Ο Σάμιουελ Μπέκετ έγραψε το έργο «Περιμένοντας τον Γκοντό» λίγο μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και με αυτό… ανατίναξε την παράδοση του αστικού δραματικού θεάτρου του 20ού αιώνα.
Ο συγγραφέας συμμετείχε στη γαλλική αντίσταση στο Παρίσι και κατάφερε να διαφύγει την τελευταία στιγμή από τα κρεματόρια του Αουσβιτς. «Ο Μπέκετ κραυγάζει πάνω στα ερείπια του ανθρώπινου πολιτισμού» λέει στο Documento o σκηνοθέτης της παράστασης Σάββας Στρούμπος. Η ερευνητική ομάδα Σημείο Μηδέν αντιμετωπίζει τον ηθοποιό ως δημιουργό των όρων της σκηνικής του ύπαρξης και αντί για ακριβά σκηνικά, κοστούμια και φωτισμούς επιλέγει να δώσει έμφαση στην ανθρώπινη εκφραστικότητα και δυνατότητα.
Γιατί επέλεξες να καταπιαστείς με το «Περιμένοντας τον Γκοντό»;
Η ιδέα ξεκίνησε από μια εσωτερική ανάγκη και αγωνία σε αλληλεπίδραση με τον «χρόνο του τώρα», όπως έγραφε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, δηλαδή τις προσδοκίες, τους φόβους και τις ελπίδες της κοινωνίας. Οταν κανείς αναμετριέται με κλασικά κείμενα πρέπει να έρθει αντιμέτωπος και με τα φίλτρα που έχουν κατακάτσει μέσα στο υλικό τους. Η κυρίαρχη ανάγνωση θεωρεί τον Γκοντό μια εκδοχή του θεού ή του σωτήρα. Σύμφωνα με αυτήν, ο Βλαδίμηρος και ο Εστραγκόν έχουν εναποθέσει σε αυτόν ολόκληρη την ευθύνη της ύπαρξής τους και περιμένουν μάταια να εμφανιστεί.
Ποια είναι η δική σας ανάγνωση που ανατρέπει την κυρίαρχη αφήγηση;
Ο Μπέκετ μιλάει για μια τραγικωμωδία σε δύο πράξεις, για αλληλοδιείσδυση του τραγικού και του κωμικού. Για να αντιληφθούμε τι σημαίνει αυτό χρειάστηκε να κοιτάξουμε στην αρχαία τραγωδία. Η τραγική διάσταση είναι η μελέτη του ανθρώπινου στα ακραία όρια της ύπαρξης, από το τερατώδες έως το θεϊκό. Ο Καρλ Μαρξ σε ένα από τα νεανικά του κείμενα μιλάει για τον σπαραγμό μεταξύ του ονείρου και της πραγματικότητας και για τη δυνατότητα της επανάστασης να ενώσει αυτά τα δύο. Από την άλλη, σύμφωνα με τον Ζακ Λακάν, το κωμικό είναι μια λειτουργία που αποκαλύπτει όλα τα αποστεωμένα τοπία της κοινωνικής ύπαρξης, της φαντασιακής λειτουργίας, των διαπροσωπικών σχέσεων, της εξουσίας. Το ορμέμφυτο για ζωή δημιουργεί εκρήξεις σε όλα τα στεγανά. Εκεί λοιπόν βρίσκεται η διείσδυση του κωμικού στο τραγικό.
Η προσμονή για τον Γκοντό τι σηματοδοτεί αν όχι τη ματαιότητα;
Οι ήρωες πιστεύω ότι βρίσκονται σε κατάσταση ενεργοποιημένης προσδοκίας. Η κατάσταση αυτή απελευθερώνει όλη την ανθρώπινη δυναμική όχι σε μια αυτοκαταναλωτική λειτουργία αλλά σε μια προσπάθεια συνάντησης με τον άλλον. Δεν φεύγουν ποτέ γιατί περιμένουν τον Γκοντό. Είναι συγκλονιστική η προσμονή επειδή σηματοδοτεί την ενεργοποίηση της επιθυμίας. Ο ίδιος ο Μπέκετ είχε πει: «Μη σας απασχολεί τόσο πολύ ποιος είναι ο Γκοντό, δώστε έμφαση στο “περιμένοντας”.
