Διαρκώς αυξάνονται οι ξυλοδαρμοί, οι παραβατικές συμπεριφορές και το bullying μέσα κι έξω από τα σχολεία, με τους ειδικούς να κάνουν λόγο για γενική κατάρρευση αξιών
«Ενιωσα ότι δεν μπορούσα να πάρω ανάσα» είπε η 12χρονη Μαργαρίτα στη μητέρα της μόλις ένιωσε την ασφάλεια της αγκαλιάς της. Λίγα λεπτά πριν έτρεχε για να ξεφύγει από μια συμμορία ανηλίκων που την κυνηγούσαν για να της πάρουν τα λεφτά. Είχαν προλάβει ωστόσο να της ρίξουν μια γροθιά στην πλάτη, όπως μας περιέγραψε η μητέρα της που κατήγγειλε το περιστατικό στο Documento.
Παρόμοια κι ακόμη πιο σοκαριστικά περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων έρχονται πλέον στη δημοσιότητα το ένα μετά το άλλο.
Πριν από λίγες ημέρες ένα ανήλικο κορίτσι άρπαξε και με τα δυο του χέρια τη 15άχρονη συνομήλική της από τα μαλλιά με σκοπό να τη ρίξει κάτω. Εκείνη έπεσε στο πεζοδρόμιο με τα γόνατα, ενώ δεχόταν χτυπήματα στο κεφάλι. Μάλιστα, αφού την ξυλοκόπησαν, οι συνομήλικές της ανέβασαν βίντεο από το επεισόδιο στο TikTok.
Μια άλλη ομάδα μαθητών κατηγορείται ότι πέρασε πετονιά στον λαιμό ανήλικου συμμαθητή τους, ασκώντας του πίεση. Στη συνέχεια έδεσαν την ίδια πετονιά και σε άλλα σημεία του σώματός του ενώ ταυτόχρονα τον εξύβριζαν.
Τελευταίο συμβάν ο άγριος τσακωμός δύο μαθητών λυκείου με αποτέλεσμα ο ένας να βρεθεί στο νοσοκομείο με κομμένο δάχτυλο, καθώς όπως φαίνεται ο άλλος… του το δάγκωσε.
Περιστατικά όπως τα παραπάνω συνεχώς αυξάνονται και σε ένταση και σε συχνότητα, προκαλώντας τρομερή ανησυχία τόσο στους γονείς όσο και στα ίδια τα παιδιά. Ως αντίδραση σε πολλές περιπτώσεις οι γονείς απευθύνονται στην αστυνομία, ενώ σε κάποιες άλλες αναγκάζονται ακόμη και να αλλάξουν σχολικό περιβάλλον στα παιδιά τους για να τα προστατέψουν από τη στοχοποίηση και τις βιαιότητες εναντίον τους. Μάλιστα αρκετά από αυτά τα βίαια περιστατικά διαδραματίζονται και μέσα στο προστατευμένο σχολικό περιβάλλον από συνομηλίκους τους ή και από εξωσχολικούς που εισβάλλουν στο προαύλιο του σχολείου σκορπώντας τον φόβο.
Ενδεικτικό της αύξησης της βίας μεταξύ ανηλίκων είναι το γεγονός ότι στην Εθνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056 για το α΄ εξάμηνο του 2022 καταγράφηκαν:
• Αύξηση 149,02% στις κλήσεις και στα μηνύματα από παιδιά που ζητούσαν στήριξη σε θέματα εκφοβισμού.
• Αύξηση 13,67% στις κλήσεις και στα μηνύματα των παιδιών που ζητούσαν βοήθεια σχετικά με τη συμπεριφορά των συμμαθητών τους.
• Αύξηση 3,39% στις κλήσεις των παιδιών που αντιμετώπιζαν πρόβλημα στο διαδίκτυο. Μάλιστα σε πανελλήνια έρευνα του Χαμόγελου του Παιδιού για το σχολικό έτος 2022-23 που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 2.293 παιδιών από όλες τις σχολικές βαθμίδες διαπιστώθηκε ότι:
• Ενα στα τρία παιδιά (32,4%) σε σύνολο γεωγραφικών περιφερειών και σχολικών βαθμίδων σε όλη την Ελλάδα δέχεται εκφοβισμό.
• Ενα στα δύο παιδιά (48,8%) στην Περιφέρεια Πελοποννήσου δέχεται σχολικό εκφοβισμό.
