Μπορεί ο Μητσοτάκης να ισχυρίζεται ότι στην Ελλάδα επικρατεί επιτέλους η κανονικότητα, ωστόσο οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα επισημαίνουν «προβληματική κατάσταση».
Κάθε χρόνο και χειρότερα, λένε διεθνείς οργανισμοί για την ελευθεροτυπία στην Ελλάδα, δικαιώνοντας όσους μιλούν για προσπάθεια της κυβέρνησης να φιμώσει ή/και να ελέγξει τα μίντια στην Ελλάδα. Η διεθνής οργάνωση Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF), που κατάρτισε -όπως κάθε χρόνο- την έρευνα του Παγκόσμιου Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου 2021 (World Press Freedom Index), κάνει λόγο για «προβληματική κατάσταση – πορτοκαλί επίπεδο». Στη σχετική κατάταξη, η χώρα μας βρίσκεται στο νούμερο 70, πέφτοντας πέντε θέσεις μέσα σε μια χρονιά, ενώ το 2008 -πριν την οικονομική κρίση- βρισκόταν στη θέση 31. Στο συνοδευτικό κείμενο της αναφοράς της RSF αναφέρεται:
Στόχος, ο έλεγχος της πληροφόρησης
«Η ελευθερία του Τύπου υπέφερε στην Ελλάδα το 2020. Η συντηρητική κυβέρνηση υπό τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη χορήγησε γενναιόδωρες φορολογικές ελαφρύνσεις στη διαφήμιση προς τα μέσα ενημέρωσης, αλλά επεδίωξε, άμεσα ή έμμεσα, να ελέγξει στενά τη ροή πληροφοριών στο πλαίσιο των προσπαθειών της να αντιμετωπίσει την πανδημία του κορoνοϊού και την προσφυγική κρίση. Τα ερευνητικά μέσα και τα μέσα ενημέρωσης που επικρίνουν την κυβέρνηση είτε παραλείφθηκαν είτε τους δόθηκε ένα δυσανάλογα μικρό μερίδιο της διαφήμισης που προέκυψε από μια αμφιλεγόμενη εκστρατεία ενημέρωσης του κοινού, ύψους 20 εκατομμυρίων ευρώ, σχετικά με τον ιό. Οι δημοσιογράφοι έπρεπε να πάρουν την άδεια της κυβέρνησης πριν κάνουν ρεπορτάζ στα νοσοκομεία, ενώ το υπουργείο Υγείας απαγόρευσε στο ιατρικό προσωπικό να μιλά στα μέσα ενημέρωσης.
Τον Φεβρουάριο του 2021, τα δημόσια τηλεοπτικά κανάλια έλαβαν εντολή να μην μεταδίδουν βίντεο που κυκλοφορούσε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έδειχνε τον πρωθυπουργό να παραβλέπει τους κανόνες του lockdown. Η αστυνομία κατέφυγε σε βία και αυθαίρετες απαγορεύσεις για να εμποδίσει την κάλυψη της προσφυγικής κρίσης στα νησιά. Στη Λέσβο, δημοσιογράφοι δεν μπόρεσαν να καλύψουν τις συνέπειες της πυρκαγιάς στον προσφυγικό καταυλισμό στη Μόρια, ενώ μια ομάδα Γερμανών ελεύθερων επαγγελματιών συνελήφθη για λίγο, στην προσπάθειά της να καλύψει την άφιξη νέων μεταναστών. Στη Σάμο, ένα γερμανικό συνεργείο ταινιών ντοκιμαντέρ συνελήφθη χωρίς κατηγορίες και κακοποιήθηκε από την αστυνομία.
Φαινόμενα λογοκρισίας
Το ελληνικό δημόσιο τηλεοπτικό κανάλι, το οποίο ελέγχεται άμεσα από τον πρωθυπουργό, αν και το ανώτατο δικαστήριο έκρινε ότι αυτό είναι αντισυνταγματικό και τώρα εποπτεύεται από τον αναπληρωτή υπουργό του πρωθυπουργού, λογοκρίνει αναφορές για τους νέους καταυλισμούς μεταναστών. Στην Αθήνα, η αστυνομία εμπόδισε τους φωτορεπόρτερ που κάλυπταν μια εκδήλωση μνήμης στα τέλη του 2020 και προπηλάκισε έναν δημοσιογράφο για υποτιθέμενη παραβίαση των κανόνων τοης Covid-19, θέτοντάς τον σε κράτηση για λίγο. Υπάρχει ανησυχία για τους νέους κανόνες για την αστυνόμευση διαδηλώσεων, επειδή ορίζουν χώρους για τον Τύπο. Τον Απρίλιο του 2021, η κοινότητα των Ελλήνων δημοσιογράφων συγκλονίστηκε από τη δολοφονία του ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ».
