Ο πολεμικός λιμένας της αρχαίας πόλης της Σαλαμίνας, όπου συγκεντρώθηκε ο ελληνικός στόλος για να αντιμετωπίσει τους Πέρσες στη Ναυμαχία του 480 πΧ, εντοπίστηκε στον Όρμο Αμπελακίων.
Οι πρώτες υποβρύχιες συστηματικές έρευνες από ελληνικούς φορείς, που ξεκίνησαν στην περιοχή το 2016 και συνεχίστηκαν φέτος το καλοκαίρι, παρουσίασαν σημαντικά ευρήματα, με τους επιστήμονες να εκτιμούν για ακόμα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα στο άμεσο μέλλον.
«Η έρευνα είναι μεγάλης σημασίας γιατί μένει να αποδείξει πάρα πολλά για την ιστορία της Ναυμαχίας, που μέχρι τώρα δεν γνωρίζουμε. Είναι απλώς γραμμένα στις αρχαίες πηγές και τίποτα περισσότερο. Η έρευνα έπρεπε να είχε ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν, δεν είχε γίνει όμως κατορθωτό λόγω του ρύπου του βυθού της θάλασσας καθώς, όπως είναι γνωστό, στην περιοχή υπάρχουν πάρα πολλά ναυπηγεία και ναυπηγοεπισκευαστικές μονάδες. Ωστόσο έγινε πραγματικότητα χάρη και στη βοήθεια του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών που συνεργαζόμαστε», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, Αγγελική Σίμωσι, κατά την επιτόπια περιήγηση στην περιοχή που πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά για το Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. «Εύχομαι και τα επόμενα χρόνια να έχουμε την επιτυχία που είχαμε φέτος, οπότε αποκαλύφθηκαν τμήματα από πολύ στέρεα οικοδομήματα, που ακόμα δεν έχουν ταυτιστεί απόλυτα. Πάντως η ύπαρξη δυο πύργων, ενός στρογγυλού κι ενός τετράγωνου, δείχνουν ότι πρόκειται για τον κλειστό πολεμικό λιμένα της αρχαίας πόλης», συνέχισε η ίδια.
Η έρευνα πραγματοποιείται στο πλαίσιο τριετούς προγράμματος συνεργασίας (2016-2018), μεταξύ της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΑ και του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, υπό τη διεύθυνση της Δρ. Αγγελικής Σίμωσι και του Γιάννου Γ. Λώλου, καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και προέδρου του Ινστιτούτου. Στην έρευνα συμμετέχει επίσης το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, υπό τον καθηγητή Γιώργο Παπαθεοδώρου, με κύρια συνεργάτιδα την αναπληρώτρια καθηγήτρια Μαρία Γεραγά.
«Είναι ένα μεγάλο ερευνητικό έργο, που βρίσκεται στα πρώτα στάδια. Όμως θα συνεχιστεί, εφόσον το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών και η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων αποφάσισαν να αρχίσουν αυτή την έρευνα σε αυτό το σημαντικότατο ιστορικό τόπο της Ελλάδας. Έχει βέβαια δυσκολίες πολλές, αλλά οι στόχοι είναι σημαντικοί. Είμαι βέβαιος ότι στην πορεία θα έχουμε κινητά ευρήματα –ήδη έχουμε κάποια σημαντικά– που θα συνδέονται με πολύ σπουδαία γεγονότα της αθηναϊκής ιστορίας. Και, βεβαίως, γεγονός τεραστίας σημασίας είναι η Ναυμαχία του 480 πΧ, η ώρα μηδέν της αθηναϊκής και της ελληνικής ιστορίας», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Λώλος.