• Ενα στα έξι παιδιά σε όλη τη χώρα, σε σύνολο γεωγραφικών περιφερειών και σχολικών βαθμίδων, δηλώνει ότι αισθάνεται πως το σχολείο δεν μαθαίνει στα παιδιά να μην εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους.
Οι ανήλικοι που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να καταστούν θύμα εκφοβισμού από συμμαθητές τους είναι κατά κύριο λόγο όσοι έχουν μεταναστεύσει στην Ελλάδα από άλλες χώρες, τα κορίτσια, τα παιδιά που βιώνουν υλική στέρηση και τα παιδιά που διαβιώνουν σε μονογονεϊκό νοικοκυριό με μητέρα.
Αναλυτικά, γι’ αυτή την ομάδα παιδιών η έρευνα αναφέρει:
Στερούνται την επαρκή και ποιοτικά και ποσοτικά διατροφή (τρία γεύματα, φρούτα, γάλα και σε μικρότερο βαθμό το κρέας), αισθάνονται ότι το σχολείο δεν τους καλλιεργεί την ηθική παιδεία (αγάπη στον άνθρωπο, να μην εκφοβίζουν, ενσυναίσθηση, αγάπη φύσης και σε μικρότερο βαθμό την αγάπη στα ζώα και την κοινωνική αλληλεγγύη), διαμένουν σε κρύο και υγρό σπίτι, έχουν βιώσει μακροχρόνιες περιόδους χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα στο σπίτι τους, ανήκουν σε μονογονεϊκές οικογένειες με μητέρα και έχουν μέτρια σχολική επίδοση.
Ποιος είναι όμως ο κυριότερος λόγος που προκαλεί αυτή την έξαρση βίας σε τόσο μικρές ηλικίες; Η απάντηση των ειδικών είναι σαφής: «Η συνολική κατάρρευση αξιών σε συνδυασμό με την απουσία προοπτικής ενός αξιοβίωτου βίου».
Οπως εξηγούν μιλώντας στο Documento, η συμπεριφορά αυτή είναι η κορυφή του παγόβουνου, ένα πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα που εξαρτάται από την κληρονομική προδιάθεση, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και το περιβάλλον (οικογενειακό, ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό), καθώς και από δεδομένα σχετικά με οικονομικές ή άλλες κρίσεις που προκαλούν περιβαλλοντική αστάθεια.
Κάθε παράγοντας από τους προαναφερόμενους συμβάλλει στην έκφραση βίας και εξατομικεύεται, δημιουργώντας μοναδικότητα στο μείγμα.
Της φώναξαν: «Θα τα πούμε αύριο»
Πριν από δύο μήνες γυρίζοντας από το σχολείο της η Μαργαρίτα βρέθηκε αντιμέτωπη με τον φόβο. Μια παρέα αγοριών την κυνήγησε και τη χτύπησε για να της αρπάξει τα πράγματά της. Η περιγραφή της μητέρας της στο Documento, η οποία εκείνη την ώρα βρισκόταν στη δουλειά της και άκουσε από το τηλέφωνο το παιδί της να μην μπορεί να πάρει ανάσα, σοκάρει: «Επιστρέφοντας η 12χρονη κόρη μου από το σχολείο, στις 13.15 που σχόλασε, περπάτησε μαζί με τους συμμαθητές της τα δύο τετράγωνα απόσταση μέχρι το σπίτι. Αποφάσισε όμως να περάσει από τον φούρνο της γειτονιάς, οπότε χωρίστηκε από τους φίλους της. Βγαίνοντας, μερικά βήματα πιο πέρα, μια παρέα από τέσσερα πέντε αγόρια μεγαλύτερης ηλικίας την πλησίασαν λέγοντάς της: “Ερχεσαι να σου πούμε κάτι;”. Το κορίτσι αρνήθηκε και έφυγε. Προσπαθώντας να τους αποφύγει πέρασε στο απέναντι πεζοδρόμιο και τότε εκείνοι την κυνήγησαν. Ετρεξε, την πρόλαβαν για λίγο και τη χτύπησαν με γροθιά στην πλάτη, μέχρι που πρόλαβε να μπει στο σπίτι, αφού η εξώπορτα ευτυχώς ήταν ανοιχτή. Κλείνοντας πίσω της την πόρτα άκουσε που της φώναξαν: “Θα τα πούμε αύριο”. Για μερικές ημέρες φροντίζαμε να τη συνοδεύουμε από και προς το σχολείο, όμως η συγκεκριμένη παρέα δεν εμφανίστηκε ξανά. Ενημέρωσα το σχολείο, τους γονείς των συμμαθητών, τη γειτονιά και φυσικά την αστυνομία, η οποία μου είπε ότι από τη στιγμή που το παιδί δεν θυμάται πρόσωπα δεν μπορούν να κάνουν και πολλά…».
