Εξήντα χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης τα ευγενή μεταπολεμικά οράματα καταποντίζονται και βασιλεύουν ο λαϊκισμός και ο φόβος για το αύριο.
Πού πας Ευρώπη; Oσοι κρατούν το τιμόνι της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) βλέπουν να αποδομούνται τα μεταπολεμικά οράματα των ιδρυτών της, αλλά δεν διακρίνουν τι κρύβεται στις επόμενες στροφές της Ιστορίας.
Κατά την 60ή επέτειο της υπογραφής της Συνθήκης της Ρώμης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) το μέλλον είναι πιο αβέβαιο από ποτέ. Η επικείμενη έξοδος της Βρετανίας, η οικονομική κρίση με το χάσμα Βορρά και Νότου, το προσφυγικό, η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων, η υψηλή ανεργία και η αποστροφή εκατομμυρίων Ευρωπαίων για το οικοδόμημα της ΕΕ σηματοδοτούν εξελίξεις χωρίς επιστροφή.
«Η Ευρώπη είναι το κοινό μέλλον μας» είναι το μήνυμα που θέλουν να στείλουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες μετά το βρετανικό σοκ, ελπίζοντας ότι θα καταφέρουν να κρατήσουν ενωμένη την ΕΕ.
Από το 1980 η ΕΕ άσκησε μια φιλόδοξη οικονομική πολιτική, με κοινή αγορά και κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα. Αλλά μόνο με αυτά. Η κοινωνική και πολιτική ενοποίηση δεν προωθήθηκε με την ίδια ένταση. Ζητήματα όπως η κοινή εξωτερική πολιτική εξαφανίστηκαν από την ημερήσια ατζέντα.
Η νεοφιλελεύθερη ιδεοληψία, η λιτότητα, τα τεράστια ελλείμματα και η ενδημική διαφθορά που ταλαιπωρούν τα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου και της ανατολικής Ευρώπης έδωσαν τη χαριστική βολή στο προβληματικό μοντέλο. Οι λέξεις μνημόνιο, έλλειμμα, δημοσιονομικά μέτρα, χρέος, ανεργία και λιτότητα μονοπώλησαν τις συνεδριάσεις της συνόδου κορυφής και τα μίντια.
Η μάχη για το ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό έχει φουντώσει από το 2010.
«Χωρίς σχέδιο»
«Τα διλήμματα της Ευρώπης επιλύονται εάν κάποιος λάβει υπόψη τον θεσμικό ιστό. Διαφορετικά, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση από το να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση χωρίς σχέδιο, ελπίζοντας ότι δεν θα γίνει τίποτε. Και γνωρίζουμε πού οδηγεί αυτό» γράφει στους «Financial Times» ο αρθρογράφος Βόλφγκανγκ Μούνχαου, ο οποίος τάσσεται υπέρ μιας ΕΕ πολλών ταχυτήτων.
Η ευρωπαϊκή απάντηση στην προσφυγική κρίση εξαιτίας του πολέμου στη Συρία ανέδειξε αυτό που όλοι γνώριζαν σιωπηλά, αλλά ελάχιστοι παραδέχονταν δημόσια. Οι πολιτικές, πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές αντιθέσεις είναι τεράστιες στην Ευρώπη. Οι ηγέτες συμφώνησαν ότι διαφωνούν. Αλλες χώρες ύψωσαν φράχτες και τείχη, όπως η Ουγγαρία, και άλλες –προς τιμήν τους– δέχθηκαν να ανοίξουν τα σύνορά τους σε εκατοντάδες χιλιάδες κατατρεγμένους, όπως η Γερμανία.
Η ανεργία, η λιτότητα και τα φαντάσματα του παρελθόντος έφεραν στο προσκήνιο τα ακροδεξιά κόμματα, τα οποία πανηγύρισαν την είσοδό τους στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Το προσφυγικό έδωσε ώθηση για να εποφθαλμιούν την εξουσία σε χώρες όπως η Γαλλία και η Ολλανδία ή να διεκδικούν ρόλο ρυθμιστή των εξελίξεων, όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD).
