Συνέντευξη με τον αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια σχετικά με την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην Ιταλία
Σε κάποιο από τα διαλείµµατα της τηλεργασίας του εντοπίσαµε τον καθηγητή Σάντρο Μετζάντρα για να µας εκθέσει τις πρώτες σκέψεις του σχετικά µε την πανδηµία και όσα οι ελίτ απεργάζονται για το µέλλον των κοινωνιών. Προβληµατισµένος µε όσα συµβαίνουν και όσα πρόκειται να συµβούν, ο καθηγητής µιλάει για µελανό σηµείο στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Η Ιταλία έχει πληγεί δραµατικά από την πανδηµία. Ποιες είναι οι πρώτες σας διαπιστώσεις σχετικά µε την κατάσταση που έχει διαµορφωθεί;
Στην Ιταλία παρατηρούµε τρεις µορφές «κοινωνικής φυλακής». Ενας τύπος «µονοκυτταρικής» φυλακής (ενός ατόµου), ένας άλλος περισσότερων ατόµων, όπως συµβαίνει σε µια οικογένεια, και τέλος ένας τύπος ευρύτερης φυλακής εργαζοµένων, δηµόσιων υπαλλήλων κ.λπ. Το γεγονός είναι ένα: η αναγκαιότητα, όπως µας λένε, του εγκλεισµού. Αυτό όµως το γεγονός γεννά το εξής ερώτηµα: υπάρχει αναλογία µέτρων και κρίσης; Μπορούµε δηλαδή να κάνουµε έναν πρόχειρο υπολογισµό θετικών και αρνητικών από τον επιβεβληµένο εγκλεισµό που προκύπτει από περιοριστικά µέτρα αυστηρότερα από εκείνα της Ν. Κορέας ή της Κίνας που, εκτός από τις ιδιαιτερότητες του πολιτεύµατος και τον τεράστιο πληθυσµό της, ήταν και η χώρα απ’ όπου ξεκίνησε η επιδηµία; Σίγουρα όχι. Υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν ότι έτσι ίσως προστατευτεί ως έναν βαθµό το δηµόσιο σύστηµα υγείας. Την ίδια στιγµή αυτοί οι ίδιοι µπορεί να µη σκέφτονται καν τους αστέγους, τους οικονοµικά ανήµπορους ή όσους είναι εγκλωβισµένοι στους τέσσερις τοίχους ενός διαµερίσµατος. Είναι µετρήσιµο το ψυχοφθόρο συναίσθηµα του εγκλεισµού σε παγκόσµια κλίµακα; Ποια θα είναι η µακροχρόνια επίδρασή του στη συλλογική ψυχοσύνθεση;
Οµως είδαµε και όµορφες εικόνες…
Μη στέκεστε στις εικόνες –ειδικά τις πρώτες µέρες– εκείνων που τραγουδούν από τα παράθυρά τους, που παίζουν κιθάρα ή σχολιάζουν. Μη µένετε σε αυτά τα χαρούµενα παραδείγµατα, τα οποία ακόµη κι αυτά κρύβουν αρκετή δόση θλίψης και τραγικότητας. Το βασικότερο είναι να αναλογιστούµε µέχρι πότε θα αντέχει ο κοινωνικός ιστός µια τέτοια κατάσταση – ειδικά αν λάβουµε σοβαρά υπόψη κάποιους επιστήµονες οι οποίοι από τώρα µιλούν για πιθανή επανάληψη του φαινοµένου τον ερχόµενο χειµώνα. Αν πράγµατι συµβεί κάτι τέτοιο στο επόµενο διάστηµα, τι θα σηµαίνει αυτό µακροπρόθεσµα για τις ατοµικές ελευθερίες και την «ανοιχτή κοινωνία» όπως την οραµατιστήκαµε;
Η πανδηµία έφερε στο φως αρκετά ερωτήµατα λοιπόν. Σηµαντικά, βασανιστικά ερωτήµατα που όµως, αν µείνουν αναπάντητα, θα µας στοιχειώνουν και σε βάθος χρόνου θα απειλήσουν την κοινωνική συνοχή και εντέλει την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισµού. Πώς θα πρέπει να κινηθούµε τις επόµενες δεκαετίες ώστε να αντιµετωπίσουµε αποτελεσµατικότερα παρόµοιες καταστάσεις, ώστε να αποφύγουµε την αδιανόητη και τραγική «επιλογή των ασθενών»; Ποιοι δηλαδή θα µπουν και ποιοι όχι σε µονάδες εντατικής θεραπείας. Αυτό και µόνο το γεγονός συνιστά αποτυχία του σύγχρονου πολιτισµού, ένα µελανό σηµείο στην ιστορία της ανθρωπότητας που θα µας βαραίνει πάντα, όπως οι γενοκτονίες ή το Ολοκαύτωµα.
Πώς βλέπετε τις σχετικές αποφάσεις τις ΕΕ αλλά και άλλων χωρών της Δύσης που πλήττονται από την πανδημία; Πιστεύετε ότι οι διαφορετικές προσεγγίσεις στην κατάρτιση ενός σχεδίου οφείλετε σε πολιτική ή επιχειρησιακή ανεπάρκεια; Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Ηνωμένο Βασίλειο όπου από την «ανοσία αγέλης» περάσαμε σε σταδιακό lockdown σε πολλές περιοχές και φυσικά στο Λονδίνο.
