Η θεατρική εκδοχή του αριστουργήματος του Παζολίνι «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα» ανεβαίνει σε σκηνοθεσία Aρη Μπινιάρη
Η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) κάνει ένα τολμηρό βήμα. Ανεβάζει για πρώτη φορά στη θεατρική σκηνή της χώρας μια από τις σοκαριστικές ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου, το αιρετικό αριστούργημα του Πιερ Πάολο Παζολίνι «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα». Η ομότιτλη παράσταση που βασίζεται στην ταινία έκανε πρεμιέρα στις 10 Φεβρουαρίου και οι 22 προγραμματισμένες παραστάσεις μέχρι τις 10 Μαρτίου έχουν ήδη γίνει sold out. Ο Αρης Μπινιάρης στην πρώτη του συνεργασία με την ΕΛΣ υπογράφει, εκτός από τη σκηνοθεσία, τη μετάφραση, τη δραματουργία και τη θεατρική διασκευή (μαζί με την Ελενα Τριανταφυλλοπούλου). Ενώ επεξεργασμένα συνθεσάιζερ, ήχοι εκκλησιαστικών οργάνων, χροιές από τσέλο και βιόλα, ανθρώπινες φωνές και ηλεκτρονικοί ρυθμοί συνθέτουν το ηχητικό σύμπαν της παράστασης που δημιούργησε ο ανερχόμενος συνθέτης Tζεφ Βάγγερ.
Μανιφέστο εναντίον του φασισμού
Ο δημιουργός της ταινίας την οποία είναι σχεδόν αδύνατο να αντέξεις να δεις ως το τέλος γεννήθηκε την ίδια χρονιά που ο Μουσολίνι ανέβηκε στην εξουσία. Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι μεγάλωσε σε μια αποδομημένη από την αναγεννησιακή της παράδοση Ιταλία, σε μια χώρα φυλακισμένη, σε διάσταση με τον εαυτό της και την ιστορία της. Και έγινε ορκισμένος μαρξιστής και αντιφασίστας. Ολη η ζωή και το έργο του ήταν ένα μανιφέστο εναντίον του φασισμού και του καπιταλισμού, δύο εννοιών ταυτόσημων για τον διανοούμενο σκηνοθέτη.
Η ταινία «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα» με την ανελέητη ωμότητά της είναι το κύκνειο έργο του, που βγήκε στις αίθουσες μία εβδομάδα μετά την άγρια δολοφονία του από εκβιαστές νεοφασίστες στην παραλία της Οστια τον Νοέμβριο του 1975. Με το παραμορφωμένο από τα φρικώδη χτυπήματα σώμα του η ζωή και η τέχνη έγιναν ένα για τον μόλις 53χρονο σκηνοθέτη, που με την τελευταία του ταινία έφτασε μέχρι τα έσχατα όρια της απεικόνισης της φρίκης του φασισμού. Και στην αιώνια καταγγελία αυτής της φρίκης με την τελευταία πνοή του. Ή όπως είπε ο Μικελάντζελο Αντονιόνι: «Ο Παζολίνι έγινε θύμα των ίδιων του των χαρακτήρων».
Η ταινία που σόκαρε το κοινό και τους κριτικούς την εποχή της κυκλοφορίας της βασίζεται στο ημιτελές μυθιστόρημα «Οι 120 μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ. Η υπόθεση της διαδραματίζεται στη Δημοκρατία του Σαλό, ένα κρατίδιο-μαριονέτα της ναζιστικής Γερμανίας στην Ιταλία όπου, μεταξύ άλλων, οι φασίστες αναλαμβάνουν τη διαπαιδαγώγηση εννέα κοριτσιών και εννέα αγοριών που αφού τα παραλαμβάνουν με τη συγκατάθεση των οικογενειών τους τα μετατρέπουν σε δούλους και τα υποβάλλουν σε ακραία σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια.
Σύμπτωση καταναλωτισμού και ναζισμού
Η ταινία «Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα» ξεσήκωσε, σκανδάλισε και δίχασε κοινό και κριτικούς με το ζοφερό, βίαιο σύμπαν της. Τριάντα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου ο σκηνοθέτης δημιουργεί μια σπάνια ποιητική αλληγορία που αποκαλύπτει την τρομακτική ανθεκτικότητα του ολοκληρωτισμού και τη μετάλλαξή του με την επικράτηση του νεοκαπιταλισμού. Οπως αναφέρει ο ίδιος ο Παζολίνι σε συνέντευξή του: «Νομίζω ότι ο καταναλωτισμός χειραγωγεί και βιάζει τα σώματα εξίσου με τον ναζισμό. Η ταινία μου αντιπροσωπεύει αυτήν τη δυσοίωνη σύμπτωση μεταξύ καταναλωτισμού και ναζισμού».