Η σύγχρονη πραγματικότητα θα στοίχειωνε τον ύπνο των ιδρυτών της ενωμένης Ευρώπης που επιθυμούσαν μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου να δώσουν πολιτική και οικονομική προοπτική σε μία ήπειρο που μετρούσε ακόμη τις πληγές της.
Η ευρωπαϊκή de facto αλληλεγγύη, την οποία επικαλείται και ένας από τους ιδρυτές της ΕΟΚ, ο Ρομπέρ Σουμάν, θα έπρεπε να είναι ο θεμέλιος λίθος. Αντίθετα όλο και περισσότεροι συμφωνούν με τη ζοφερή εικόνα που έδωσε ο τέως πρωθυπουργός της Ιταλίας Ματέο Ρέντσι όταν είπε: «Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι σαν την ορχήστρα που έπαιζε στον “Τιτανικό”. Σήμερα έχουμε κάνει μεταρρυθμίσεις και είμαστε σε θέση να πούμε στους εταίρους μας: φίλοι, μπορούμε να αλλάξουμε αυτήν τη λανθασμένη, γραφειοκρατική προσέγγιση».
Ισχυρό αντίβαρo στην οικονομική επιρροή της Αμερικής
Από το 1950, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στις απαρχές του Ψυχρού Πολέμου, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα άρχισε να ενώνει τις ευρωπαϊκές χώρες με πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς, με απώτερο τριπλό στόχο την ειρήνη, την ανάπτυξη και την ασφάλεια στη γηραιά ήπειρο. Η Συνθήκη της Ρώμης, η οποία υπογράφηκε στις 25 Μαρτίου 1957, πήρε τη σκυτάλη και έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ενωσης (ΕΟΚ), η οποία το 1993 μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ), με στόχο να εκφράζει μαζί με τα οικονομικά και τα πολιτικά ζητήματα της κοινής ευρωπαϊκής ατζέντας.
Η ΕΟΚ δημιουργήθηκε και ως ένα ισχυρό αντίβαρο στη διεθνή οικονομική επιρροή της συμμάχου Αμερικής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαδέχτηκαν το 1947 τη χρεοκοπημένη Βρετανία στον ρόλο του παγκόσμιου «χωροφύλακα», ενώ οι βιομηχανικές και άλλες υποδομές τους δεν είχαν καταστραφεί όπως συνέβη στην ερειπωμένη Ευρώπη.
Προέβλεπε τη δημιουργία μίας κοινής ευρωπαϊκής αγοράς για τα αγαθά, τους εργάτες, τις υπηρεσίες και το κεφάλαιο. Πρότεινε τη δημιουργία μίας κοινής πολιτικής στον τομέα της αγροτικής παραγωγής και των μεταφορών. Μια από τις πιο σημαντικές συνθήκες της ΕΕ, ακόμη και σήμερα, η Συνθήκη της Ρώμης έδωσε το πράσινο φως για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Σύμφωνα με το βρετανικό δίκτυο BBC, οι υπογραφές των έξι ιδρυτικών κρατών, του Βελγίου, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, του Λουξεμβούργου και της Ολλανδίας έπρεπε να μπουν σε λευκά χαρτιά διότι το κείμενο δεν ήταν έτοιμο όταν έπρεπε.
Τα κατά Γιούνκερ πέντε σενάρια
Στη δική του Λευκή Βίβλο ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ επιχείρησε να εξετάσει όλες τις πιθανές επιλογές τις οποίες έχει μπροστά της η ΕΕ μέχρι το 2025.
Σενάριο 1:
Σταθερό τιμόνι με την ελπίδα ότι δεν θα υπάρξει πρόβλημα
Η ΕΕ των «27» συνεχίζει κανονικά με το πρόγραμμά της και δεν αλλάζει καθόλου γραμμή. Βασικός στόχος της θα είναι η ολοκλήρωση ενός προγράμματος θετικών μεταρρυθμίσεων.
