Ο Ιρλανδός που ταξίδεψε τον κόσμο και αγάπησε την Κρήτη μιλάει για την παράδοση και το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος
Ο δεξιοτέχνης μουσικός και συνθέτης Ρος Ντέιλι γεννήθηκε στην Αγγλία το 1952. Οι γονείς του ήταν Ιρλανδοί, ταξίδεψε μαζί τους σε πολλές χώρες και πατρίδα του έγιναν οι μουσικές του κόσμου. Σε ηλικία έντεκα ετών, όταν ζούσε με την οικογένειά του στην Ιαπωνία και ξεκίνησε να μελετά κλασική κιθάρα, διαπίστωσε, όπως μας διηγείται ο ίδιος, ότι η μουσική ήταν το κεντρικό αντικείμενο της ζωής του. Δεκατεσσάρων ετών στο Σαν Φρανσίσκο ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη μουσική της Ινδίας, γεγονός που αλλάζει ριζικά τη ζωή του. Τα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι και σήμερα ταξιδεύει εκτενώς, μελετώντας αδιάκοπα τις μουσικές παραδόσεις της Ανατολής. Αρχικά έδωσε έμφαση στη μουσική της Ινδίας και του Αφγανιστάν και από το 1975 επισκέπτεται συχνά την Τουρκία, όπου μελετά την κλασική οθωμανική και τη λαϊκή τουρκική μουσική, ενώ παράλληλα εγκαθίσταται στα Χανιά και ξεκινά να μαθαίνει κρητική λύρα με δάσκαλο τον Κώστα Μουντάκη.
Το 1982 με μια παρέα μουσικών δημιουργούν μια ομάδα μελέτης για τη μουσική παράδοση της Ανατολής και φυτεύουν στο Ηράκλειο τον σπόρο του Μουσικού Εργαστηρίου Λαβύρινθος, το οποίο το 1987 μεταφέρεται στην Αθήνα, αναπτύσσεται, επιστρέφει στην Κρήτη το 1999 και από 2002 καρποφορεί στο Χουδέτσι του Ηρακλείου. Το μικρό αυτό χωριό αποτελεί εδώ και 15 χρόνια διεθνές κέντρο παραδοσιακής μουσικής, φιλοξενώντας κάθε καλοκαίρι μερικούς από τους σημαντικότερους δεξιοτέχνες της παγκόσμιας παραδοσιακής μουσικής καθώς και μαθητές από όλο τον κόσμο.
Ζείτε στην Κρήτη και μελετάτε την παράδοσή της από το 1975. Πώς ήταν τότε η κρητική μουσική;
Ηταν η μουσική που άκουγε το σύνολο του κρητικού πληθυσμού. Θυμάμαι όταν πήγαινα με το λεωφορείο από το Ηράκλειο στα Χανιά, τρεις ώρες δρόμος, ακούγαμε στη διαδρομή από το κασετόφωνο Ξυλούρη, Μουντάκη, Σκορδαλό, Κλάδο. Εκείνη την εποχή όλοι θεωρούσαν ότι αυτή ήταν η μουσική τους. Τώρα στα λεωφορεία ακούς σκυλάδικα. Η κρητική μουσική ήταν ένα άκουσμα πιο αγνό, πιο αυθεντικό από αυτό που ακούμε σήμερα, δυστυχώς, που θεωρώ ότι περνά μια σοβαρή κρίση ταυτότητας.
Δηλαδή;
Είναι μια απλή μουσική και, όπως όλα τα απλά πράγματα, έχει μια ιδιαίτερη ομορφιά και διακρίνεται από πολύ λεπτές ισορροπίες. Αν είναι να πειράξεις λοιπόν κάτι, πρέπει να ξέρεις τι κάνεις, αλλιώς θα ρίξεις έξω όλες τις ισορροπίες. Πολλές φορές σήμερα προσεγγίζουν τη μελωδία με τρόπο που δεν της ταιριάζει. Ο στίχος επίσης τότε είχε μια ευγένεια, μια αρχοντιά. Σήμερα αντί να εκφράζει την αγωνία, την προσδοκία, τον πόνο του έρωτα, έχει καταντήσει να ’ναι η κλάψα του ερωτύλου.
