Ποια σχέδια αντιμετώπισης έχουν καταστρώσει οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου που πλήττονται περισσότερο από την κλιματική κρίση και πώς αυτά μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα
Οι φλόγες έχουν μετατρέψει σε στάχτη αμέτρητα τετραγωνικά χιλιόμετρα σε όλη τη νότια Ευρώπη. Η Μεσόγειος φλέγεται, όχι μόνο στις ευρωπαϊκές ακτές της. Δύο από τις χώρες που βρέχονται από αυτή, η Γαλλία και η Ισπανία, έχουν θέσει σε εφαρμογή σχέδια αποτροπής των δασικών πυρκαγιών, ενώ η Πορτογαλία μετά τις θανατηφόρες πυρκαγιές του 2017 έχει αλλάξει προσέγγιση στη δασοπυρόσβεση, δημιουργώντας ένα ανεξάρτητο κέντρο διαχείρισης πυρκαγιών.
Ολιστική προσέγγιση
Τα τελευταία καλοκαίρια οι υψηλές θερμοκρασίες έχουν καταστήσει τις συνθήκες εξαιρετικά ευνοϊκές για την επέκταση των πυρκαγιών, δυσκολεύοντας την αντιμετώπισή τους. Οι πυρκαγιές στη Γαλλία πλήττουν κυρίως τις περιφέρειες στα νοτιοανατολικά και τα νοτιοδυτικά της χώρας. Το γαλλικό κράτος έχει καταστρώσει εδώ και δεκαετίες διυπουργικά σχέδια για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών.
Από την πλευρά του, το υπουργείο Εσωτερικών έχει στρατηγική αντιμετώπισης που στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες: πρόωρη επισήμανση των εστιών και γρήγορη ανταπόκριση, ακριβής και καθημερινή αξιολόγηση των κινδύνων για τη χρηστή χρήση των διαθέσιμων πόρων πυρόσβεσης, μόνιμη ανάλυση του κινδύνου φωτιάς για όλες τις επίμαχες περιοχές, εκστρατείες ενημέρωσης για το κοινό και τους επισκέπτες/χρήστες του δάσους.
Πέρα από το υπουργείο Εσωτερικών, η μετεωρολογική υπηρεσία συνδράμει την προσπάθεια αποτροπής με τη δημιουργία χαρτών μετεωρολογικού κινδύνου, που περιέχουν ειδικούς δείκτες για τα δάση (IFM), οι οποίοι βασίζονται σε μετεωρολογικά στοιχεία όπως θερμοκρασία, υγρασία και ταχύτητα του αέρα και επίπεδο βροχών. Η γαλλική κυβέρνηση όμως έχει αναπτύξει «Στρατηγική αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών» από το 1995. Με αυτή χωρίζει τη χώρα σε τρεις μεγάλες περιοχές αντιμετώπισης, ενώ υπάρχει επικοινωνία της κεντρικής διοίκησης δασοπυρόσβεσης με τα τοπικά δίκτυα στα νότια της χώρας. Εκεί, 32 είναι τα διαμερίσματα των γαλλικών περιφερειών που παραδοσιακά υποφέρουν από πυρκαγιές. Στις περιοχές αυτές το γαλλικό κράτος χρηματοδοτεί μέσω ενός ταμείου διαχείρισης μεγάλων φυσικών καταστροφών τοπικές μελέτες αξιολόγησης του κινδύνου. Εχουν γίνει, σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών, σχεδόν 200 τέτοιες μελέτες κινδύνου.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 μάλιστα η Γαλλία έχει σχέδιο που υποχρεώνει νομικά τους δήμους να προχωρούν σε εκκαθάριση των ξερόχορτων και των κλαδιών. Επιπλέον, υπάρχουν περιορισμοί στην αστική δόμηση σε περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο από εκδήλωση πυρκαγιάς. Αυτό δεν αποτρέπει ούτε αντιμετωπίζει τις φωτιές, αλλά μειώνει τις πιθανότητες να εκτεθούν σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές και οι περιουσίες τους.