Σενάριο 2:
Το Α και το Ω η ενιαία αγορά
Η ΕΕ σταδιακά επικεντρώνεται και πάλι μόνο στην ενιαία αγορά, με τα 27 μέλη της να βρίσκουν κοινό έδαφος σε πολιτικούς τομείς μόνα τους. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να είναι πιο δύσκολη η ελεύθερη διακίνηση των Ευρωπαίων εξαιτίας των συστηματικών ελέγχων στα εθνικά σύνορα. Επίσης, θα είναι δύσκολη η εργασία στο εξωτερικό και η μεταφορά των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων σε άλλη χώρα θα βρεθεί στον αέρα.
Σενάριο 3:
Συμμαχία πρόθυμων κρατών
Η ΕΕ θα επιτρέψει σε όσα κράτη-μέλη θέλουν να αναπτύξουν μεγαλύτερη δράση σε συγκεκριμένους τομείς, όπως η άμυνα, η εσωτερική ασφάλεια ή τα κοινωνικά θέματα. Σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια συμμαχία πρόθυμων κρατών, όπου, για παράδειγμα, 15 κράτη-μέλη συγκροτούν αστυνομία και δικαστικά σώματα προκειμένου να αντιμετωπίζουν διασυνοριακά εγκλήματα και να εξασφαλίζουν την ανταλλαγή πληροφοριών.
Σενάριο 4:
Περιορίζεται η ατζέντα δράσης
Σε αυτή την περίπτωση η ΕΕ θα εστιάσει σε συγκεκριμένους κύριους πολιτικούς τομείς και θα διαθέσει τους πόρους της εκεί. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας νέος οργανισμός για τη μάχη κατά της τρομοκρατίας, προκειμένου να αποτρέψει επιθέσεις και να ενισχύσει την ασφάλεια στα ευρωπαϊκά εδάφη.
Σενάριο 5:
Ευρωπαϊκή ενοποίηση
Τα κράτη-μέλη αποφασίζουν (επιτέλους) να συνεργαστούν με αμοιβαίες υποχωρήσεις και δεσμεύσεις και αναλαμβάνουν μεγαλύτερη δράση σε περισσότερους τομείς. Ετσι μοιράζονται αρμοδιότητες, πόρους και διαδικασίες για τη λήψη αποφάσεων, οι οποίες πλέον εγκρίνονται και εφαρμόζονται ταχύτερα.
Brexit: Καβγάς για το «διαζύγιο» των €50 δισ.
Η ενεργοποίηση του άρθρου 50 της Συνθήκης της Λισσαβώνας, το οποίο προβλέπει την έξοδο μίας χώρας από την ΕΕ, ρίχνει την όχι και τόσο μονιασμένη ευρωπαϊκή οικογένεια σε αχαρτογράφητα νερά.
Παρά τις διαβεβαιώσεις για βελούδινο διαζύγιο, ένας άτυπος καβγάς μεταξύ των εν διαστάσει «συζύγων» έχει ήδη ξεσπάσει, καθώς ορισμένοι τεχνοκράτες των Βρυξελλών εκτιμούν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να πληρώσει για να φύγει, με μέτρα και κονδύλια συνολικού ύψους 50 δισ. ευρώ.
Το ποσό είναι ενδεικτικό, καθώς το παζάρι δεν έχει ξεκινήσει. Η διαδικασία θα ενεργοποιηθεί όταν το Λονδίνο στείλει το επίσημο αίτημα στις 29 Μαρτίου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Οι ευρωπαϊκές Αρχές διαρρέουν ότι «στην επιστολή αναμένουν να γίνεται σαφής αναφορά στα χρήματα που θα πρέπει να καταβάλει κατά την έξοδο το Ηνωμένο Βασίλειο».