Μέρος μιας κινηματογραφικής τριλογίας («Τριλογία του θανάτου») που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, το «Σαλό» αποτελεί το κύκνειο σχόλιο του Πιερ Πάολο Παζολίνι τόσο για την άνοδο του νεοφασισμού όσο και για την εφιαλτική επέλαση του καπιταλισμού. Σχεδόν πενήντα χρόνια μετά την κυκλοφορία της η ταινία εξακολουθεί να φέρνει τους πάντες σε δύσκολη θέση.
Στη θεατρική εκδοχή της ιστορίας, σε έναν απομονωμένο και καλά προστατευμένο χώρο τρεις άντρες, ο Δούκας, ο Εξοχότατος και ο Υψηλότατος, έχουν συγκεντρώσει μια ομάδα αγοριών και κοριτσιών και τα υποβάλλουν σε ακραία σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια. Εδώ η «τριλογία του θανάτου» εκτυλίσσεται σε τρεις κύκλους (ο κύκλος της μανίας, ο κύκλος των κοπράνων και ο κύκλος του αίματος), ενώ παράλληλα δύο Αφηγήτριες διηγούνται τολμηρές ερωτικές ιστορίες παρμένες από το ημιτελές έργο «Οι 120 μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ.
«Τίποτε δεν είναι πιο άναρχο από την εξουσία»
Μετά τo τέλος των γυρισμάτων της ταινίας «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα» ο Πιερ Πάολο Παζολίνι έδωσε συνεντεύξεις για το απαγορευμένο μέχρι και σήμερα σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο φιλμ. Σταχυολογούμε μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά αποσπάσματα:
«Η σημερινή εξουσία κατά τη γνώμη μου χειραγωγεί βαθύτερα τις συνειδήσεις. Χειραγωγεί τα σώματα με την έννοια ότι τα παραμορφώνει σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο καταναλωτικό γούστο».
«Σήμερα, μπροστά σε μυριάδες μικρούς Χίτλερ, αυτός ο κόσμος που είναι και της καλοσύνης, της πραότητας, της ανθρωπιάς έχει μικρότερη βαρύτητα, εξαφανίζεται όλο και περισσότερο, πράγμα που σημαίνει ότι η εξουσία έχει μεγαλύτερη ικανότητα να μεταμορφώνει συνειδήσεις».
«Στις ανεκτικές κοινωνίες, όπως η δική μας ισχυρίζεται ότι είναι, αυτή στην οποία ζούμε, το σεξ είναι απλώς νευρωτικό, επειδή η ελευθερία που παρέχεται είναι ψεύτικη και κυρίως παρέχεται από ψηλά και δεν κατακτάται από χαμηλά. Δεν είναι λοιπόν θέμα βίωσης της σεξουαλικής ελευθερίας αλλά προσαρμογής σε μια ελευθερία που παραχωρείται».
«Απευθύνομαι γενικά σε όλους, σε έναν άλλο εαυτό μου, σε όλους εκείνους που, όπως εγώ, απεχθάνονται την εξουσία γι’ αυτό που κάνει στο ανθρώπινο σώμα: την αναγωγή του ανθρώπινου σώματος σε ένα πράγμα, την ακύρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Και επομένως επίσης ενάντια στην αναρχία της εξουσίας, γιατί τίποτε δεν είναι πιο άναρχο από την εξουσία. Η εξουσία κάνει ό,τι θέλει και σε αυτό είναι εντελώς αυθαίρετη, καθοδηγούμενη από τις οικονομικές της ανάγκες που ξεφεύγουν από την κοινή λογική. Ολοι μισούν την εξουσία που υποφέρουν, γι’ αυτό κι εγώ μισώ με ιδιαίτερη σφοδρότητα αυτή την εξουσία που υποφέρω: αυτή του 1975».
