Ο διάσημος Νικαραγουανός συγγραφέας μιλάει για το σημερινό καθεστώς στη χώρα του, τη διάψευση της κοινωνικής αλλαγής και της δημοκρατίας, την επανάσταση των Σαντινίστας
Με τον διάσημο συγγραφέα και πρώην αντιπρόεδρο της Νικαράγουας Σέρχιο Ραμίρες συναντηθήκαμε στο καφέ του ξενοδοχείου Τιτάνια λίγες ημέρες προτού αναχωρήσει για τα Χανιά και τη Λευκάδα, τους επόμενους σταθμούς του στο πλαίσιο του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις). Η συζήτησή μας περιστράφηκε στον άξονα του πλέον πρόσφατου βιβλίου του «Ο Τονγκολέλε δεν ήξερε να χορεύει» γύρω από τη σημερινή Νικαράγουα και τη διάψευση του επαναστατικού οράματος των Σαντινίστας.
Εχετε υποστηρίξει ότι γράφετε μυθιστορήματα ανατρεπτικά προς την τάξη πραγμάτων που έχει εγκαθιδρύσει ο Ορτέγα στη Νικαράγουα. Υπό αυτή την έννοια ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο πρώην Σαντινίστα και μετέπειτα επιθεωρητής Μοράλες, είναι ένας ήρωας ενάντια στη δικτατορία;
Ναι, υπό την έννοια ότι αντιπροσωπεύει τις γνήσιες ιδέες της επανάστασης, εκπροσωπεί την παλιά φρουρά που έχει ανατραπεί και προδοθεί από το σημερινό καθεστώς που έχει εγκαθιδρύσει ο Ορτέγα.
Οι αρχικές ιδέες της επανάστασης είχαν να κάνουν με την κοινωνική αλλαγή και δικαιοσύνη, με την ιδέα της εθνικής απελευθέρωσης, και η πορεία του μαρτυρά αυτήν τη διάψευση. Ο Μοράλες προσπαθεί να τη διαχειριστεί παρακολουθώντας τι συμβαίνει με μια τυπική αίσθηση μαύρου χιούμορ που ταιριάζει σε έναν άνθρωπο παλιάς νοοτροπίας όπως ο ίδιος, ο οποίος θέλει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα.
Παλιάς νοοτροπίας είπατε. Εκτός του χιούμορ, η σχέση του Μοράλες με τις γυναίκες διέπεται από μια έντονα παραδοσιακή –αν όχι οπισθοδρομική– λογική.
Είναι τυπικός άντρας της Νικαράγουας από πολλές απόψεις, παρότι τέκνο της επανάστασης. Βλέπετε, η επανάσταση των Σαντινίστας επιχείρησε να αλλάξει πολλά αλλά ποτέ δεν προσπάθησε να τα βάλει με την αίσθηση του ανδρισμού (machismo). Παρότι πολλές γυναίκες βοήθησαν στην επανάσταση, οι άντρες κατέλαβαν κάθε είδους επιτελική θέση. Η ιδέα της δύναμης ήταν συνυφασμένη με τον άντρα μαχητή και η απελευθέρωση είχε στο επίκεντρό της σχεδόν αποκλειστικά την αντρική θεώρηση των πραγμάτων.
Στο βιβλίο σας αλλά και σε πολλά νουάρ μυθιστορήματα που προέρχονται από δημιουργούς της Νότιας Αμερικής ο ήρωας δεν είναι αστυνομικός αλλά ιδιωτικός ντετέκτιβ, ακριβώς γιατί υπάρχει η αίσθηση ότι οι επίσημοι θεσμοί είναι αναξιόπιστοι και διεφθαρμένοι.
Εχετε δίκιο, αυτή είναι μια ριζικά διαφορετική αντίληψη ανάμεσα σε Ευρώπη και Λατινική Αμερική. Στη δεύτερη περίπτωση έχεις έναν ερευνητή –είτε ιδιωτικό είτε δημόσιο– ανάμεσα σε θεσμούς διεφθαρμένους και αδύναμους και δικαστές υπάκουους στην πολιτική ελίτ ή τη μαφία. Γι’ αυτό και ένα αστυνομικό μυθιστόρημα συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις καταλήγει να έχει χαρακτήρα κυρίαρχα πολιτικό – μετασχηματίζεται στην πορεία της πλοκής.