«Πρόκειται για ένα τριετές ερευνητικό πρόγραμμα, που θα συνεχιστεί ως το 2018. Εξελίσσεται στον μυχό του Όρμου Αμπελακίων, δηλαδή στον λιμένα της αρχαίας πόλης της Σαλαμίνος και σε τμήματα του θαλάσσιου χώρου της βόρειας πλευράς της Κυνόσουρας, μέχρι και το άκρο της μεγάλου μήκους χερσονήσου που οριοθετεί τη νότια πλευρά του Όρμου. Στο άκρο μάλιστα της Κυνόσουρας ήταν τοποθετημένο και το τρόπαιο ή μάλλον ένα από τα τρόπαια που γνωρίζουμε ότι στήθηκαν μετά τη μεγάλη νίκη του 480 πΧ», συμπληρώνει ο καθηγητής, επισημαίνοντας, όπως και η κ. Σίμωσι, κάτι πολύ σημαντικό: Την πεποίθησή τους ότι μέσα στη θαλάσσια περιοχή της Κυνόσουρας, στο άκρο της χερσονήσου, βρίσκονται τμήματα του αρχαίου τροπαίου, που στήθηκε μετά τη Ναυμαχία. «Υπάρχουν λιθόπλινθοι μέσα στη θάλασσα, οι οποίοι πρέπει να είναι από το τρόπαιο. Γνωρίζουμε ότι το μνημείο βρισκόταν στο άκρο της Κυνόσουρας, θα ερευνήσουμε τον θαλάσσιο χώρο στις δυο πλευρές αυτού του τμήματος της χερσονήσου, τη βόρεια και τη νότια, και πιστεύουμε ότι θα εντοπίσουμε τμήματά του», εξηγούν και οι δύο στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Τα ευρήματα
Όμως, τι ακριβώς έχει εντοπιστεί κατά τις υποβρύχιες έρευνες στην περιοχή του Όρμου των Αμπελακίων τα δυο τελευταία έτη; Πρώτα από όλα, δύο πύργοι, ένας ισχυρός τετράγωνος στη δυτική πλευρά του Όρμου, που αποτελείται από ογκώδεις λίθους (με πλευρά 7,70 μ.) κι ένας κυκλικός αμυντικός, στην άκρη ενός μακριού τείχους («βραχίονα»), μήκους 162 μ., στα βορειοδυτικά. Τα παραπάνω συνδέονταν, προφανώς, με το ευρύτερο οχυρωτικό σύστημα της κλασικής-ελληνιστικής πόλης και του λιμένος της.
Επίσης, στη βόρεια πλευρά του όρμου εντοπίστηκε μια μεγάλη στιβαρή κατασκευή από λιθόπλινθους επιμελούς εμφάνισης, σε μήκος 13 μ. «Είναι μια κατασκευή δημόσιου χαρακτήρα, ενδεχομένως ναϊκή ή στωική. Έχουμε πολλά κινητά ευρήματα από την τελευταία χρήση της, που τοποθετείται στον 3ο αι. μ. Χ. Αυτή η κατασκευή πρέπει να είναι ένα από τα τελευταία κτίρια της αρχαίας πόλης κοντά στο λιμάνι και ενδεχομένως ένα από αυτά που είδε και περιέγραψε ο περιηγητής Παυσανίας ο οποίος επισκέφτηκε την πόλη της Σαλαμίνος τον 2ο αι. μ. Χ.», τόνισε ο κ. Λώλος. Ο ίδιος πάντως πιστεύει ότι πιθανότατα πρόκειται για ναό και εξηγεί με βάση τα κινητά ευρήματα το σκεπτικό του:
«Καταρχάς έχουμε θραύσματα αγαλμάτων, μια από τις τέσσερις γωνίες μαρμάρινου βωμίσκου, καθώς και κάποια άλλα θραύσματα μαρμάρινων σκευών. Επίσης, το 1882, βρέθηκε μπροστά από την Οικία Κριεζή (σσ. σπίτι λίγα μέτρα μακριά από το εύρημα) μια σημαντική επιγραφή, που χρονολογείται στον προχωρημένο 4ο αι. πΧ», πληροφορεί ο καθηγητής, συμπληρώνοντας ότι πρόκειται για αναθηματική επιγραφή με τα ονόματα του ιππάρχου, δηλαδή του αρχηγού του ιππικού, καθώς και των ιππέων, η οποία ήταν αφιερωμένη στη νύμφη Σαλαμίνα.
