Η εμβληματική μορφή του low bap μιλάει για τη θέση της γυναίκας στο χώρο του χιπ χοπ, τους Active Member, την ανθρωποφαγία και το δημοκρατικό σχολείο του βουνού στη Βοιωτία
Η Sadahzinia, κατά κόσμον Γιολάντα Τσιαμπόκαλου, είναι μια εμβληματική γυναίκα δημιουργός του ελληνικού χιπ χοπ. Τη γνωρίσαμε από τη συνεργασία της με τους Active Member πριν από 30 χρόνια. Ενώ ακόμη πιο πριν είχε ξεκινήσει να γράφει παιδικά παραμύθια, τα οποία ακόμη παρουσιάζει στα σχολεία. Ζώντας πλέον μόνιμα μακριά από την Αθήνα, είχαμε μια συνομιλία μαζί της στην οποία αναφέρθηκε στην ανδροκρατούμενη φύση του χιπ χοπ, στον χωρισμό της από τον Μιχάλη Μυτακίδη των Active Member και φυσικά στα πολλά και ενδιαφέροντα πρότζεκτ που ετοιμάζει αυτό τον καιρό.
Πώς αποφασίσατε να φύγετε από την Αθήνα;
Ηταν όνειρο ζωής να έρθω στον Ελικώνα. Ζω με τα δύο παιδιά μου, πηγαίνουν εδώ σχολείο και είναι πολύ χαρούμενα.
Φαντάζομαι έπαιξε ρόλο και το διαζύγιό σας από τον Μιχάλη Μυτακίδη.
Ηταν κοινό όνειρο με τον Μιχάλη να έρθουμε όλοι εδώ. Τον μεγαλύτερο ρόλο έπαιξε αυτό που συνέβη στον αδερφό μου.
Εκεί που ζείτε, στον Ελικώνα, δεν πλημμυρίσατε τώρα με την πρόσφατη καταστροφή αλλά είναι τόπος που έχει πληγεί.
Ούτε πυρκαγιές είχαμε. Τα έχουν κάψει όλα και μας γέμισαν με «ανεμιστηράκια» (σ.σ.: εννοεί τις ανεμογεννήτριες). Τα αποτελέσματα των πλημμυρών θα τα δούμε άμεσα, αν και ήδη τα ζουν οι άνθρωποι. Θεωρώ ότι η γη θα ανακάμψει, αφού η φύση πάντα βρίσκει λύσεις. Κάθε φορά που επεμβαίνουμε στη φύση χωρίς σεβασμό και προγραμματισμό θα βλέπουμε τέτοια φαινόμενα. Δεν ξέρω λεπτομέρειες για το πώς συνέβη όλο αυτό, σίγουρα όμως έγιναν τραγικά λάθη, γι’ αυτό και νιώθω ότι οι υπεύθυνοι κρύβονται. Ακούστηκε ότι άνοιξαν φράγμα για να πλημμυρίσουν τα χωριά και όχι η πόλη, κάτι που δεν έχει αποκαλυφθεί στην αληθινή του διάσταση. Είναι δείγμα του πόσο φτηνή θεωρείται η ανθρώπινη ύπαρξη. Ο τρόπος που έσπασαν τα φράγματα δίχως να ειδοποιηθούν οι άνθρωποι είναι μια μορφή δολοφονίας. Το σίγουρο είναι ότι πάλι γίνεται συγκάλυψη των γεγονότων.
Πάμε στη μουσική. Ξεκινήσατε την ενασχόλησή σας στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Το 1998 βγήκε ο πρώτος μου δίσκος. Λίγο νωρίτερα, το ’94, μπήκα στην παρέα των Active Member με το τραγούδι «Σαν δάκρυα». Ηταν κάτι πρωτόγνωρο για μένα, δεν το είχα φανταστεί, απλώς προέκυψε. Αρχικά στο γκρουπ ήταν ο αδερφός μου και ο Μιχάλης έψαχνε μια γυναίκα για να ραπάρει.
Εχω την αίσθηση πάντως ότι δεν μείνατε στη σκιά των Active Member. Ησασταν αυτόνομη προσωπικότητα εξαρχής.
Ναι, σύντομα έκανα μια προσωπική δουλειά και αργότερα συνέχισα και με άλλες. Συμμετείχα πολύ έντονα στην οργάνωση της όλης κατάστασης τότε. Από το να κρατάω το αρχείο μέχρι να εμπλέκομαι στη διοργάνωση συναυλιών. Είχα ρόλο παραγωγού χωρίς να έχω κάποιον μπούσουλα. Με οδηγούσαν η αγάπη γι’ αυτό που έκανα και η ανάγκη να του δώσω ψυχή.