Η ίδια μητέρα περιγράφει ακόμη ένα σοκαριστικό περιστατικό που συνέβη πρόσφατα στην περιοχή της, σε άλλο όμως σχολείο από αυτό που πηγαίνει το δικό της παιδί: «Μια παρέα κοριτσιών φώναξε τη 14χρονη Μαρία στις τουαλέτες του σχολείου. Εκλεισαν την πόρτα και την πλάκωσαν στο ξύλο. Η περίπτωση φαίνεται πως ήταν αρκετά οργανωμένη επειδή υπήρχαν και ανήλικα που φύλαγαν τσίλιες».
Οπως έχει περιγράψει το οικογενειακό περιβάλλον του κοριτσιού που έπεσε θύμα ξυλοδαρμού, το θύμα έκανε παρέα με την ομάδα των κοριτσιών που τη χτύπησαν, ωστόσο το τελευταίο διάστημα είχε απομακρυνθεί και αυτό ενόχλησε. Την ίδια ώρα η προτίμηση ενός αγοριού στο πρόσωπο του θύματος, το οποίο όμως αγόρι άρεσε και σε κάποια από την παρέα που χτύπησε το κορίτσι, ήταν κατά την οικογένεια η αφορμή ώστε να ξυλοκοπήσουν μες στις τουαλέτες την ανήλικη κόρη τους. Οι γονείς της κοπέλας έχουν απευθυνθεί στην αστυνομία και έχουν σκοπό να κινηθούν και νομικά.
Προφανώς τα παραπάνω περιστατικά δεν είναι μεμονωμένα. Καθημερινά έρχονται στο φως της δημοσιότητας περιπτώσεις ανηλίκων που δρώντας είτε ως συμμορία είτε κατά μόνας αποφασίζουν να λύσουν τις διαφορές τους με ακραίους τρόπους, που θυμίζουν σενάρια ταινιών ακατάλληλων για ανηλίκους. Ενα από αυτά είναι και το περιστατικό που τέσσερις ανήλικοι ξυλοκόπησαν συνομήλικό τους ενώ ο ένας βιντεοσκοπούσε το συμβάν. Η κυνικότητά τους σοκάρει.
Σε άλλη περιοχή της Ελλάδας αποκαλύφθηκε ότι συμμορίες ζητούν χρήματα και κινητά από τα παιδιά και τα απειλούν ότι αν δεν τα φέρουν την επόμενη μέρα ή αν μιλήσουν στους γονείς τους, θα τα ξυλοκοπήσουν. Κάποια παιδιά υπακούν φοβισμένα και άλλα μιλούν στους γονείς τους και στο σχολείο. Την ίδια ώρα ρατσιστικές επιθέσεις εναντίον ανηλίκων είναι σε πολλές περιπτώσεις ο λόγος που οι γονείς αναγκάζονται να αναζητήσουν άλλο σχολικό περιβάλλον για τα παιδιά τους. «Η κατάσταση έχει ξεφύγει» λένε γονείς εφήβων στο Documento χωρίς να γνωρίζουν τον τρόπο για να προστατέψουν τα παιδιά τους από μια πιθανή επίθεση.