Μωσαϊκό δασοπυρόσβεσης
Η Ισπανία βίωσε το 2022 το χειρότερο καλοκαίρι της σε σχέση με τις δασικές πυρκαγιές. Πάνω από 2,7 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα κάηκαν. Είναι τρεις φορές παραπάνω από τον ετήσιο εθνικό μέσο όρο καμένης έκτασης στη χώρα, ενώ σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δορυφορικό σύστημα «Κοπέρνικος», οι καμένες εκτάσεις στην Ισπανία αποτελούσαν το 35% όλων των καμένων εκτάσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στην Ισπανία, συμφώνως προς το άρθρο 148 του συντάγματός της, κάθε ξεχωριστή αυτόνομη κοινότητα έχει την ευθύνη για τη διαχείριση των δασών καθώς και την αντιμετώπιση των πυρκαγιών που ξεσπούν σε αυτά. Ετσι, όπως είναι κατανοητό, δεν υπάρχει ενιαίο σχέδιο αντιμετώπισης των πυρκαγιών. Μάλιστα, περιφέρειες που είναι πιο φτωχές και πιο αραιοκατοικημένες από τις άλλες, όπως η Καστίγια και Λεόν, έχουν σημαντικά λιγότερες δυνατότητες σε πυροσβεστική δύναμη από εκείνες που διαθέτουν η περιφέρεια της Μαδρίτης και η Καταλονία. Παράλληλα, δεν είναι ασύνηθες να καλείται η πυροσβεστική υπηρεσία του ισπανικού στρατού για να βοηθήσει στις χειρότερες περιπτώσεις πυρκαγιάς.
Τέρμα οι ευκάλυπτοι
Μετά τις φονικές πυρκαγιές του 2017 η Πορτογαλία άλλαξε την προσέγγισή της σχετικά με τις πυρκαγιές. Η φωτιά στο Πεντρογκάο Γκράντε, που στοίχισε τη ζωή σε 64 ανθρώπους, διευκολύνθηκε από την ύπαρξη ευκαλύπτων – πολύ πιο εύφλεκτων από άλλα είδη δέντρων. Ετσι, η Πορτογαλία από τότε έχει επικεντρωθεί περισσότερο στην αποτροπή παρά στην πυρόσβεση, καθώς προσπαθεί να κάνει το έδαφος λιγότερο εύφλεκτο. Η προσπάθεια για αποτροπή περνά μέσα από την Υπηρεσία Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Πυρκαγιών (AGIF) που ενώνει αξιωματούχους δασοπροστασίας, αστυνομία, στρατό και ιδιωτικές δασοκομικές εταιρείες για να εξορθολογίσει τις προσπάθειες πρόληψης και πυρόσβεσης.
Ο Τιάγκο Ολιβέιρα, ο οποίος ηγείται της υπηρεσίας, δήλωσε ότι στο παρελθόν είχαν δαπανηθεί πάρα πολλά κονδύλια για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από τις πυρκαγιές αντί για την αντιμετώπιση των αιτιών τους. Το AGIF προτρέπει τις κοινότητες να καθαρίσουν τη γη από θάμνους και ξερόχορτα, να εκπονήσουν σχέδια εκκένωσης για χωριά υψηλού κινδύνου και να εκδώσουν άδειες για ελεγχόμενη καύση ξερόκλαδων.
Το 2021 η χώρα κατέγραψε τον χαμηλότερο αριθμό πυρκαγιών την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με στοιχεία από το Σύστημα Διαχείρισης Πληροφοριών Δασικών Πυρκαγιών (SGIF) στην Πορτογαλία. Παρά την πρόοδο αυτή η μακροχρόνια εγκατάλειψη της αγροτικής γης, καθώς οι νέοι αναζητούν ευκαιρίες στα αστικά κέντρα, παραμένει μεγάλη πρόκληση. Περίπου το 30% των αγροτικών ιδιοκτησιών στην Πορτογαλία είναι πλέον στα αζήτητα, με τα ακαλλιέργητα χωράφια να συσσωρεύουν γρήγορα εύφλεκτη βλάστηση.
Οι προσπάθειες της Πορτογαλίας να αναδιαμορφώσει την πρόληψη των πυρκαγιών έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον από άλλες χώρες και περιοχές που μάχονται με τις δασικές πυρκαγιές, όπως η Καλιφόρνια των ΗΠΑ, η Νότια Αφρική και η Αυστραλία.