Ο επιθεωρητής Μοράλες είναι ένας εξόριστος που αποφασίζει να επιστρέψει στη Νικαράγουα. Μοιράζεστε την ίδια πρόθεση με το λογοτεχνικό σας alter ego;
Alter ego μου ο επιθεωρητής Μοράλες; Μερικώς μόνο, υπάρχουν και ουσιώδεις διαφορές. Ο Μοράλες ήταν αντάρτης, εγώ όχι, είχα πολιτικό ρόλο κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Μοιραζόμαστε όμως τις ίδιες ανησυχίες. Οταν έγραφα το δεύτερο μυθιστόρημα που περιλάμβανε τον χαρακτήρα του Μοράλες, με τον ίδιο να εγκαταλείπει τη χώρα του για την εξορία, ποτέ δεν φαντάστηκα ότι επρόκειτο να γίνω εξόριστος ο ίδιος εντός σύντομου χρονικού διαστήματος. Κι αυτό γιατί εκείνη την περίοδο υπήρχε ακόμη μια σχετική ελευθερία Τύπου και μια έννοια πολιτικής ελευθερίας στη χώρα, παρά τη διάχυτη αίσθηση διαφθοράς και αυταρχισμού. Ακολούθησαν όμως τα γεγονότα του 2018, όταν οι διαμαρτυρίες κατά της διακυβέρνησης του Ορτέγα οδήγησαν στην πλήρη κατάπνιξη κάθε αντιπολιτευόμενης φωνής.
Δεν είναι περίεργο να βλέπετε το βιβλίο σας να ταξιδεύει σε όλες τις χώρες του κόσμου αλλά στη δική σας ουσιαστικά να διώκεται, καθότι ανατρεπτικό στα μάτια του καθεστώτος;
Είναι ανατρεπτικό γιατί θίγει δύο πράγματα. Πρώτον, ότι η παρούσα πολιτική ηγεσία της Νικαράγουας δεν είναι ανεκτική σε οποιονδήποτε της ασκεί κριτική. Η αφήγηση του Ορτέγα είναι ότι το 2018 επιχειρήθηκε πραξικόπημα κατά της εκλεγμένης εξουσίας της χώρας και το βιβλίο αποδεικνύει το εντελώς αντίθετο. Αποκαλύπτει ότι υπήρξε μια σειρά διαμαρτυριών από άοπλους διαδηλωτές οι οποίοι πυροβολήθηκαν εν ψυχρώ από στρατιώτες, με αποτέλεσμα να έχουμε πάνω από 400 πολίτες νεκρούς. Πολίτες που δεν προέβαλαν κανενός είδους ένοπλη αντίσταση στις επίσημες ένοπλες αρχές και το βιβλίο μου αναφέρεται σε αυτά τα γεγονότα. Δεύτερον, στο βιβλίο εκτίθεται η φύση του καθεστώτος Ορτέγα, περί τίνος πρόκειται. Και καταδεικνύεται ότι ακριβώς μιλάμε για ένα καθεστώς που μπλέκει από τη μια πλευρά μια αριστερίστικη φρασεολογία που παραπέμπει στον παραδοσιακό μαρξισμό και από την άλλη ένα είδος μυστηριακής θρησκευτικότητας, μια σύγχρονη μορφή πίστης σε πρακτικές μαγείας, στο πνεύμα του ρεύματος της νέας εποχής (new age). Αυτός ο συμβολισμός χρησιμοποιείται ώστε το καθεστώς να προβάλει δύναμη και κύρος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα μεταλλικά δέντρα της ζωής που παρατηρεί κανείς στην πρωτεύουσα Μανάγκουα.
Μιλώντας για τη σημερινή Νικαράγουα, το βιβλίο λειτουργεί ως χρονικό μιας μετάβασης από τα ιδανικά της κοινωνικής επανάστασης στην πραγματικότητα σε ένα αυταρχικό καθεστώς.