«Πρόκειται για εξουσία που χειραγωγεί τα σώματα με φρικτό τρόπο και που δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τη χειραγώγηση που έκανε ο Χίτλερ: τα χειραγωγεί μετασχηματίζοντας τη συνείδηση, δηλαδή με τον χειρότερο τρόπο – θεσμοθετώντας νέες αλλοτριωτικές και ψεύτικες αξίες, που είναι οι αξίες της κατανάλωσης– λαμβάνει χώρα αυτό που ο Μαρξ αποκαλεί γενοκτονία των ζωντανών, πραγματικών, προηγούμενων πολιτισμών. Για παράδειγμα αυτή η εξουσία έχει καταστρέψει τη Ρώμη – οι Ρωμαίοι δεν υπάρχουν πια, ένας νέος Ρωμαίος είναι το πτώμα του εαυτού του, που εξακολουθεί να ζει βιολογικά και σε κατάσταση αστάθειας μεταξύ των αρχαίων αξιών της ρωμαϊκής λαϊκής κουλτούρας του και των νέων μικροαστικών αξιών που του έχουν επιβληθεί».
Τι σημαίνει για εσάς ο Πιερ Πάολο Παζολίνι;
Λίγο πριν από την πρεμιέρα πέντε νέοι ηθοποιοί της παράστασης απαντούν στο ίδιο ερώτημα.
Εβίτα Αγαΐτση: Για εμένα ο Παζολίνι αντιπροσωπεύει τη δύναμη του κινηματογράφου ως μέσου εξέλιξης, ανατροπής και ανασκόπησης της κοινωνίας και της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν φοβήθηκε να εξερευνήσει τα όρια του κινηματογράφου, να χρησιμοποιήσει πειραματικές τεχνικές και να αναδείξει αμφιλεγόμενα θέματα. Μέσα από τις ταινίες του αντικατοπτρίζει τις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης ψυχής, την κοινωνική ανισότητα, την πολιτική δυσλειτουργία και τον πολιτιστικό συντηρητισμό. Ο Παζολίνι δεν επιδίωξε απλώς να δημιουργήσει ωραίες ταινίες για ψυχαγωγία. Αντίθετα, ήθελε να προκαλέσει το κοινό του, να το κάνει να σκεφτεί, να αναρωτηθεί και να αναζητήσει νέες προοπτικές.
Νικόλας Ντούρος: Πρόκειται για πολυσχιδή δημιουργό και μια από τις σημαντικότερες μορφές της πνευματικής Ιταλίας του 20ού αιώνα. Ο Παζολίνι ήταν ακούραστος καλλιτέχνης που ήθελε να ασχολείται με όσο περισσότερα πράγματα μπορούσε. Από την ποίηση, τον κινηματογράφο, τη συνεργασία με τη Μαρία Κάλλας μέχρι ακόμη και το ποδόσφαιρο! Εκφραστής της αμφισβήτησης, έκανε πάντα αυτό που πίστευε, ακόμη κι αν τον θεωρούσαν αιρετικό ή απαγόρευαν την προβολή των έργων του.
Γιάννης Χαρκοφτάκης: Ηταν ένας ανήσυχος δημιουργός που αμφισβητούσε την εποχή του, κάτι που είναι φανερό μέσα από τα έργα του. Σε αυτά εξέφραζε με θάρρος και χωρίς ωραιοποίηση ζητήματα που τον απασχολούσαν σε σχέση με την κοινωνία, τη θρησκεία και την πολιτική, με όποιο κόστος αυτό μπορεί να εμπεριείχε, ειδικά εκείνη την εποχή. Λόγω της ευφυΐας και της παρατηρητικότητάς του έφτιαξε έργα διαχρονικά που μέχρι και σήμερα μας αφορούν και μας προκαλούν προβληματισμό και έντονα συναισθήματα. Ολα τα παραπάνω είναι χαρακτηριστικά εμπνευστικά έως και απαραίτητα για μένα ως νέο καλλιτέχνη.
Ειρήνη Τσέλλου: Αριστοτεχνικό ξεμπρόστιασμα, αθανασία και επανάσταση.
Εύη Οικονόμου: Ο Πιερ Παζολίνι για εμένα είναι έμπνευση και λύτρωση ταυτόχρονα. Μέσω της παρουσίασης των γεγονότων με ώμο τρόπο η αλήθεια λυτρώνει, όσο επίπονη κι αν είναι.
INFO
ΚΠΣΙΝ, Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ, 10 Φεβρουαρίου έως 10 Μαρτίου (22 παραστάσεις), Λ. Συγγρού 394