Παλαιότερα ακουγόταν πως οι Active Member λειτουργούσαν σαν κράτος εν κράτει στη low bap σκηνή. Αληθεύει ή είναι σχόλια από ανταγωνιστικούς συναδέλφους;
Σαφέστατα ακουγόταν και είχαν γίνει πολλές συζητήσεις. Ο Μιχάλης είναι ηγετική φυσιογνωμία. Από την αρχή ήθελε να έχει τριγύρω του κόσμο και προσπαθούσε να ανακαλύψει κι άλλα συγκροτήματα. Το κακό ήταν ότι πάντα ήθελε να ελέγχει αυτά τα παιδιά και δεν τους άφηνε ελευθερία να κάνουν αυτό που ήθελαν.
Αντιδρούσατε ή απλώς το βλέπατε να συμβαίνει;
Αυτό το ακούω συχνά τελευταία και έχει αρχίσει να μ’ ενοχλεί, γιατί εννοείται ότι αντιδρούσα και γίνονταν συζητήσεις, κατά τις οποίες αντιλαμβανόμουν πράγματα και δεν συμφωνούσα. Ημουν απλώς της άποψης να μη δημιουργώ περαιτέρω εντάσεις σε δημόσια θέα.
Τα εν οίκω μη εν δήμω…
Ακριβώς. Πιστεύω πως έπαιξα θετικό ρόλο, αν και σπάνια πετύχαινα να περάσω αυτό που θα επιθυμούσα για το καλό του low bap. Το ότι αυτονομήθηκα, που είπατε πριν, είναι γραμμή ζωής. Αν δεν πατάς στα πόδια σου, δεν μπορείς να πας πολύ μακριά. Είχα μεγάλη αγωνία να φροντίσω ολόκληρη τη low bap σκηνή σαν μαμά και δεν μου έμενε χρόνος να παρακολουθήσω τα κουτσομπολιά ούτε τι ακριβώς γινόταν.
Συνεχίζετε τα δικά σας πρότζεκτ και ένα απ’ αυτά είναι αμιγώς γυναικεία υπόθεση.
Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια απ’ την εμφάνιση του χιπ χοπ στο Μπρονξ. Αποφάσισα να κάνω ένα αφιέρωμα – DJ set στις γυναίκες του χιπ χοπ απ’ όλο τον κόσμο. Παίζω και Ελληνίδες χιπ χόπερ ραπάροντας πάνω τους και θέλοντας να τιμήσω τη γυναίκα μέσα στο συγκεκριμένο είδος μουσικής. Εχω ήδη ξεκινήσει και θα ανακοινώσω και άλλες ημερομηνίες στα social media.
Είναι ανδροκρατούμενο είδος το χιπ χοπ;
Στην καταγραφή της ιστορίας οι γυναίκες αντιμετωπίζονταν σαν εξαιρέσεις που επιβιώνουν μέσα σ’ έναν ανδροκρατούμενο χώρο και όχι ως άνθρωποι που διαμόρφωσαν αυτή την κουλτούρα. Οι γυναίκες στο χιπ χοπ έχουν επικριθεί, ωστόσο εμένα μ’ ενοχλούσε αισθητικά η αμερικανιά με τις γυναίκες τις ίδιες να παρουσιάζουν τον εαυτό τους σαν «bitch». Τώρα, με αφορμή τα πενήντα χρόνια του χιπ χοπ, είδα ένα ντοκιμαντέρ, το «Ladies first», όπου κατάλαβα για ποιο λόγο οι μαύρες γυναίκες αντιδρούσαν έτσι. Οι ίδιες έλεγαν στο ντοκιμαντέρ πως ήταν αντίδραση στα αρσενικά που μιλούσαν πολύ υποτιμητικά για εκείνες, αντιμετωπίζοντάς τες σαν τυχαιότητες μες στο χιπ χοπ. Αποφάσισαν να μιλήσουν εκείνες για τον εαυτό τους: «Δεν θα μου πεις εμένα για το σώμα μου. Θα πω εγώ». Ολη αυτή η καταπίεση και οι δυνάμει ηθικολογίες ήταν κάτι πολύ πιο επικίνδυνο από τις λέξεις που έβγαιναν στα 90s από το στόμα της Λίλι Κινγκ ή της Φόξι Μπράουν περί του σωματότυπού τους.