Αποκλειστικά υπεύθυνη η κυβέρνηση
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον -και ανησυχητικό- είναι πως, στα δεδομένα που συνέλεξε η RSF, την ευθύνη για τις παραβιάσεις φέρει αποκλειστικά η κυβέρνηση και οι κρατικοί φορείς της, είτε μέσω της επιλεκτικής παροχής πόρων σε επιχειρήσεις μίντια και τον αποκλεισμό των μη αρεστών είτε διά του άμεσου ελέγχου της δημόσιας τηλεόρασης και της πρακτικής απαγόρευσης κάλυψης μειζόνων κρίσεων, όπως της προσφυγικής και της πανδημικής.
Όσον αφορά δε την τελευταία και σοβαρότερη αναφορά, τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, πρέπει να υπενθυμίσουμε πως την επομένη, υπό το βάρος των αντιδράσεων σε Ελλάδα και Ευρώπη, ο Κυριάκος Μητσοτάκης κάλεσε στο Μαξίμου τον τότε υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη. Ο τελευταίος είχε δηλώσει πως «με ρητή εντολή (του πρωθυπουργού) θα επισπευσθούν οι έρευνες». Εννέα μήνες μετά, δεν έχει υπάρξει σύλληψη ή εμφανής πρόοδος στις έρευνες.
Εύλογες ανησυχίες από διεθνείς οργανισμούς
Το 2022 ξεκίνησε πολύ στραβά για την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα. Οι δημοσιογράφοι Γιάννα Παπαδάκου και Κώστας Βαξεβάνης διώκονται για τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ τους, ενώ ο Κυριάκος Μητσοτάκης τους χαρακτήρισε «υπόκοσμο», παρεμβαίνοντας και καθοδηγώντας ουσιαστικά τη Δικαιοσύνη. Πλήθος ενώσεων και οργανώσεων εξέδωσαν ανακοινώσεις για την υπόθεση. Σε κοινή ανακοίνωσή τους, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων, το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ελευθερία του Τύπου και των Μέσων Ενημέρωσης, η Free Press Unlimited, το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου, η Index on Censorship, η OBC Transeuropa, η RSF και το Ίδρυμα Daphne Caruana Galizia ανέφεραν πως αυτές οι ποινικές διώξεις «είναι εξαιρετικά βαριές και επισύρουν βαριές ποινές φυλάκισης. Η φύση των κατηγοριών, η σύνδεσή τους με το ερευνητικό ρεπορτάζ για τη διαφθορά και η πιθανή φυλάκιση δύο δημοσιογράφων σε ένα κράτος – μέλος της Ε.Ε. εγείρουν εύλογες ανησυχίες σχετικά με την ελευθερία του Τύπου και απαιτείται εξονυχιστικός έλεγχος».
Οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα μας βλέπουν
Η RSF συλλέγει αναφορές και λαμβάνει συνεντεύξεις από επαγγελματίες δημοσιογράφους. Αξιολογεί δε την κάθε χώρα ανάλογα με τον πλουραλισμό, την ανεξαρτησία των ΜΜΕ, το περιβάλλον και την αυτολογοκρισία, το νομοθετικό πλαίσιο, τη διαφάνεια, τις υποδομές και την κατάχρηση εξουσίας.
Κάν’ το όπως ο Όρμπαν
«Κατάληψη των μίντια». Αυτή την ονομασία δίνουν ειδικοί των μέσων ενημέρωσης και της επικοινωνίας στην επιχείρηση μιας σειράς ηγετών της ανατολικής Ευρώπης να ελέγξουν εφημερίδες, ραδιόφωνα και ιστοσελίδες των χωρών τους. Πρώτος διδάξας θεωρείται ο Βίκτορ Όρμπαν, ο ακροδεξιός λαϊκιστής πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, που εδώ και μια δεκαετία εφαρμόζει ένα καλά μελετημένο σχέδιο για την επικοινωνιακή του κυριαρχία.