Μέσα σε 48 ώρες από την παραλαβή του αιτήματος ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ θα δώσει σε όλα τα κράτη-μέλη το προσχέδιο με τα βασικά θέματα της διαπραγμάτευσης.
Πιθανή έναρξη τον Ιούνιο
Από εδώ, βέβαια, αρχίζουν τα ερωτήματα και οι διαφορετικές απόψεις και ερμηνείες. Οι διαπραγματεύσεις, που πιθανολογείται ότι μπορεί να ξεκινήσουν από τον ερχόμενο Ιούνιο, δίνουν δύο χρόνια στις βρετανικές και τις ευρωπαϊκές αρχές να καταλήξουν σε συμφωνία.
Αν υπολογίσει κανείς ότι οι εκλογές σε Γαλλία και Γερμανία θα καθυστερήσουν τη διαπραγμάτευση, ενώ τα ευρωπαϊκά κοινοβούλια θα χρειαστούν περίπου έξι μήνες μέχρι να επικυρώσουν την όποια συμφωνία, μένει ελάχιστος χρόνος για χάσιμο.
Αλλά υπάρχουν κι άλλα σενάρια. Για παράδειγμα ο υπουργός Οικονομικών της Βρετανίας Φίλιπ Χάμοντ είναι υπέρ της άποψης ότι η χώρα του θα χρειαστεί έξι χρόνια διαπραγμάτευσης με τους «27».
Δοκιμή ενότητας
Στην περίπτωση που πρέπει να υπάρξει χρονική παράταση των διαπραγματεύσεων, τότε τον λόγο έχει και πάλι η ΕΕ. Η παράταση θα μπορεί να δοθεί μόνο εάν συμφωνήσουν όλα τα κράτη-μέλη. Εάν δεν υπάρξουν ούτε συμφωνία ούτε παράταση, τότε θα έχουμε ένα σκληρό Brexit με τη Βρετανία να φεύγει αυτόματα στα δύο χρόνια.
Οι δηλώσεις της πρωθυπουργού Τερέσα Μέι ότι η Βρετανία θα φύγει από την ΕΕ με ή χωρίς συμφωνία θορύβησε τις Βρυξέλλες, οι οποίες βλέπουν προσπάθεια του Λονδίνου «να φύγει χωρίς να πληρώσει τον λογαριασμό».
«Σε αυτή την περίπτωση τα λέμε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης» είναι το μήνυμα που στέλνουν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι. Απλό; Καθόλου, αφού η διαιτησία του διεθνούς δικαστηρίου δεν είναι υποχρεωτική, αλλά προϋποθέτει να την αποδέχονται και οι δύο αντίδικοι.
Κόνραντ Αντενάουερ (1876 – 1967)
Πρώτος καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας
«Πρέπει να επιτρέψουμε στη μεγάλη ιδέα μιας Ενωμένης Ευρώπης να ανθίσει στην καρδιά μας, εάν πρόκειται να υλοποιηθεί. Οχι τόσο διότι η ευρωπαϊκή ενότητα είναι θέμα συναισθημάτων, αλλά μάλλον υπό την έννοια ότι μπορεί να μας δώσει τη δύναμη να πραγματοποιήσουμε αυτό που η λογική μας υποδεικνύει ως σωστό μπροστά στις δυσκολίες»
Ρομπέρ Σουμάν (1888 – 1963)
Γάλλος πολιτικός και διπλωμάτης
«Η ιδέα της συμφιλιωμένης, ενωμένης και ισχυρής Ευρώπης ας γίνει τώρα το σύνθημα της νέας γενιάς η οποία επιθυμεί να υπηρετήσει μια ανθρώπινη φυλή που έχει τελικά αποτινάξει τα δεσμά του μίσους και του φόβου και που μαθαίνει για μια ακόμη φορά, ύστερα από συρράξεις που φαίνονταν ατελείωτες, τι σημαίνει χριστιανική αδελφοσύνη»