Γνωρίζω ότι σας πονάει πολύ ο θάνατος του αδερφού σας. Σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα, εσείς όμως υποστηρίζετε ότι δολοφονήθηκε.
Τον Αύγουστο συμπληρώθηκαν δύο χρόνια… Ο αδερφός μου ενεπλάκη σε αυτοκινητικό δυστύχημα όντας πεζός. Δεν μπορώ να πω πάρα πολλά πέραν του ότι εγκαταλείφθηκε. Τα ίδια που λέγαμε πριν για τις πλημμύρες… Ή η πρόσφατη δολοφονία του Αντώνη στο καράβι… Η υποτίμηση της ανθρώπινης ύπαρξης χωρίς ν’ αναλαμβάνουμε ευθύνη για τίποτε. Στην υπόθεση του αδερφού μου έγινε συγκάλυψη και γι’ αυτό τον λόγο πιστεύω ότι επρόκειτο για δολοφονία. Η εγκατάλειψη ανθρώπου είναι η χειρότερη μορφή δολοφονίας γιατί έχεις την ευκαιρία να μη σκοτώσεις έναν άνθρωπο αλλά τον σκοτώνεις.
Ησασταν πολύ αγαπημένοι.
Πάρα πολύ. Τον είχα χάσει για χρόνια αφού έκανε χιπ χοπ στις γειτονιές του Βύρωνα ενώ εγώ βρισκόμουν στην αγκαλιά του low bap. Ενδεχομένως να έχασα πολλά πράγματα απ’ τον Ανδρέα, τα οποία ανακαλύπτω τώρα. Δεν σταματώ να εκπλήσσομαι με το ταλέντο και την ανθρωπιά του. Η φιλία και η αγάπη των ανθρώπων για εκείνον ήταν ο καλύτερος τρόπος για να μάθουμε τι τελικά συνέβη. Θα φροντίσουμε να τιμωρηθούν οι ένοχοι διότι δεν πιστεύω στη Δικαιοσύνη. Η διαπόμπευσή τους θα είναι ο μόνος τρόπος. Είναι άνθρωποι ευυπόληπτοι, που ασχολούνται με τα κοινά και έπρεπε να δείξουν υπευθυνότητα. Μέσα από το διαδίκτυο είχα παρακαλέσει να βγουν να πουν ποιοι είναι για να τους συγχωρέσω. Αυτό που συνέβη στον Ανδρέα και τον Αντώνη είναι μικρογραφία της κοινωνίας μας. Στις 2 Οκτωβρίου θα παρουσιάσω στο Θέατρο Βράχων μαζί με τους Βόμβους, Βέβηλο, Lobo ένα τραγούδι για τον Ανδρέα – Οδυσσέα, αφού είχε το ψευδώνυμο «Οδυσσέας» ως ιδρυτής των Razastarr. Για το τραγούδι που έφτιαξα στη μνήμη του πάτησα πάνω στο δημώδες «Του νεκρού αδερφού (μου)», έτσι το ονόμασα, και το δουλεύουμε με τον Νίκο Ξύδη.
Η μητρότητα ήταν καθοριστική στη συγγραφική σας δραστηριότητα;
Η μητρότητα μού απορρόφησε πολύ χρόνο που πριν αξιοποιούσα για να γράφω παραμύθια και να πηγαίνω στα σχολεία. Ολο αυτό ξεμύτισε μέσα μου από μικρή ηλικία, απ’ όταν ήμουν καλή ακροάτρια. Ο Μιχάλης με ώθησε πολύ να γράψω γιατί εγώ στα 18 μου, επειδή δεν πίστευα στον εαυτό μου, ήθελα να γίνω μεταφράστρια παραμυθιών.
Θυμάμαι την περίφημη δήλωση του Μίκη Θεοδωράκη: «Οι Active Member είναι οι μόνοι που κάνουν πολιτικό τραγούδι αυτήν τη στιγμή».
Το 1998 το είπε αυτό ο Θεοδωράκης. Σίγουρα είχε χαρεί ο Μιχάλης, γιατί ήταν πολύ τιμητικό, αλλά νομίζω ότι και ο Μάνος Χατζιδάκις είχε εστιάσει στους πρώτους ανεξάρτητους δίσκους του και στον σύγχρονο τρόπο έκφρασης των Active Member. Ετσι, σε κάποιον δίσκο χρησιμοποιήθηκε η φωνή του ίδιου του Χατζιδάκι σαμπλαρισμένη.
Τα χρόνια πέρασαν και είδαμε τους Active Member να κάνουν ένα άνοιγμα στην «έντεχνη» σκηνή. Αναφέρομαι στη συνεργασία με τον Σωκράτη Μάλαμα.
