Η Shamsia Hassani, street artist και δασκάλα στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Καμπούλ καλύπτει τις ρωγμές και απαλύνει τις εφιαλτικές αναμνήσεις με τα γεμάτα χρώμα έργα της.
Η Shamsia Hassani γεννήθηκε το 1988 από Αφγανούς γονείς, μεγάλωσε ως πρόσφυγας στο Ιράν και σήμερα είναι καλλιτέχνιδα δρόμου και δασκάλα στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Καμπούλ. Στα έργα της απεικονίζει δυναμικές γυναίκες με μπούρκα, μελαγχολικές φιγούρες με κλειστά μάτια που περιβάλλονται από ψάρια, φυσαλίδες και μουσικά όργανα. Το κοινωνικό περιβάλλον και οι εμπειρίες τής γεννούν ιδέες και σκέψεις για τα έργα της. Στον δρόμο έρχεται συχνά αντιμέτωπη με συντηρητικές απόψεις και μισογυνισμό. Παρόλο που αισθάνεται ανασφάλεια να ζωγραφίσει μόνη της για παραπάνω από λίγα λεπτά, οι τοιχογραφίες της είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές, με έμφαση στους χαρακτήρες και στη λεπτομέρεια. Εχει συμμετάσχει σε εκθέσεις και φεστιβάλ σε διάφορα μέρη του κόσμου και ταξιδεύει για να γνωρίσει στον κόσμο την τέχνη που γεννιέται σιγά σιγά στους δρόμους της Καμπούλ. Η Shamsia θέλει να σβήσει με το σπρέι της τα σημάδια του πολέμου από τους τοίχους, να ρίξει χρώμα στις ρωγμές και να απαλύνει τις εφιαλτικές αναμνήσεις.
«Το 2010 πραγματοποιήθηκε ένα εργαστήριο γκραφίτι στην Καμπούλ, το οποίο παρακολούθησα με εννέα συναδέλφους μου από την οργάνωση σύγχρονης τέχνης Berang. Στη διοργάνωση ήταν καλεσμένος ο καλλιτέχνης δρόμου CHU από το Ηνωμένο Βασίλειο. Ετσι ήρθα σε επαφή για πρώτη φορά με την τέχνη του γκραφίτι που με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή, έμαθα να δουλεύω με σπρέι και να ζωγραφίζω έργα μεγάλης κλίμακας σε τοίχους» λέει στο Documento η Shamsia Hassani.
Το γκραφίτι έγινε στα χέρια της εργαλείο που είχε σκοπό να απομακρύνει τα σημάδια του πολέμου από τους τοίχους. «Τα χρώματα καλύπτουν τα απομεινάρια του πολέμου και οι άνθρωποι αντικρίζουν μια διαφορετική εικόνα στους δρόμους και όχι μόνο σημάδια από σφαίρες και ρωγμές».
Η τέχνη αναμετριέται με τον πόλεμο
«Το γκραφίτι είναι τρόπος να έρθουν σε επαφή με την τέχνη άνθρωποι που δεν έχουν δει ποτέ στη ζωή τους πίνακες ζωγραφικής (τα επίπεδα αναλφαβητισμού παραμένουν αρκετά υψηλά). Σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν κάποια προβλήματα με το παλαιό εκπαιδευτικό σύστημα στο πανεπιστήμιο. Συνήθως διδάσκεται μόνο κλασική εκπαίδευση, όπως το σχέδιο. Σιγά σιγά αναπτύσσονται και άλλα προγράμματα και μαθήματα, όπως η σύγχρονη τέχνη. Υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον και εξοικείωση. Πολύς κόσμος σταματάει μπροστά στα έργα μου για να τα παρατηρήσει και να τραβήξει φωτογραφίες. Ολα αυτά με έκαναν να πιστέψω ότι το γκραφίτι είναι ένας τρόπος να υπερασπιστούμε το Αφγανιστάν και τους ανθρώπους του. Υπάρχει πόλεμος, αλλά υπάρχει και η άλλη όψη. Στην πόλη μου λατρεύω τα παλιά κτίρια της Καμπούλ».
Σε πολλά από τα έργα της Shamsia εμφανίζονται γυναίκες με μπούρκα τις οποίες θέλει να εμφανίσει ως πηγή δυναμισμού και αισιοδοξίας. «Οταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με το γκραφίτι ήθελα να δώσω ανθρώπινο χαρακτήρα στις τοιχογραφίες μου. Συνήθως επιλέγω να απεικονίζω γυναίκες γιατί στην καθημερινότητά τους αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα ζώντας σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία. Οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο και έχουν πολλούς λόγους να μιλήσουν γι’ αυτά που τις απασχολούν. Τα πρώτα μου έργα απεικόνιζαν μία δυναμική γυναίκα με μπλε μπούρκα. Χρησιμοποίησα έντονα σχήματα γιατί θεώρησα ότι θα προσέδιδαν στη γυναικεία μορφή μια αίσθηση αισιοδοξίας και δύναμης. Πολλοί άνθρωποι άρχισαν να πιστεύουν ότι υποστηρίζω την μπούρκα. Ωστόσο δεν έχω ξεκάθαρη θέση απέναντι σε αυτό το ζήτημα ούτε νιώθω την ανάγκη να υποστηρίξω κάποια συγκεκριμένη πλευρά, απλώς τη χρησιμοποιώ ως μοτίβο γιατί θεωρώ ότι η κατάργησή της δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα. Πιστεύω ότι το ταλέντο και η δύναμη των γυναικών δεν συνδέονται μόνο με αυτό το σύμβολο. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι αν οι γυναίκες αφαιρέσουν την μπούρκα, αυτομάτως θα αλλάξουν όλα, αλλά τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Κατά τη γνώμη μου μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η ελλιπής πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση».