Η εξοικείωση με τη βία
Τα ερεθίσματα που λαμβάνουν από την κοινωνία και την οικογένεια, οι οικονομικοί παράγοντες αλλά και το έλλειμμα εκπαίδευσης στην ψυχική ανθεκτικότητα στο σχολείο είναι κάποιες από τις αιτίες που αυτό το σοκαριστικό φαινόμενο παρουσιάζει αυξητική τάση. «Οι νέοι μπορεί να εκφραστούν βίαια στον φυσικό ή ψηφιακό κόσμο και υπάρχει αυξητική τάση στη χώρα μας, γεγονός που πιθανώς να σχετίζεται με την κοινωνική/οικονομική κρίση των τελευταίων ετών και τις αρνητικές επιπτώσεις της στην οικογενειακή λειτουργικότητα, καθώς και με την υπερέκθεση σε ερεθίσματα ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο και το έλλειμμα εκπαίδευσης στην ψυχική ανθεκτικότητα στο σχολείο» λέει στο Documento η Αρτεμις Κ. Τσίτσικα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
H ίδια εξηγεί τον κίνδυνο που κρύβει η συνεχής επανάληψη σκηνών βίας τις οποίες βλέπουν καθημερινά τα παιδιά μέσω των κοινωνικών δικτύων και της ειδησεογραφίας: «Είναι γεγονός ότι τα παιδιά και οι έφηβοι δέχονται ποικιλία ερεθισμάτων μέσω της ειδησεογραφίας και των κοινωνικών δικτύων, τα οποία συχνά δεν είναι κατάλληλα για την ηλικία τους και λόγω επαναληψιμότητας απενοχοποιούνται. Βίαιες συμπεριφορές, λεκτικές επιθέσεις, σεξουαλικές παρεκτροπές και σοκαριστικά γεγονότα αρχικά προκαλούν μεγάλη έκπληξη και τραύμα. Ωστόσο σταδιακά μπορεί να προκύψει εξοικείωση με τη βία και οι εικόνες αυτές δεν προκαλούν πια εντύπωση. Ως αποτέλεσμα έρχεται η έκφραση των παιδιών που εκτίθενται σε βία με ανάλογο τρόπο – καλλιεργείται μια κουλτούρα βίαιων αντιδράσεων χωρίς επιπτώσεις και αρνητικό πρόσημο, ιδιαίτερα εάν υπάρχει σημαντικό γονεϊκό/κηδεμονικό έλλειμμα».
Πάντως, όπως επισημαίνει η Αρτ. Τσίτσικα, μπορεί οι νέοι να είναι άγραφο χαρτί και αυτές οι συμπεριφορές να είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας όπου αυτά τα παιδιά ζουν και μεγαλώνουν, υπάρχει όμως και άλλη όψη σε αυτό το νόμισμα: «Οι νέοι έχουν τη δύναμη να αντιστέκονται στην αδικία, να επαναστατούν, να υπερασπίζονται με θυσία και έμπρακτα τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και να μάχονται για το κοινό καλό ενάντια στη διαφθορά και στα στερεότυπα. Χρειάζονται έμπνευση και μοντέλα ζωής για να ενισχυθούν θετικά και να αποκτήσουν ψυχική ανθεκτικότητα και ενσυναίσθηση. Χρειάζονται την οικογένεια, το σχολείο, την πολιτεία, να ενδυναμώσουν θετικές συμπεριφορές και να συμβάλουν στην ανάδυση αξιών, διαμορφώνοντας ενεργούς πολίτες που γνωρίζουν τα δικαιώματά τους αλλά και αυτά των συνανθρώπων τους και τα υπερασπίζονται».
Το ημερολόγιο της βίας
Μέσα σε ένα χρόνο έχουν καταγγελθεί –και πολλά έχουν δει και το φως της δημοσιότητας– δεκάδες περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων, κάτι που προκαλεί τρόμο στους γονείς και μεγάλη ανησυχία στους ειδικούς.
Ενδεικτικά:
Απρίλιος 2022
Ισχαιμικό επεισόδιο υπέστη 15άχρονος μαθητής μετά τον άγριο ξυλοδαρμό του από συμμαθητή του, με αποτέλεσμα να μείνει παράλυτος.
Μάιος 2022
Μαθητής δέχτηκε ξυλοδαρμό, χτυπήματα στο πρόσωπο και το σώμα και μαχαίρωμα στην ωμοπλάτη από συμμαθητές του.
Ιούνιος 2022
Συμμορία ανηλίκων χτυπούσε και εκβίαζε μαθητές γυμνασίου.
Αύγουστος 2022
Επίθεση από ανηλίκους έγινε σε 14χρονο. Ο ένας εκ των ανηλίκων κατέγραφε τον ξυλοδαρμό με το κινητό του.
Σεπτέμβριος 2022
Ανήλικοι εξωσχολικοί εισέβαλαν σε γυμνάσιο απειλώντας μαθητή και ληστεύοντάς τον.
Νοέμβριος 2022
Ανήλικοι έβγαλαν έξω από μαγαζί ένα 16άχρονο, ενώ επιτέθηκαν με κλοτσιές και μπουνιές και στον φίλο του που προσπάθησε να τον βοηθήσει.