Την αρχή την έκανα εγώ σε δικό μου δίσκο το 2000, όπου συμμετείχαν ο Σωκράτης, ο Θηβαίος, ο Αλκίνοος. Γινόταν ένας διάλογος μεταξύ μας. Επαιζαν αυτοί ένα τραγούδι και ακολουθούσε η δική μας συμμετοχή με το δικό μας μουσικό ιδίωμα.
Μα γι’ αυτό απόρησα τόσο που ο Μυτακίδης χαρακτήρισε «σαλτιμπάγκο με τιράντες» τον Σπύρο Γραμμένο πριν από λίγες ημέρες στην Τεχνόπολη όπου ανεβήκατε στη σκηνή και είπατε μαζί το «Σκιάχτρο». Γιατί τόσο μίσος;
Δεν μπορώ ν’ απαντήσω εγώ για τον Μιχάλη, αλλά το πρόβλημά του δεν ήταν ο Σπύρος Γραμμένος. Εγώ ήμουν το πρόβλημα και τη βρίσκω τρομακτική και θλιβερή στιγμή από έναν άνθρωπο τόσο χαρισματικό όπως είναι ο Μιχάλης.
Μήπως είναι λίγο αυτοκαταστροφικοί οι χιπ χόπερ;
Ισχύει για όλους τους σπουδαίους καλλιτέχνες. Ο Σαββόπουλος είναι ένα παράδειγμα. Το να είσαι σπουδαίος στιχουργός ή ποιητής δεν σημαίνει ότι είσαι σπουδαίος σύζυγος ή άνθρωπος. Αλλο η θεωρία και άλλο η πράξη, γι’ αυτό πρέπει να διαχωρίζουμε τα επαγγελματικά από τα προσωπικά. Οι μουσικοί και οι καλλιτέχνες κρινόμαστε πρώτα από τον κόσμο και όχι από την Ιστορία. Και αυτό είναι που μας κάνει περισσότερο υπεύθυνους και μας ελευθερώνει. Ωστόσο διαφωνώ απόλυτα με την ανθρωποφαγία. Αλλο το diss σε επίπεδο καλλιτεχνικό που είναι και στον κώδικα του χιπ χοπ και άλλο το ξεκατίνιασμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Πώς προέκυψε η επερχόμενη σύμπραξή σας με τη Νίκη Ξυλούρη; Τη βρίσκω αρκετά πρωτότυπη κίνηση.
Είναι ένα πείραμα που πιστεύω να έχει ενδιαφέρον. Ακούω προσεκτικά πολλά γκρουπ να μπλέκουν την παράδοση με το χιπ χοπ και το ροκ. Καταγόμενη από ένα χωριό της Ευρυτανίας, το δημοτικό τραγούδι μού γεννάει μνήμες από τα ακούσματα του πατέρα μου. «Το να είσαι σπουδαίος στιχουργός ή ποιητής δεν σημαίνει ότι είσαι σπουδαίος σύζυγος ή άνθρωπος. Αλλο η θεωρία και άλλο η πράξη, γι’ αυτό πρέπει να διαχωρίζουμε τα επαγγελματικά από τα προσωπικά». Στην υπόθεση του αδερφού μου έγινε συγκάλυψη και γι’ αυτό τον λόγο πιστεύω ότι επρόκειτο για δολοφονία. Η εγκατάλειψη ανθρώπου είναι η χειρότερη μορφή δολοφονίας γιατί έχεις την ευκαιρία να μη σκοτώσεις έναν άνθρωπο αλλά τον σκοτώνεις.
Θέλω να βάλετε εσείς τον επίλογο στη συνέντευξη αυτή.
Ενα πράγμα που θα ήθελα να σας πω είναι για το πρώτο «Ataxia School» που έχει ξεκινήσει από εδώ στην Ελλάδα. Ενα δημοκρατικό σχολείο βουνού, στη Βοιωτία, στο οποίο διδάσκω αγγλικά σε παιδιά προνήπια, νήπια και της πρώτης δημοτικού, μαθαίνοντάς τους τις αξίες της κοινότητας και της ισότητας. Είναι ένα σχολείο χωρίς τάξεις και διαχωρισμούς, που λειτουργεί με άδεια του υπουργείου Παιδείας υπό τη μορφή μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Οι δάσκαλοι είμαστε σε ρόλο προώθησης της μάθησης και όχι ως παντογνώστες, με τα παιδιά τα ίδια να κατευθύνουν την πορεία τους προς τη γνώση.