Η τέχνη δρόμου την έχει φέρει πολλές φορές αντιμέτωπη με συντηρητικές απόψεις. «Δεν αισθάνομαι ασφαλής γιατί δεν μπορώ να βγω μόνη μου στον δρόμο και να ασκήσω την τέχνη μου. Εκτός από την αίσθηση ανασφάλειας που με περιβάλλει, υπάρχουν κι άλλα σημαντικά προβλήματα. Οι άνθρωποι στο Αφγανιστάν δεν είναι αντίθετοι με την τέχνη του γκραφίτι αλλά αντιμετωπίζουν με καχυποψία τις γυναικείες δραστηριότητες. Οταν με βλέπουν στον δρόμο, κάποιοι χρησιμοποιούν αρνητικές εκφράσεις και κατάρες και θεωρούν ότι αυτό που κάνω είναι αμαρτία. Με έχουν ρωτήσει γιατί λερώνω τους τοίχους, αν το επιτρέπει η θρησκεία μας, πώς είναι δυνατόν ένα κορίτσι να βρίσκεται μόνο του στον δρόμο και να ζωγραφίζει. Μεγάλο πρόβλημα είναι και η έλλειψη διαθέσιμων χώρων για γκραφίτι. Κανείς δεν θέλει ένα έργο τέχνης στον δικό του τοίχο, παρά μόνο αν έχει δει το σχέδιο και έχει δώσει την έγκρισή του. Οταν ζωγραφίζω σε δημόσιους χώρους αισθάνομαι φόβο και φεύγω ύστερα από λίγα λεπτά. Δεν έχω πρόβλημα με την αστυνομία αλλά με τις συντηρητικές συμπεριφορές που συναντάω. Αν μπορούσα να δουλέψω όση ώρα ήθελα, θα δημιουργούσα πιο εντυπωσιακές τοιχογραφίες, αλλά στα περίπου 15 λεπτά που έχω στη διάθεσή μου προλαβαίνω να ζωγραφίσω κάτι πολύ απλό ή να αφήσω ένα ημιτελές κομμάτι μου πάνω στον τοίχο. Η οικογένειά μου τουλάχιστον με στηρίζει σε αυτή την προσπάθεια».
Γυναίκες με κλειστά μάτια που φοβούνται να ονειρευτούν
Η Shamsia ζει στην Καμπούλ αλλά ταξιδεύει σε πολλές χώρες και έχει δεχτεί αρκετές προσκλήσεις για να συμμετάσχει σε εκδηλώσεις τέχνης σε ολόκληρο τον κόσμο. «Στα έργα μου έχω επηρεαστεί πολύ από το κοινωνικό περιβάλλον και τα βιώματά μου. Το μήνυμα που θέλω να στείλω με τη δουλειά μου είναι πιο σημαντικό από τη μορφή και την εμφάνιση που τα περιβάλλουν. Νομίζω ότι όταν οι άνθρωποι βλέπουν ότι η τέχνη έχει ένα μήνυμα δεν σκέφτονται μόνο ότι είναι “τέχνη”, αλλά ότι έχει και κάτι να πει. Κάποια στιγμή αφαίρεσα από τα έργα μου την μπούρκα και δημιούργησα έναν γυναικείο χαρακτήρα με κλειστά μάτια. Αντιπροσωπεύει τη γυναίκα που δεν αισθάνεται άνετα μέσα στην κοινωνία, που φοβάται να μιλήσει, που δεν έχει πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα ούτε νιώθει έτοιμη να πάρει αποφάσεις. Το στόμα της είναι κλειστό γιατί δεν την αφήνουν να πάρει θέση για σημαντικά ζητήματα που την αφορούν και δεν έχει ελευθερία λόγου. Τα μάτια της είναι κλειστά όχι επειδή είναι τυφλή, αλλά γιατί δεν μπορεί να ονειρευτεί τίποτε για το μέλλον της, δεν μπορεί να δει την αισιόδοξη όψη των πραγμάτων ούτε ελπίζει ότι θα της συμβεί κάτι θετικό. Αυτός ο χαρακτήρας φοράει στον λαιμό του ένα φουλάρι (έντονο στοιχείο της αφγανικής ενδυμασίας) και στέλνει στους ανθρώπους μηνύματα με τον τρόπο που θα το έκανε ένας ηθοποιός. Τα έργα μου κραυγάζουν ότι οι γυναίκες είναι χρήσιμες στην κοινωνία και πολύτιμες όσο και οι άντρες. Θέλω να καταδείξω ότι οι γυναίκες έχουν επιστρέψει στην αφγανική κοινωνία με νέο πρόσωπο. Δεν είναι η γυναίκα που μένει στο σπίτι. Είναι μια νέα γυναίκα. Μια γυναίκα γεμάτη ενέργεια που φωνάζει με τον τρόπο της ότι θέλει να ζήσει».
Μέσα στα χρόνια η Shamsia πρόσθεσε στα έργα της και άλλα σύμβολα, όπως ψάρια, νυχτερίδες, μουσικά όργανα, δρόμους και αυτοκίνητα. «Το μουσικό όργανο συμβολίζει τον εαυτό μου και τον χαρακτήρα μου, αντιπροσωπεύει τη φωνή μου και με βοηθάει να μιλάω πιο δυνατά και να εκφράζω τα συναισθήματά μου. Τα ψάρια μου συνήθως βγάζουν φυσαλίδες από το στόμα τους, που συμβολίζουν τις λέξεις. Οταν δεν εκπνέουν φυσαλίδες σημαίνει ότι οι λέξεις έχουν κολλήσει μέσα τους και δεν μπορούν να βγουν».