Η Ουγγαρία είναι η χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη χειρότερη επίδοση στη λίστα των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF) για την ελευθερία του Τύπου: Κατετάγη το 2021 στην 92η θέση της παγκόσμιας κατάταξης.
Οι νόμοι
Το 2020 ανεξάρτητοι οργανισμοί -ανάμεσά τους το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων και η RSF- περιέγραψαν τις μεθόδους του Όρμπαν ως εξής: «Από το 2010 η ουγγρική κυβέρνηση διαλύει συστηματικά την ανεξαρτησία, την ελευθερία και τον πλουραλισμό των μέσων ενημέρωσης, στρεβλώνει την αγορά των μέσων ενημέρωσης και διχάζει τη δημοσιογραφική κοινότητα στη χώρα, επιτυγχάνοντας έναν βαθμό ελέγχου των μέσων ενημέρωσης που δεν έχει προηγούμενο σε κράτος – μέλος της Ε.Ε.». Σημείωναν μάλιστα πως «αν και αποφεύγεται η σωματική βία ή η φυλάκιση δημοσιογράφων που συνηθίζεται σε αυταρχικά καθεστώτα αλλού, η ουγγρική κυβέρνηση ακολούθησε μια σαφή στρατηγική για να φιμώσει τον επικριτικό Τύπο μέσω σκόπιμης χειραγώγησης της αγοράς των μέσων ενημέρωσης -με αναγκαστικό κλείσιμο ή με ανάληψη της διοίκησης κάποτε ανεξάρτητων ΜΜΕ- και μέσω της απονομιμοποίησης των δημοσιογράφων».
Το 2011 ο Όρμπαν έφτιαξε μια νέα Αρχή για τη ρύθμιση του ενημερωτικού τοπίου με δικαιοδοσία στο να επιβάλλει πρόστιμα σε όποιο μέσο καλύπτει τις ειδήσεις «με μη ισορροπημένο ή ανήθικο τρόπο». Παράλληλα, της έδωσε δικαιοδοσία να εκδίδει και να ανακαλεί τηλεοπτικές άδειες, ενώ στην πλειοψηφία της διοίκησης διορίστηκαν μέλη και φίλοι του κόμματός του.
Μητσοτάκης Ορμπαν
Οι αντιδράσεις ήταν εκτεταμένες στον δημοσιογραφικό κόσμο της Ουγγαρίας και η απάντηση του περιβάλλοντος Όρμπαν άμεση. Ενδεικτική ήταν η περίπτωση του δημοσιογράφου της δημόσιας ραδιοφωνίας Ατίλα Μονγκ, που διαμαρτυρήθηκε με ενός λεπτού σιγή στον ραδιοφωνικό «αέρα». Οι διευθυντές του τον απέσυραν από το καθημερινό πρόγραμμα και τον έβαλαν στο «ψυγείο» μέχρι να λήξει η σύμβασή του.
Ακολούθησαν απολύσεις δημοσιογράφων που έκαναν ρεπορτάζ μη αρεστά στο σύστημα Όρμπαν, ενώ καταγράφηκαν πολλές ανακλήσεις αδειών περιφερειακών ραδιοφωνικών σταθμών, που ανήκαν στον αντιπολιτευόμενο όμιλο Klubradio.
Το διαφημιστικό χρήμα
Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων υπογράμμισε σε παλαιότερη ανακοίνωσή της ότι η κρατική διαφήμιση έγινε όπλο προκειμένου να ενισχυθούν οικονομικά διάφορα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης και να εξαφανιστούν άλλα ανεξάρτητα ΜΜΕ. «Το 2018 ο φιλοκυβερνητικός τηλεοπτικός σταθμός TV2 έλαβε το 67% της κρατικής διαφήμισης στον τηλεοπτικό τομέα, ενώ το ανεξάρτητο RTL Klub, παρόμοιας εμβέλειας, έλαβε μόλις το 1%», ανέφερε σε ανακοίνωσή της η Ομοσπονδία. Αντίστοιχη ήταν και η πρακτική κατά τη διάρκεια της πανδημίας, καθώς τα διαφημιστικά έσοδα συρρικνώθηκαν και για τα αντιπολιτευόμενα μέσα έμειναν μόνο ψίχουλα…
Παράλληλα, επιχειρηματίες φίλοι του Όρμπαν, με βασικό εργαλείο τον όμιλο KESMA και με ευνοϊκή δανειοδότηση, προχώρησαν σε επιθετικές εξαγορές μέσων, που ύστερα είτε τα χειραγωγούσαν είτε τα ανάγκαζαν σε τερματισμό λειτουργίας. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός με διάταγμά του εξαίρεσε την KESMA από τους κανόνες που επιβάλλει η Επιτροπή Ανταγωνισμού της χώρας.