Νοέμβριος 2022
Μαθητές έβριζαν και πετούσαν βιβλία πάνω σε συμμαθητή τους, ενώ προσπάθησαν και να τον γδύσουν.
Δεκέμβριος 2022
Περιστατικό βίας με θύμα 15άχρονο, ο οποίος ξυλοκοπήθηκε στο σώμα και το πρόσωπο. Στον ξυλοδαρμό συμμετείχαν δύο αγόρια και ένα κορίτσι.
Μάρτιος 2023
Ανήλικες έβγαλαν συνομήλική τους από μια πιτσαρία, την τράβηξαν από τα μαλλιά και τη χτύπησαν στο κεφάλι. Βιντεοσκόπησαν τον ξυλοδαρμό και ανέβασαν το βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Απρίλιος 2023
Εξι 15άχρονοι μαθητές σχολείου έδεσαν συμμαθητή τους με πετονιά σε καρέκλα και τον εξύβρισαν.
Απρίλιος 2023
Δύο ανήλικοι κλότσησαν έναν 12χρονο, και τον ανάγκασαν να βρίζει τον εαυτό του ενώ τον βιντεοσκοπούσαν.
Αναστασία Τσουκαλά Ομότιμη καθηγήτρια Εγκληματολογίας, Université Paris-Saclay: «Η ευθύνη της γενιάς μας»
Οι βίαιες επιθέσεις ανηλίκων σε ανήλικα δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο. Τα τωρινά περιστατικά διαφοροποιούνται όμως από τα προγενέστερα ως προς την αυξημένη συχνότητα, την επικινδυνότητα –καθώς οι δράστες συχνά οπλοφορούν–, την οργάνωση –καθώς οι δράστες δρουν ομαδικά– και την έκδηλη ασυμμετρία δυνάμεων – καθώς οι ομαδικές επιθέσεις στοχεύουν συνήθως ένα μόνο θύμα. Η ανησυχητική εξέλιξη του φαινομένου είναι πολυπαραγοντική. Η κυριότερη ίσως αιτία είναι η συνολική κατάρρευση αξιών σε συνδυασμό με την απουσία προοπτικής ενός αξιοβίωτου βίου. Η κατάρρευση αξιών δεν είναι απλώς απότοκο του παγκόσμιου κλονισμού άλλοτε κραταιών ιδεολογιών. Απορρέει και από την κυνική διαπίστωση
των παθογενειών της κοινωνίας μας, η οποία διατυμπανίζει πλέον ανερυθρίαστα τη θεσμική αλλά και εν μέρει εγγενή αήθειά της. Οταν οι οικογένειες αδυνατούν να πλαισιώσουν αξιακά τα παιδιά, όταν ο διαλυμένος κοινωνικός ιστός δεν παρέχει πλέον εναλλακτικά αξιακά σχήματα, όταν η πολιτεία αρνείται να λειτουργήσει με γνώμονα το κοινό όφελος βάσει του κράτους δικαίου, όταν η κοινωνία αρνείται να εξασφαλίσει την αξιοπρεπή διαβίωση των μελών της, τι απομένει; Ενα τυφλό ένστικτο επιβίωσης, εξ ορισμού εκτός ηθικής. Η άρση των αναστολών νομιμοποιείται και διευκολύνεται από την ευρύτερη κανονικοποίηση της βίας σε θεσμικό και κοινωνικό επίπεδο. Η δημόσια απαξίωση της ζωής από αιρετούς πολιτικούς, κρατικούς λειτουργούς και οικονομικούς παράγοντες και η συστηματικά νοσηρή μιντιακή προβολή της βίας αναιρούν την ιερότητα της ζωής προκειμένου να εξυπηρετηθούν εξουσιαστικά ή στυγνά οικονομικά συμφέροντα. Η κυρίαρχη πλέον αποκαθήλωση της ζωής υποσκάπτει κάθε έννοια σεβασμού της. Δεν εγκρίνω τη βία, αλλά δεν τολμάω να καταδικάσω αυτά τα παιδιά. Πιστεύω ακράδαντα ότι η δική μου γενιά θα έπρεπε να τους ζητήσει ταπεινά συγγνώμη για τον κόσμο που τους παραδίδουμε. Εμείς καταστρέψαμε τις ζωές τους προτού αυτές προλάβουν καν να ανθίσουν.