Στο δεύτερο βιβλίο μου με τον επιθεωρητή Μοράλες ήταν ενδεικτικό πως ο Ορτέγα δημιούργησε μια νέα πολιτική και κοινωνική τάξη από ανθρώπους που σχετίζονταν με τον ίδιο ακόμη και με οικογενειακούς δεσμούς. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ορτέγα δεν επανήλθε επειδή o λαός αποφάσισε 15 χρόνια μετά να του δώσει δεύτερη ευκαιρία, αλλά κατόπιν μιας συμφωνίας με τον πρώην πρόεδρο και φανατικό εχθρό του Αρνόλντο Αλεμάν να αλλάξει το σύνταγμα, επιτρέποντάς του να γίνει πρόεδρος της χώρας με το 35% των ψήφων. Και ήρθε στην εξουσία με τη βοήθεια της Καθολικής Εκκλησίας, που από άσπονδος εχθρός του έγινε καλός του φίλος. Εχουμε λοιπόν νέο Ορτέγα, έναν άνθρωπο διατεθειμένο να κυβερνήσει με κάθε μέσο, ο οποίος χρησιμοποιεί αριστερή φρασεολογία όσο συμμαχεί με απόλυτα αντιδραστικές δυνάμεις. Οπότε ναι, τα βιβλία μου καταγράφουν αυτήν τη μετάβαση από το πολλά υποσχόμενο χτες στο απόλυτα προβληματικό σήμερα.
Το βιβλίο λοιπόν έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, αν σκεφτούμε ότι πολλοί συνεχίζουν να αντιλαμβάνονται τον Ορτέγα ως ήρωα της επανάστασης.
Στην ευρωπαϊκή Αριστερά κυριαρχεί μια ρομαντική αντίληψη για τον Ορτέγα, που έχει να κάνει με τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ και τους παλιούς αγώνες για κοινωνική απελευθέρωση και εθνική χειραφέτηση. Πρόκειται για λάθος εντύπωση όμως, γιατί δεν υπάρχει επαρκής γνώση για τα εγκλήματά του, ενώ μερικοί επιλέγουν τη σιωπή για να μη φανεί ότι υπερασπίζονται τις πολιτικές των ΗΠΑ. Κι μια ένδειξη αν θέλετε για την Αριστερά είναι το γεγονός ότι οι φίλοι του σε διεθνές επίπεδο είναι και φίλοι του Πούτιν, που μόνο ριζοσπάστη και δημοκράτη δεν τον λες. Επίσης η Νικαράγουα παραμένει μια από τις λίγες χώρες στον κόσμο όπου η άμβλωση απαγορεύεται πλήρως και το να είσαι ομοφυλόφιλος είναι αδίκημα. Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής επίσης δεν υπάρχει στην ατζέντα, η καταστροφή φυσικών πόρων είναι συστατικό στοιχείο της ανάπτυξης. Αν θέλουμε λοιπόν να μιλήσουμε για Αριστερά στο σήμερα και μιλάμε για δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη, περιβαλλοντική συνείδηση και δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, δεν βλέπω πώς ο Ορτέγα χωράει σε αυτό το πνεύμα που περιγράφουμε ως προοδευτικό.
Να περιμένουμε ακόμη ένα βιβλίο με κεντρικό ήρωα τον Μοράλες και φόντο τη σημερινή Νικαράγουα;
Ειλικρινά δεν ξέρω. To θέμα είναι ότι ο ίδιος είναι η κατεξοχήν έκφραση της σύγχρονης ιστορίας της Νικαράγουας, μια τυπική φιγούρα των τελευταίων δεκαετιών. Εχω γνωρίσει πολλούς Μοράλες που απογοητεύτηκαν από την πορεία που πήραν τα πράγματα σχετικά με την επανάσταση και τις διαψεύσεις της. Οπότε ο Μοράλες συγκεντρώνει επιμέρους στοιχεία από αρκετούς ανθρώπους που γνώρισα όλα αυτά τα χρόνια. Το πώς θα τον δούμε να εξελίσσεται στο χαρτί είναι κάτι ανοικτό για μένα, εξάλλου σε όλες του τις περιπέτειες ο επιθεωρητής αρέσκεται να μπλέκει σε δυσάρεστες καταστάσεις.
*Το βιβλίο του Σέρχιο Ραμίρες «Ο Τονγκολέλε δεν ήξερε να χορεύει» σε μετάφραση Μαρίας Παλαιολόγου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ικαρος