Πρόκειται για ένα χωρίς προηγούμενο παγκόσμιο πείραμα μαζικής απομόνωσης, που είναι από μόνο του μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο σε τέτοια κλίμακα και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Οπως σας προείπα κατανοώ τους κινδύνους. Ομως ο ρόλος και η στάση της ΕΕ για μια ακόμη φορά είναι διφορούμενοι, άτολμοι θα έλεγα. Σας θυμίζω πόση προσπάθεια χρειάστηκε για να ληφθεί μια απόφαση και να βγει ένα κοινό ανακοινωθέν στο τελευταίο Eurogroup. Αν για μια τέτοια πανδημία, όπως τη χαρακτήρισε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, χρειάζεται να πραγματοποιηθούν τρεις, νομίζω, συνεδριάσεις, να ακουστούν απειλές για βέτο, ακόμη και για διάλυση της ένωσης για να ληφθεί μια απόφαση, πώς περιμένουμε να παρθούν αποφάσεις για το προσφυγικό/μεταναστευτικό ή την κλιματική αλλαγή; Το ευρωπαϊκό όραμα είναι καταδικασμένο να σαρωθεί από τα ίδια τα γεγονότα, όπως αυτό της πανδημίας, αν παραμείνει ένα στενό οικονομικό κλαμπ ισχυρών κρατών που απλώς κουνούν το δάχτυλο αυστηρά –αφού πριν έχουν πουλήσει τα προϊόντα τους– σε φτωχότερα κράτη-μέλη.
Από την άλλη πλέον και τα επόμενα χρόνια στην Ιταλία ύστερα από την εκατόμβη νεκρών μια κυβέρνηση θα είναι εκ των πραγμάτων δύσκολο να περάσει περικοπές στην υγεία ή στην έρευνα. Βέβαια υπάρχουν ηγέτες όπως ο Τραμπ, ο Τζόνσσον ή ο Μπολσονάρου, στους οποίους κάποιος μπορεί να διακρίνει εκτός από τον αλλοπρόσαλλο χαρακτήρα των αποφάσεών τους που κοστίζουν ανθρώπινες ζωές και μια ανατριχιαστική στρατηγική: αυτή της «κοινωνικής επιλογής» για το ποιος θα ζήσει. Μοιραία δεν επιβιώνουν όλοι, ενώ οι αδύναμοι θεωρούνται παράπλευρες απώλειες ενός ακήρυχτου πολέμου. Μα κάτι τέτοιο μου είναι αδιανόητο!
Πιστεύετε ότι είναι η στιγµή οι πιο αδύναµοι οικονοµικά και κοινωνικά να αντιδράσουν; Θα µπορέσουν να εκφραστούν οι δυνάµεις αυτές µετά την κρίση;
Υπάρχει ένας βαθµός υπερβολής ως προς την κρίση. Οµως δεν πρόκειται απλώς γι’ αυτό αλλά για µια σειρά αλυσιδωτών γεγονότων που αφορούν και επηρεάζουν την οικονοµία, την κοινωνική συνοχή, την ενότητα των πολιτισµών. Η κρίση του κορονοϊού πιθανώς είναι ένας κρίκος σε αυτή την αλυσίδα. Η κοινή ζωή έχει παραλύσει κατά τρόπο αδιανόητο. ∆ύσκολα θα επιστρέψουµε στην προηγούµενη κανονικότητα παρά το γεγονός ότι ζούµε στην εποχή ενός παγκόσµιου συστήµατος ελεύθερης αγοράς.
∆ιαβλέπετε µια νότα αισιοδοξίας στο σηµερινό δαντικό τοπίο;
Προσωπικά ξεκινώ το πρωί αισιόδοξος και σίγουρος για το τι πιστεύω και στο τέλος της ηµέρας, µετά τον καταιγισµό εκφοβισµού από την καθηµερινή ειδησεογραφία του τρόµου, θέλω να πέσω από το παράθυρο. Οµως οι αγώνες θα πρέπει να εξακολουθήσουν. ∆είτε την εξέγερση στις ιταλικές φυλακές που έφερε στην επιφάνεια τα τεράστια προβλήµατα που αντιµετωπίζει το σωφρονιστικό σύστηµα. Το ίδιο και ακόµη τραγικότερο είναι το παράδειγµα της δηµόσιας υγείας µε τις χιλιάδες απώλειες.
Ας προσπαθήσουµε να διακρίνουµε τα θετικά για το αύριο. Αυτό είναι το ζητούµενο τη δεδοµένη στιγµή. Υπάρχει σίγουρα η πλευρά των επιχειρηµατιών και των κεφαλαιοκρατών που προετοιµάζεται για την επόµενη µέρα προκειµένου να περισώσει ό,τι θα έχει αποµείνει και αν γίνεται να επωφεληθεί συντρίβοντας τον συνδικαλισµό και τις εργασιακές διεκδικήσεις. Το ρίσκο είναι οι δυνάµεις αυτές να καταφέρουν τελικά να επιβάλουν µια τάση εντεινόµενου αυταρχισµού. Προς το παρόν απλώς ελπίζουµε πως δεν θα το πετύχουν.