Είναι έργο που γράφτηκε αμέσως μετά τον πόλεμο. Πώς αναδεικνύεται αυτό στο κείμενο;
Το στοιχείο του θανάτου και το σημείο μηδέν της ανθρώπινης ιστορίας, που είναι το Αουσβιτς, διαπερνά ως εγκάρσια τομή το έργο. Ο Μπέκετ είναι σαν να το έγραψε πάνω στα ερείπια του ανθρώπινου πολιτισμού. Τα πρόσωπα περιμένουν την απελευθέρωση πραγματοποιώντας αυτοσχεδιασμούς επιβίωσης. Η σύνδεση με το στοιχείο του πολέμου μας έδωσε μια αφορμή. Δεν τοποθετήσαμε την παράσταση ιστορικά στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά ούτε και επικαιρικά στη Συρία. Τα τέσσερα πρόσωπα κινούνται μέσα σε μια βομβαρδισμένη πόλη. Σε έναν (ου)τόπο που περιλαμβάνει όλους τους τόπους. Η λέξη «γκοντιγιό» στα γαλλικά σημαίνει στρατιωτικά άρβυλα. Τα καπέλα λοιπόν είναι άρβυλα και τα κοστούμια δεν είναι φθαρμένα σακάκια, αλλά ρούχα εργασίας. Το δέντρο είναι ένα σύμπλεγμα από κάγκελα φυλακής.
Γιατί επιλέξατε τον συγκεκριμένο συμβολισμό;
Η πιο ιστορική παράσταση πραγματοποιήθηκε τη δεκαετία του 1970 από φυλακισμένους στο Σαν Κουέντιν της Καλιφόρνιας. Ολα τα θολά σημεία του έργου φωτίστηκαν μέσα από την κατάσταση του εγκλεισμού. Επιπλέον, το «Περιμένοντας τον Γκοντό» λογοκρίθηκε στην Αγγλία, τη Γαλλία και την Ιρλανδία από τους καθολικούς, στην Ελλάδα από τη χούντα, στην Αφρική από το απαρτχάιντ, ακόμη και στο ανατολικό μπλοκ χαρακτηρίστηκε είδος παρακμιακής τέχνης. Αυτό που κραυγάζει ο Μπέκετ είναι ότι ο πολιτισμός που γέννησε τις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα είναι ο ίδιος πολιτισμός που δημιούργησε τους πολέμους και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ολα αυτά που απανθρωποποιούν τον ίδιο τον άνθρωπο. «Είναι ένας πολιτισμός χτισμένος πάνω στο χάος» όπως λέει και ο ίδιος.
Η συνθήκη της ενεργοποιημένης προσδοκίας πιστεύετε ότι υπάρχει σε μια περίοδο που όλα μοιάζουν ανησυχητικά αδρανή;
Τα στοιχεία του παρακμάζοντος ανθρώπινου πολιτισμού και της καταστροφής των ανθρώπινων σχέσεων με απασχολούν πάρα πολύ. Το αίσθημα ματαίωσης, η κυρίαρχη τάση της ιδιώτευσης και του ατομισμού. Νιώθω ότι βρισκόμαστε σε μεταβατική περίοδο, δηλαδή σε μια διαδικασία με εκρήξεις, άλματα, αντιφάσεις, τραύματα και οπισθοδρομήσεις. Στις ρωγμές όμως της κυρίαρχης αντίληψης η απόγνωση τείνει να αποκτήσει εξεργερσιακά χαρακτηριστικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όσα συμβαίνουν στη Γαλλία. Δεν είναι μακριά μας όλα αυτά. Θεωρώ ότι αυτό που συντελέστηκε το 2015 στην Ελλάδα με το δημοψήφισμα και τις εκλογές δημιούργησε σε μεγάλο βαθμό ένα αίσθημα ματαίωσης. Την ίδια στιγμή όμως γεννήθηκαν κινήματα και διεκδικήσεις με αφετηρία τον Δεκέμβρη του 2008 που επηρέασαν όλη την Ευρώπη. Βλέπω την κατάσταση της ενεργοποιημένης προσδοκίας. Τα ανθρώπινα αντανακλαστικά δεν κοιμούνται.
INFO
Μετάφραση: Θωμάς Συμεωνίδης
Σκηνοθεσία: Σάββας Στρούμπος Ηθοποιοί: Ελλη Ιγγλίζ, Εβελυν Ασουάντ, Κωνσταντίνος Γώγουλος, Χρήστος Κοντογεώργης
Θέατρο Αττις – Νέος Χώρος,
Λεωνίδου 12, Μεταξουργείο