Τι σημαίνει για σας παράδοση;
Η παράδοση για μένα δεν είναι το ζητούμενο. Για μένα αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η έννοια της διαχρονικότητας. Αν σε ενδιαφέρει η έννοια της διαχρονικής αξίας, ένα καλό μέρος να ξεκινήσεις την αναζήτησή σου είναι η παράδοση. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι καθετί που θα συναντήσεις είναι όντως διαχρονικής αξίας, υπάρχουν κι αυτά που είναι απλώς συνήθειες οι οποίες διαιωνίζονται, για τις οποίες εγώ δεν ενδιαφέρομαι καθόλου. Ο τρόπος που διανύουν πορεία τα πράγματα μέσα στον χρόνο και προσεγγίζουν τη διαχρονικότητα έχει ενδιαφέρον για μένα.
Τι θυμάστε από την πρώτη σας συνάντηση με τον Κώστα Μουντάκη;
Θυμάμαι πως όταν πήγα να τον βρω του είπα: «Με λένε Ρος Ντέιλι, είμαι Ιρλανδός και μαθαίνω λύρα». Και μου απαντά: «Κι εγώ»! Ηταν πολύ ωραία απάντηση, που έδειχνε πώς ακριβώς αντιμετώπιζε τη μουσική αυτός ο άνθρωπος, την ποιότητά του. Είχε πολύ σοβαρή επίδραση στη δική μου ζωή.
Ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό του Μουσικού Εργαστηρίου Λαβύρινθος;
Για μας το μάθημα μουσικής δεν είναι μόνο πώς να βάλουμε το δάχτυλο στον μπερντέ, πώς να χτυπήσουμε τη χορδή. Είναι και μια βιωματική εκμάθηση που έχει να κάνει με θέματα ποιότητας, αντίληψης και αισθητικής, όχι μόνο στη μουσική. Η καλλιέργεια της αισθητικής στο πλαίσιο της μουσικής είναι η καλλιέργεια μιας σφαιρικότερης διάστασης της αισθητικής που αφορά την ποιότητα της ζωής μας.
Πώς βλέπετε τους νέους μουσικούς που συναναστρέφεστε;
Βλέπω πολύ ταλέντο, πολλή όρεξη, φαντασία, δημιουργικότητα. Αυτό όμως που επίσης βλέπω είναι ότι, με τις καταστάσεις που βιώνουμε και τις αντιλήψεις που υπάρχουν στην κοινωνία, οι μουσικοί αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα διαβίωσης στην Ελλάδα. Και δυστυχώς συμβαίνει τη στιγμή που βγαίνουν πολλοί νέοι μουσικοί με εξαιρετικές ικανότητες και πολύ ενδιαφέροντα πράγματα να μας παρουσιάσουν. Αυτό είναι για μένα πολύ σοβαρό ζήτημα: πώς θα ξαναγίνει η μουσική βιώσιμη στην Ελλάδα.
Ταξιδεύετε πολύ στο εξωτερικό. Πώς είναι τα πράγματα αλλού;
Υπάρχουν προβλήματα οικονομικού τύπου και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ειδικά του Νότου. Στην Ελλάδα υπάρχει και κάτι ακόμη: συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη έχουμε πολύ σοβαρή έλλειψη πολιτιστικών υποδομών. Εγώ παίζω πάρα πολύ σπάνια εδώ γιατί δεν έχω πού να παίξω. Αν έχω κάνει εκατό συναυλίες στην Ισπανία, οι ογδόντα ήταν σε εκκλησίες. Σ’ όλες αυτές τις χώρες το σύνολο των εκκλησιών είναι εξαιρετικοί χώροι από κάθε άποψη και είναι στη διάθεση του πολιτισμού. Εδώ δυστυχώς δεν επιτρέπεται.
Κατά τη γνώμη σας είναι και το ενδιαφέρον του ελληνικού κοινού πιο αδύναμο;
Οταν υπάρχουν οι φορείς που έχουν ευθύνη απέναντι στην τέχνη έχουν και την υποχρέωση να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον για αξιόλογα πράγματα. Εννοείται ότι ένας άνθρωπος που από το πρωί ως το βράδυ τρέχει για να ταΐσει την οικογένειά του δεν είναι εύκολο μόνος του να στραφεί προς την τέχνη. Θέλει μια ώθηση για να ενσωματώσει αυτό το στοιχείο στη ζωή του. Και αυτός είναι ο ρόλος της πολιτείας. Η μουσική, όπως και κάθε μορφή τέχνης, δεν είναι πολυτέλεια που σε καιρούς οικονομικής δυσχέρειας δεν μας χρειάζεται. Περιορίζουμε τη φύση μας αν δεν θεωρούμε την τέχνη απαραίτητη στη ζωή μας.
