίδας. Δεν ανήκουν όλα στον άνθρωπο, υπάρχει ο ουρανός, υπάρχει το χώμα, ο ωκεανός, υπάρχουν οι αμυγδαλιές, οι λύκοι και τα ροζ φλαμίνγκο. Η σοφία είναι η δύναμή μας και η επιθυμία μας για ψυχικά ωφέλιμα έργα. Για αυτόν που θέλει να σωθεί ή θέλει να σώσει ένα δάσος, μια λίμνη, ένα συνδικάτο, μια πλατεία- δεν υπάρχει άλλο εμπόδιο εκτός από την κενοδοξία της εξουσίας. Πρέπει να απαλλαγούμε από τη δειλή σκέψη πως ένας δίκαιος κόσμος δεν είναι παρά ένας ουτοπικός κόσμος. « Να αλλάξεις τον κόσμο φίλε Σάντσο, δεν είναι τρέλα, ούτε ουτοπία. Είναι δικαιοσύνη!» όπως έλεγε και ο αγαπημένος μας Δον Κιχώτης.
Ποια είναι η «Μεταμόρφωση» που εσείς πιστεύετε; Το δικό σας ιδανικό.
Στην παράσταση μας, η “Μεταμόρφωση”, έτσι όπως την φαντάζεται ο Κάφκα είναι μια έκρηξη του ασυνειδήτου, όλα όσα θέλαμε να ζήσουμε και δεν τολμήσαμε να ομολογήσουμε ποτέ στον εαυτό μας ανατινάζονται μέσα σε ένα σπίτι, το σπίτι διαλύεται, ο παλιός εαυτός χάνεται. Η προειδοποίηση που μας στέλνει ο Κάφκα είναι ότι δεν μπορούμε να παραδώσουμε την ζωή μας στα χέρια των άλλων. Η Μεταμόρφωση προϋποθέτει την ύπαρξη της ελευθερίας. Ο άνθρωπος οφείλει να δημιουργήσει μια σχέση ζωής με την ελευθερία. Η ελευθερία δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο κάποιων ισχυρών αλλά χαρακτηριστικό όλων των ανθρώπων. Είμαστε εγκλωβισμένοι στη ρουτίνα, στην εργασία, στις υποχρεώσεις και για αυτό ακριβώς το λόγο οφείλουμε να καλλιεργήσουμε το δρόμο προς την ελευθερία της ψυχής μας, της κοινωνίας, του κόσμου όλου. Οι άνθρωποι λέγονται “λογικοί”. Άρα θα έπρεπε να διακρίνουν την καλοσύνη από την εμπάθεια και να αποφεύγουν τη διπροσωπία, μελετώντας την ειλικρίνεια. Να εξαλείψουμε τα αίτια της δυστυχίας, να αποδεσμευτούμε από την άγνοια και να αγωνιστούμε για δικαιοσύνη. Η αναζήτηση διεξόδων σίγουρα είναι λυτρωτική. Η γνώση των αρετών και της εξευγενισμένης ηθικής είναι το μονοπάτι προς την απελευθέρωση. Η περιέργεια για έναν πραγματικά ελεύθερο εαυτό που πραγματώνει το σκοπό της ύπαρξης του. Σκοπός αυτής της παράστασης είναι να μας δώσει την αφορμή να στοχαστούμε αυτή την ελευθερία.
Ιnfo: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ- Franz Kafka. Μια παραγωγή του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών με την υποστήριξη της Franz Kafka Society (Πράγα) σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή. Κάθε Σάββατο στις 223.45 στο Σύγχρονο Θέατρο- πληροφορίες: https://theinstitute.info/?p=5423