Χαρακτηριστική ήταν και η περίπτωση της ιστορικής εφημερίδας Nepszabadsag, που το 2014 εξαγοράστηκε από την Mediaworks, έναν δεξιό φιλο-Ορμπανικό όμιλο ΜΜΕ. Στις 8 Οκτωβρίου 2016 απαγορεύτηκε στους δημοσιογράφους της να βρεθούν στα γραφεία τους και να λαμβάνουν e-mail, χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση. Η ιστοσελίδα έκλεισε, όπως τελικά και η εφημερίδα, που λειτουργούσε από το 1956.
Ελληνικό αντίγραφο
Στην κατάταξη της RSF, η χώρα της Ε.Ε. με την τρίτη χειρότερη θέση ήταν η Ελλάδα, καθώς σε χειρότερη θέση βρέθηκε μόνο η Μάλτα -κατετάγη 82η-, με τη σκιά της δολοφονίας της Ντάφνε Καρουάνα Γκαλιζία να βαραίνει εδώ και πέντε χρόνια την πολιτική σκηνή της χώρας.
Υπάρχουν ομοιότητες στην στρατηγική του Ούγγρου πρωθυπουργού και του Έλληνα ομολόγου του; Οι αντιστοιχίες είναι παραπάνω από σαφείς. Μπορεί το σύνταγμα της Ελλάδας να απαιτεί πρακτικά τη συναίνεση της αντιπολίτευσης για τη σύσταση του ΕΣΡ -κάτι που οδήγησε σε ομηρεία του και δικαστικές ανατροπές στον διαγωνισμό για τις τηλεοπτικές άδειες-, ωστόσο στα υπόλοιπα πεδία οι πρακτικές Όρμπαν και Μητσοτάκη μοιάζουν επικίνδυνα πολύ.
Με νόμο της Ν.Δ. η ΕΡΤ και το ΑΠΕ – ΜΠΕ πέρασαν στη στενή δικαιοδοσία του πρωθυπουργικού επιτελείου, παρά τις ενστάσεις αντισυνταγματικότητας. Δημοσιογράφοι, ακόμα και μόνιμοι υπάλληλοι των δυο δημόσιων υπηρεσιών ενημέρωσης, έχουν μπει στο «ψυγείο», ενώ ουδείς ξεχνά τα σημειώματα περί απαγόρευσης προβολής πλάνων του Κυριάκου Μητσοτάκη που είχαν αναρτηθεί στην αίθουσα σύνταξης της ΕΡΤ.
Η λίστα Πέτσα αποτέλεσε τη φυσική συνέχεια της πρακτικής του αποκλεισμού συγκεκριμένων μέσων από διαφημιστική δαπάνη του Δημοσίου και μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων. Η καταβολή ποσών έγινε χωρίς κριτήρια, ενώ αντιπολιτευόμενα μέσα δεν έλαβαν ούτε ευρώ ή έλαβαν πενιχρά ποσά, υποπολλαπλάσια από αντίστοιχης εμβέλειας φιλοκυβερνητικά μέσα.
Επιχειρηματίες κοντά στο πρωθυπουργικό περιβάλλον αγόρασαν επιθετικά, τα τελευταία χρόνια, δεκάδες μέσα ενημέρωσης, αλλάζοντας εν μιά νυκτί διευθυντικές ομάδες ή υποβάλλοντάς τους να υπηρετήσουν τη «νέα γραμμή» χωρίς αντίρρηση. Παράλληλα, η Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν κινήθηκε ενάντια στο μονοπώλιο που υπάρχει στον χώρο της διανομής του Τύπου.
Πηγή: Avgi.gr