«Σύμφωνα με τον Γερμανό αρχαιολόγο Λόλινγκ, εδώ θα πρέπει να υπήρχε ένα ιερό της νύμφης Σαλαμίνος. Η επιγραφή μάλλον έχει χαθεί, υπάρχει όμως η δημοσίευση στο περιοδικό του γερμανικού αρχαιολογικού ινστιτούτου, το 1882», σημειώνει. Το κτίριο βρίσκεται ακριβώς δίπλα σε νεότερο μώο, μήκους 48 μ., που κατασκευάστηκε προ του 1900 με αρχαίο υλικό. Μάλιστα, οι δόμοι του, που μοιάζουν πολύ με εκείνους της στιβαρής κατασκευής, οδηγεί τους ερευνητές να πιθανολογούν την προέλευσή τους από το δημόσιο κτίριο που ερευνάται.
Γεωφυσικές έρευνες
Παράλληλα με την ενάλια, συνεχίζεται και η γεωφυσική έρευνα, στο εσώτερο τμήμα του Όρμου, μέχρι και το άκρο της Κυνόσουρας και πέραν αυτού, με τη συνδρομή του εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Ο σκοπός των ερευνών είναι διττός, αφενός ο εντοπισμός της ακτογραμμής της κλασικής περιόδου και η ανασύνθεση της παράκτιας παλαιογεωγραφίας της περιοχής και αφετέρου ο εντοπισμός «στόχων» πιθανής αρχαιολογικής σημασίας (πχ έμβολα πλοίων), που βρίσκονται στον πυθμένα ή είναι θαμμένοι από κάτω σε βάθος ως και ενάμιση μέτρα.
«Πρέπει να γίνει ανασκαφή για την αναγνώριση αυτών των “στόχων”. Είναι νεότερα ή αρχαία αντικείμενα; Πολύ πιθανόν κάποιοι από αυτούς να είναι αρχαία αντικείμενα και ελπίζουμε να υπάρξουν και σημαντικά, αλλά μια συστηματική διερεύνηση σε τέτοιο βάθος απαιτεί πολύ δουλειά. Πρέπει να κάνουμε και μια επιλογή σε συνεργασία με τους γεωλόγους, σε ποιους από αυτούς τους 50 στόχους να πάμε; Με ποιους να αρχίσουμε; Πόσους μπορούμε να διερευνήσουμε σε κάθε ερευνητική περίοδο; Το έργο είναι πολύ μεγάλο», επισημαίνει ο καθηγητής για την έρευνα που ξεκίνησε ως τριετής, αλλά θα απαιτήσει πολύ περισσότερο χρόνο. Συνεπώς κάθε βοήθεια είναι χρήσιμη. Σύμφωνα, δε, με την κ. Σίμωσι, «Κινέζοι ενάλιοι αρχαιολόγοι έχουν δείξει πολύ ενδιαφέρον για την περιοχή όταν ήρθαν στην Ελλάδα για λίγες μέρες. Επιθυμούν συνεργασία», τόνισε.
Σίγουρα πάντως θα είχε πολύ ενδιαφέρον να βρεθούν αντικείμενα που θα σχετίζονται με τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας πριν το 2020, έτος κατά το οποίο συμπληρώνονται 2.500 χρόνια από το ιστορικό γεγονός που άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Τα αποτελέσματα των δυο ερευνητικών περιόδων θα παρουσιαστούν σε κοινή ανακοίνωση των δυο ερευνητών στο διεθνές επιστημονικό συνέδριο που διοργανώνει το Honor Frost Foundation 20 – 24 Οκτωβρίου στη Λευκωσία της Κύπρου.
Πηγή: ΑΠΕ/ΜΠΕ
