Η προγραμματισμένη επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ την περασμένη Δευτέρα στο Βελιγράδι, ύστερα από μια πολύ ευνοϊκή για τη Σερβία συμφωνία παροχής αερίου, αποτέλεσε… καυτή πατάτα για τον Σέρβο πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Η ακύρωση της επίσκεψης εξαιτίας της άρνησης των γειτονικών χωρών –Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία και Μαυροβούνιο, όλες μέλη του ΝΑΤΟ– να επιτρέψουν να περάσει από τον εναέριο χώρο τους ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας τον έβγαλε από πολύ δύσκολη θέση, αφού θα συνεχίσει να παίζει σε διπλό ταμπλό, καθώς έτσι όπως ήρθαν τα πράγματα μπορεί να ισχυρίζεται ότι δεν ήταν εκείνος που ακύρωσε την επίσκεψη.
Από την αρχή της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το Βελιγράδι προσπαθεί να ισορροπήσει σε ένα πολύ λεπτό διπλωματικό σκοινί. Από τη μια δεν επιθυμεί να διαρρήξει τις σχέσεις του με την Ευρωπαϊκή Ενωση (και κατ’ επέκταση με τη Δύση), καταδικάζοντας την εισβολή στον ΟΗΕ, από την άλλη δεν θέλει να κόψει τον δίαυλο επικοινωνίας με τη Μόσχα, αρνούμενo πεισματικά να συμμετάσχει στις ευρωπαϊκές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας.
Μια ακύρωση που δεν κόστισε, προς ώρας
Μετά την ακύρωση της επίσκεψης ο πρόεδρος της Σερβίας είπε στα ΜΜΕ ότι είχε δεχτεί καταιγισμό αιτημάτων, ακόμη και «οργανωμένων επιθέσεων», για να μην πραγματοποιήσει τη συνάντηση με τον Λαβρόφ, χωρίς να κατονομάζει άτομα ή χώρες.
Από την πλευρά του ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας κατηγορεί το ΝΑΤΟ ότι δεν αφήνει ένα κυρίαρχο κράτος να ασκήσει την εξωτερική πολιτική που επιθυμεί. Πρόσθεσε δε ότι «εάν η επίσκεψη ενός Ρώσου υπουργού Εξωτερικών θεωρείται από τη Δύση κάποιου είδους παγκόσμια απειλή, τότε σίγουρα τα πράγματα στη Δύση είναι πολύ δύσκολα».
Αναλυτές σε διεθνή Μέσα εκτιμούν ότι η επίσκεψη Λαβρόφ στη Σερβία είχε εξαρχής σκοπό να προκαλέσει τις Βρυξέλλες, να δείξει δηλαδή ότι οι κυρώσεις δεν αγγίζουν τη Μόσχα. Οι πιθανότητες να φτάσει ο Λαβρόφ στη Σερβία δεν ήταν εξαρχής μεγάλες, αφού η Ευρώπη έχει κλείσει τους αιθέρες της στη ρωσική αεροπορία. Οι διπλωματικές αντιδράσεις από την Ευρώπη θα ήταν πολύ σοβαρές, αφού κυκλοφόρησε η πληροφορία ότι ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς θα ακύρωνε την επίσκεψή του στο Βελιγράδι την Παρασκευή εάν ο Λαβρόφ το επισκεπτόταν.
Ολα αυτά γίνονται με φόντο την ευρωπαϊκή προοπτική της Σερβίας. Στα τέλη Μαΐου, όταν ορκίστηκε εκ νέου πρόεδρος ο Βούτσιτς, είπε ότι προτεραιότητα της χώρας παραμένει η ένταξη στην ΕΕ και προέτρεψε την κυβέρνηση που θα αναλάβει τον Ιούλιο να επιταχύνει τα βήματα προς αυτό τον στόχο. Μάλιστα, συνεχίζοντας στο ίδιο μοτίβο των… πολλών ταμπλό, ο Βούτσιτς άφησε να εννοηθεί ότι μπορεί ακόμη και να ακολουθήσει την Ευρώπη σε πακέτα κυρώσεων προς τρίτες χώρες, χωρίς όμως να ονοματίζει τη Ρωσία.
Παρ’ όλα αυτά, τηρώντας πάντα επαμφοτερίζουσα στάση, ο Βούτσιτς ανέφερε στη δημόσια τηλεόραση της Σερβίας την Τρίτη ότι το σκέφτεται σοβαρά αν θα συμμετάσχει στην επικείμενη σύνοδο ΕΕ – δυτικών Βαλκανίων στις 23 Ιουνίου. «Θα είμαστε οι μόνοι που δεν θα προχωρήσουν καθόλου τον Ιούνιο» προεξόφλησε ο Βούτσιτς στον απόηχο της ακύρωσης της επίσκεψης Λαβρόφ, ενώ εκτίμησε ότι πολλά μπορούν να γίνουν τον Δεκέμβριο στην επόμενη σύνοδο.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία λειτούργησε ως καταλύτης στο ήδη αυξημένο ενδιαφέρον που δείχνουν τα τελευταία χρόνια για την ευαίσθητη περιοχή των δυτικών Βαλκανίων τόσο οι Βρυξέλλες όσο και το Βερολίνο. Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο εκπρόσωπος Τύπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Νεντ Πράις καλεί τη Σερβία να επικεντρωθεί στον στόχο της ένταξής της στην ΕΕ. Μάλιστα την προτρέπει «να εναρμονίσει την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας με την υπόλοιπη Ευρώπη». Επίσης, ο Πράις πρόσθεσε ότι «αυτό (σ.σ.: η ένταξη της Σερβίας) αντικατοπτρίζει την αποφασιστικότητα της Ευρώπης να κάνει τη Ρωσία να λογοδοτήσει για την απρόκλητη εισβολή στην Ουκρανία».
Ιστορικοί και οικονομικοί δεσμοί
Πέρα από τη Λευκορωσία, η Σερβία είναι η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που έχει αρνηθεί να συμμετάσχει στις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας. Κυρίαρχο ρόλο σε αυτό παίζουν οι οικονομικοί και ιστορικοί δεσμοί των δυο χωρών. Το 2020 η Σερβία εισήγαγε αργό πετρέλαιο αξίας 303 εκατ. δολαρίων από τη Ρωσία, τη στιγμή που οι συνολικές εισαγωγές είχαν αξία 853 εκατ. δολάρια. Η ΕΕ δεν δείχνει στην περίπτωσή της την ίδια ανοχή που έδειξε προς τη Σλοβακία, την Τσεχία και την Ουγγαρία, στις οποίες έδωσε περίοδο χάριτος μέχρι το τέλος του έτους για να απεξαρτηθούν από το ρωσικό πετρέλαιο.
Πέρα όμως από τους οικονομικούς λόγους, υπάρχουν και ιστορικοί και πολιτισμικοί λόγοι για τους οποίους οι δύο χώρες είναι κοντά. Αμφότερες είναι κυρίως σλαβικές και ορθόδοξες χριστιανικές χώρες, με στενούς στρατιωτικούς δεσμούς που έχουν τις ρίζες τους στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο βομβαρδισμός της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβίας το 1999 από το ΝΑΤΟ χαλύβδωσε το αντιαμερικανικό αίσθημα των πολιτών και τη στροφή τους προς τα ανατολικά. Μάλιστα σε δημοσκόπηση το 40% των Σέρβων θα ήταν χαρούμενο με μια οικονομική ένωση με τη Ρωσία αντί για την Ευρώπη. Ολοι αυτοί οι πολίτες είναι σημαντικό μέρος της εκλογικής βάσης του Βούτσιτς, ο οποίος δεν μπορεί να τους δυσαρεστήσει.