Από το 2010 διοργανώνατε στο Χουδέτσι ένα πετυχημένο μουσικό φεστιβάλ, το οποίο δεν θα πραγματοποιηθεί φέτος. Για ποιον λόγο;
Το Houdetsi Festival ήταν μια κίνηση που ξεκίνησε μέσα από το Μουσικό Εργαστήρι για να μοιραστούμε με την τοπική κοινωνία τα πολύ ωραία ακούσματα που βγαίνανε από τους δασκάλους μας. Καθώς περνούσαν τα χρόνια η προσέλευση αυξανόταν τόσο που φτάσαμε ξαφνικά πέρυσι να έχουμε 50.000 επισκέπτες σε ένα χωριό 800 κατοίκων! Οι υποδομές σε ένα χωριό, όπως σε κάθε χωριό, δεν είναι κατάλληλες για διοργανώσεις τέτοιου τύπου. Επίσης, όταν κάτι είναι εκτός μέτρου έχει κακή αισθητική. Αρχισε να ξεφεύγει και να γίνεται πανηγύρι. Δεν έχω πρόβλημα με τα πανηγύρια, αλλά δεν είναι η δουλειά μου αυτά. Στη θέση του αναβαθμίζουμε σημαντικά τις Μουσικές Παρασκευές, που είναι καθαρά για ακρόαση μουσικής χωρίς άλλους αντιπερισπασμούς. Εδώ πρέπει να σας πω ότι στη 15άχρονη διαδρομή μας στο Χουδέτσι και στην 35άχρονη διαδρομή μας στην Ελλάδα για πρώτη φορά το υπουργείο Πολιτισμού εκδήλωσε ενδιαφέρον για τη δουλειά που κάνουμε και δεσμεύτηκε να στηρίξει οικονομικά τις Μουσικές Παρασκευές. Αυτές είναι έντεκα συναυλίες στον κήπο του Λαβύρινθου στην Κρήτη μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου, ενώ θα γίνουν και άλλες εννιά στη Ρόδο, κάθε Κυριακή στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου.
Το Μουσικό Εργαστήρι βρίσκεται σε πορεία εξωστρέφειας τα τελευταία χρόνια.
Στη Ρόδο μάς ζητήθηκε φέτος μια συνεργασία από τον δήμο κι έτσι πραγματοποιούνται τα σεμινάρια του Λαβύρινθου στον Προφήτη Ηλία, 45 χλμ. έξω από την πόλη. Επίσης, έχουμε πλέον ένα παράρτημα έξω από τη Βαρκελώνη, στο χωριό Καρδεδέου, και άλλο ένα κοντά στην Μπολόνια, στη Σάντα Σοφία, ενώ από τον Μάη του ‘18 θα υπάρξει παράρτημα του Λαβύρινθου στο Τορόντο του Καναδά και τώρα συζητιέται για Κύπρο, Σκανδιναβία, Αμερική, Αυστραλία ακόμη και Κολομβία.
Πώς έγινε όλο αυτό το άνοιγμα;
Κυρίως είναι οι μαθητές μας από αυτά τα μέρη που θέλουν να στήσουν ένα παράρτημα του Λαβύρινθου στον τόπο τους. Εμείς ως κεντρική διοργάνωση δεν έχουμε κανένα απολύτως οικονομικό όφελος, αλλά θέτουμε τέσσερις βασικούς άξονες συνεργασίας: να διατηρηθεί ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας του εγχειρήματος, να είναι φθηνή η οικονομική συμμετοχή των μαθητών, να υπάρχει απόλυτη διαφάνεια στις συναλλαγές και μια στοιχειώδης συνεργασία μαζί μας ως προς το περιεχόμενό τους.
INFO
Κάθε Παρασκευή βράδυ μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου στον κήπο του Μουσικού Εργαστηρίου Λαβύρινθος στο χωριό Χουδέτσι Ηρακλείου στην Κρήτη πραγματοποιούνται συναυλίες με κορυφαίους μουσικούς από όλο τον κόσμο και αντίστοιχα κάθε Κυριακή στη Ρόδο στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου.