Στο «στόχαστρο» δριμύτατης κριτικής έχει τεθεί για ακόμα μία φορά η κυβέρνηση Μητσοτάκη στρέφοντας το επίκεντρο της προσοχής την Ελλάδα για όλους τους λάθος λόγους. Αυτή τη φορά με το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων ασχολείται το αμερικανικό περιοδικό Jacobin και η δημοσιογράφος Moira Lavalle.
Στο άρθρο παρουσιάζεται το ιστορικό των υποθέσεων παρακολούθησης των δημοσιογράφων Σταύρου Μαλιχούδη, και Θανάση Κουκάκη, αλλά και εκείνη του Νίκου Ανδρουλάκη. Στη συνέχεια δίνεται αναλυτικά το σκηνικό επιτήρησης που επικρατεί στη χώρα και στη συνέχεια γίνεται λόγο για τις επερχόμενες εκλογές.
«Ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης έχει παρουσιάσει τον εαυτό του στο εσωτερικό και στο εξωτερικό ως εκσυγχρονιστική φιλελεύθερη δύναμη για την Ελλάδα, σύμβολο αποτελεσματικότητας και τάξης μετά από χρόνια οικονομικής κρίσης. Το σκάνδαλο παρακολούθησης αποκάλυψε ρωγμές σε αυτή τη ρητορική», αναφέρει το δημοσίευμα.
Αναλυτικά το άρθρο του Jacobin:
Ο δημοσιογράφος Σταύρος Μαλιχούδης έμαθε ότι το τηλέφωνό του παρακολουθείται από την ελληνική κυβέρνηση το πρωί του Σαββάτου τον περασμένο Νοέμβριο, ενώ διάβαζε ένα άρθρο εφημερίδας στο σπίτι. Η Εφημερίδα των Συντακτών της Ελλάδας (ή ΕφΣυν) είχε δημοσιεύσει έγγραφα που διέρρευσαν και έδειχναν ότι αρκετοί πολίτες είχαν υποκλαπεί από την υπηρεσία πληροφοριών της χώρας, συμπεριλαμβανομένου ενός δημοσιογράφου που κάλυπτε θέματα προσφύγων. «Το έστειλα λοιπόν σε συναδέλφους. Είπα: “Παιδιά, αυτό μάλλον αφορούσε εμένα”» είπε ο Μαλιχούδης στο Jacobin.
Τους επόμενους μήνες, ο Μαλιχούδης έμαθε ότι βρισκόταν υπό κρατική παρακολούθηση λόγω «ανησυχιών για την εθνική ασφάλεια» και ότι δεν ήταν ο μόνος. Ένας κατακλυσμός αναφορών αποκάλυπτε ότι αρκετοί Έλληνες δημοσιογράφοι και βουλευτές της αντιπολίτευσης υποκλάπηκαν λόγω παρόμοιων αφηρημένων ανησυχιών. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι αρκετοί από αυτούς είχαν επίσης στοχοποιηθεί από το παράνομο λογισμικό παρακολούθησης Predator, το οποίο έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε κάθε μήνυμα, φωτογραφία και κλήση σε κινητό τηλέφωνο. Τα ερευνητικά μέσα ενημέρωσης και οι άνθρωποι που στοχοποιούνται από το Predator έχουν κατηγορήσει το κυβερνών κόμμα της Νέας Δημοκρατίας. Η δεξιά κυβέρνηση αρνήθηκε τη χρήση του προγράμματος, αλλά παραδέχθηκε έναν ορισμένο βαθμό επίσημης υποκλοπής.
«Νομίζω ότι είναι ασφαλές να πούμε ότι αυτές οι παρακολουθήσεις δεν εξυπηρετούν πραγματικά την εθνική ασφάλεια, αλλά εξυπηρετούν συγκεκριμένα κυβερνητικά συμφέροντα», δήλωσε ο Μαλιχούδης.
Οι αποκαλύψεις έχουν μετατραπεί σε σκάνδαλο που αποκαλείται «Ελληνικό Watergate». Έχει οδηγήσει σε αρκετές παραιτήσεις υψηλού επιπέδου, την έναρξη έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη διερεύνηση της χρήσης κατασκοπευτικού λογισμικού παρακολούθησης στην Ελλάδα και κατηγορίες εναντίον του Έλληνα πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι πάνω από τους μισούς Έλληνες πιστεύουν ότι πρέπει να παραιτηθεί. Με την Ελλάδα να οδεύει προς εκλογές κάποια στιγμή φέτος, το σκάνδαλο και οι αντηχήσεις του φαίνεται πιθανό να έχουν ευρύ αντίκτυπο στο μέλλον της χώρας.
Επιτήρηση
Tο καλοκαίρι του 2020, ο Θανάσης Κουκάκης, ερευνητής δημοσιογράφος που κάνει ρεπορτάζ για οικονομικά εγκλήματα και διαφθορά στην Ελλάδα, παρατήρησε ότι το κινητό του λειτουργούσε λίγο άσχημα. Επικοινώνησε με μια πηγή που επιβεβαίωσε τον φόβο του, το κινητό του παρακολουθούνταν, και στις 12 Αυγούστου του ίδιου έτους, υπέβαλε καταγγελία στην Αρχή Επικοινωνιών και Απορρήτου της Ελλάδας με το ερώτημα αν παρακολουθείται. Αν και ο Κουκάκης δεν το γνώριζε, η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών σταμάτησε την παρακολούθησή του την ίδια μέρα.
Τον Μάρτιο του 2021, το ελληνικό κοινοβούλιο ψήφισε νόμο που απαγορεύει στην Αρχή Επικοινωνιών και Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων να ενημερώνει τους πολίτες ότι βρίσκονται υπό παρακολούθηση. Ο νόμος ίσχυε αναδρομικά για τον Κουκάκη και τον Μαλιχούδη, ο οποίος ήταν επίσης υπό παρακολούθηση εκείνη την εποχή.
Μερικούς μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 2021, ο Κουκάκης έλαβε ένα γραπτό μήνυμα με έναν πλαστογραφημένο σύνδεσμο που φαινόταν να οδηγεί σε ένα ελληνικό ιστολόγιο ειδήσεων. Έκανε κλικ σε αυτό και η συσκευή του μολύνθηκε με το λογισμικό Predator. Όποιος χειριζόταν το λογισμικό υποκλοπής spyware είχε πλήρη πρόσβαση στο τηλέφωνό του – ακόμη και κωδικούς πρόσβασης και κρυπτογραφημένες εφαρμογές – μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου 2021.
Ήταν ο ίδιος μήνας που ο Νίκος Ανδρουλάκης έλαβε τον ίδιο πλαστογραφημένο σύνδεσμο σε γραπτό μήνυμα. Μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο Ανδρουλάκης κατέβαινε ως υποψήφιος αρχηγός του τρίτου στην ιεραρχία πολιτικού κόμματος της Ελλάδας, του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ). Ο Ανδρουλάκης δεν έκανε κλικ στον σύνδεσμο. Μέρες αργότερα, τέθηκε υπό επίσημη παρακολούθηση από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών που διήρκεσε μέχρι τις 13 Δεκεμβρίου 2021, όταν εξελέγη ηγέτης του κεντροαριστερού κόμματος.
Όλες αυτές οι πληροφορίες αποκαλύφθηκαν αποσπασματικά αυτή την άνοιξη και το καλοκαίρι μέσα από διαρροές και έρευνες που κατάπιαν τον ελληνικό ειδησεογραφικό κύκλο με κάθε νέα αποκάλυψη. Το σκάνδαλο κορυφώθηκε στις 3 Αυγούστου, όταν δύο νομοθέτες παραδέχτηκαν ανώνυμα στο Reuters ότι ο Κουκάκης είχε στην πραγματικότητα παρακολουθείται από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών. «Εκπλήσσομαι που τομείς που καλύπτω ως δημοσιογράφος, η οικονομική πολιτική και το τραπεζικό σύστημα, μπορεί να αποτελέσουν απειλή για την εθνική ασφάλεια», δήλωσε ο Κουκάκης στο Reuters.
Λίγο αργότερα, επιβεβαιώθηκε ότι ο Ανδρουλάκης είχε επίσης πέσει θύμα υποκλοπής από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών.
Τις επόμενες ημέρες, ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης έκανε δεκτή την παραίτηση του γενικού γραμματέα του (επίσης ανιψιού του) Γρηγόρη Δημητριάδη και του επικεφαλής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Παναγιώτη Κοντολέων. Σε τηλεοπτικό του διάγγελμα, ο Μητσοτάκης παραδέχθηκε ότι ο Ανδρουλάκης είχε ελεγχθεί επίσημα αλλά δήλωσε: «Ήταν λάθος. Αυτό που συνέβη μπορεί να ήταν σύμφωνο με το γράμμα του νόμου,
Όμως τα δάχτυλα παρέμειναν στραμμένα στον Μητσοτάκη, ο οποίος είχε θέσει υπό την αρμοδιότητά του την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών της χώρας – η οποία προηγουμένως εποπτευόταν από το ελληνικό υπουργείο Εσωτερικών – λίγο μετά την εκλογή του τον Ιούλιο του 2019. Αργότερα αναφέρθηκε ότι η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών εξέδωσε παρακολούθηση δεκαπέντε χιλιάδων ελληνικών τηλεφώνων το 2021.
«Με τη σημερινή του δήλωση, ο πρωθυπουργός εμφανίστηκε και πάλι άμοιρος ευθυνών υιοθετώντας το αφήγημα ενός ‘νομικού λάθους’ για να δικαιολογήσει μια εγκληματική πράξη και την άμεση παραβίαση της συνταγματικής διάταξης για την κοινοβουλευτική ιδιωτικότητα», ανέφερε σε ανακοίνωσή του ο Ανδρουλάκης. «Δεν θα δεχτώ καμία συγκάλυψη».
Ο Ανδρουλάκης αναφέρθηκε επίσης στις στοχευμένες επιθέσεις Predator, τις οποίες ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν ανέφερε στο διάγγελμά του.
Predator
Το Predator παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από το ερευνητικό εργαστήριο spyware the Citizen Lab τον Δεκέμβριο του 2021. Το Predator απαιτεί από τους στόχους να κάνουν κλικ σε έναν σύνδεσμο, αλλά μόλις το κακόβουλο λογισμικό εισέλθει σε μια συσκευή, έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να διαβάζει κάθε μήνυμα και να ακούει κάθε κλήση, αλλά και να ανοίγει την κάμερα και το μικρόφωνο για να ακούει συνομιλίες κοντά. Το spyware πωλείται από μια εταιρεία που ονομάζεται Cytrox, με έδρα τη Βόρεια Μακεδονία, και διατίθεται στην αγορά από μια κοινοπραξία εταιρειών που ονομάζεται Intellexa, η οποία έχει γραφεία στην Αθήνα. Το Citizen Lab διαπίστωσε ότι υπήρχαν πιθανοί πελάτες Predator στην Ελλάδα, ένας ισχυρισμός που υποστηρίχθηκε αργότερα από την Ομάδα Ανάλυσης Απειλών της Google, η οποία δήλωσε: «Αξιολογούμε ότι πιθανοί παράγοντες που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση και αγοράζουν αυτά τα exploits δραστηριοποιούνται (τουλάχιστον) στην Αίγυπτο, την Αρμενία, την Ελλάδα, τη Μαδαγασκάρη, την Ακτή Ελεφαντοστού, τη Σερβία, την Ισπανία και την Ινδονησία».
Οι Έλληνες δημοσιογράφοι έχουν περάσει μήνες εξετάζοντας τις σκοτεινές σχέσεις μεταξύ του Predator, της Intellexa και της ελληνικής κυβέρνησης. Μια σειρά ερευνών στο Inside Story διαπίστωσε ότι η ελληνική κυβέρνηση είχε συμβόλαια με εταιρείες που διευθύνονταν από επιχειρηματίες που είχαν έμμεσες σχέσεις με την Intellexa στην Αθήνα. Μια έρευνα της Reporters United διαπίστωσε ότι ο Δημητριάδης συνέχισε να αγοράζει και να πωλεί εταιρείες παρά το γεγονός ότι ήταν στην εξουσία. Μία από τις εταιρείες που αγόρασε ανήκε σε ανθρώπους που ασχολούνταν επίσης με τον ιδιοκτήτη της Intellexa.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει επανειλημμένα αρνηθεί τη χρήση του Predator και έχει απορρίψει τις διασυνδέσεις που επισημάνθηκαν σε αυτές τις έρευνες. «Είναι σαφές ότι οι ελληνικές αρχές δεν χρησιμοποιούν τέτοιου είδους λογισμικό. Δεν έχουν καμία σχέση με καμία εταιρεία που κατασκευάζει ή προμηθεύει αυτού του είδους το λογισμικό», δήλωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Γιάννης Οικονόμου.
Η Αρχή Επικοινωνιών και Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων ξεκίνησε έρευνα για την υπόθεση Κουκάκη και τους ισχυρισμούς ότι η κυβέρνηση είχε αγοράσει το Predator, καταλήγοντας τρεις μήνες αργότερα στο συμπέρασμα ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε αγοράσει το λογισμικό υποκλοπής spyware. Αλλά κατά τη διάρκεια της έρευνάς της, η αρχή δεν εισέβαλε στα γραφεία της Intellexa, δεν ανέκρινε τους εργαζόμενους και δεν εξέτασε τις οικονομικές εκθέσεις της εταιρείας για το 2021.
Πολλοί δεν πείθονται. «Ακόμα κι αν πιστεύουμε ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει καμία σχέση με το Predator και ένας ιδιωτικός ηθοποιός χρησιμοποιεί το Predator εναντίον Ελλήνων πολιτών, Ελλήνων δημοσιογράφων και Ελλήνων πολιτικών, δεν έχουμε δει τη βούληση της ελληνικής κυβέρνησης να προστατεύσει τα μέλη της και να μάθει ποιος το χρησιμοποιεί πραγματικά», δήλωσε η Ελίζα Τριανταφύλλου, δημοσιογράφος στο Inside Story που παρακολουθεί την ιστορία και καταθέτει για τα ευρήματά της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έρευνα νωρίτερα αυτό το μήνα.
Το Predator παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από το ερευνητικό εργαστήριο spyware the Citizen Lab τον Δεκέμβριο του 2021. Το Predator απαιτεί από τους στόχους να κάνουν κλικ σε έναν σύνδεσμο, αλλά μόλις το κακόβουλο λογισμικό εισέλθει σε μια συσκευή, έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να διαβάζει κάθε μήνυμα και να ακούει κάθε κλήση, αλλά και να ανοίγει την κάμερα και το μικρόφωνο για να ακούει συνομιλίες κοντά. Το spyware πωλείται από μια εταιρεία που ονομάζεται Cytrox, με έδρα τη Βόρεια Μακεδονία, και διατίθεται στην αγορά από μια κοινοπραξία εταιρειών που ονομάζεται Intellexa, η οποία έχει γραφεία στην Αθήνα. Το Citizen Lab διαπίστωσε ότι υπήρχαν πιθανοί πελάτες Predator στην Ελλάδα, ένας ισχυρισμός που υποστηρίχθηκε αργότερα από την Ομάδα Ανάλυσης Απειλών της Google, η οποία δήλωσε: «Αξιολογούμε ότι πιθανοί παράγοντες που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση και αγοράζουν αυτά τα exploits δραστηριοποιούνται (τουλάχιστον) στην Αίγυπτο, την Αρμενία, την Ελλάδα, τη Μαδαγασκάρη, την Ακτή Ελεφαντοστού, τη Σερβία, την Ισπανία και την Ινδονησία».
«Γιατί η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι πρόθυμη να μάθει ποιος βρίσκεται πίσω από αυτό;» διερωτήθηκε. «Ένας λόγος είναι ότι λένε ψέματα και βρίσκονται πίσω από αυτό, ή ξέρουν ποιος βρίσκεται πίσω από αυτό και δεν είναι πρόθυμοι να τον αγγίξουν. Δεν μπορώ να βρω άλλο λόγο για αυτή την απροθυμία και καθυστέρηση να ρίξω φως σε αυτή την υπόθεση κατασκοπείας».
Στις 9 Σεπτεμβρίου, ένας άλλος πολιτικός της αντιπολίτευσης, ο Χρήστος Σπίρτζης από το αριστερό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, ανακοίνωσε ότι είχε στοχοποιηθεί από τον ίδιο σύνδεσμο ηλεκτρονικού ψαρέματος που είχε σταλεί στον Κουκάκη και τον Ανδρουλάκη. Ο Σπίρτζης κατηγόρησε ευθέως τον πρωθυπουργό στην ανακοίνωσή του: «Κύριε Μητσοτάκη, πόσους άλλους βουλευτές, πόσους άλλους πολιτικούς, πόσους άλλους δημοσιογράφους και πολίτες ακολουθήσατε;».
Εκλογές
Ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης έχει παρουσιάσει τον εαυτό του στο εσωτερικό και στο εξωτερικό ως εκσυγχρονιστική φιλελεύθερη δύναμη για την Ελλάδα, σύμβολο αποτελεσματικότητας και τάξης μετά από χρόνια οικονομικής κρίσης. Το σκάνδαλο παρακολούθησης αποκάλυψε ρωγμές σε αυτή τη ρητορική. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση διαπίστωσε ότι τα τρία τέταρτα των Ελλήνων πολιτών πιστεύουν ότι ο πρωθυπουργός έχει προσωπική πολιτική ευθύνη για το σκάνδαλο τηλεφωνικής παρακολούθησης και πολλοί πιστεύουν ότι πρέπει να παραιτηθεί. Μέλη του κόμματός του τον έχουν επικρίνει στο κοινοβούλιο της χώρας.
Το σκάνδαλο έχει επίσης διαταράξει την κυβέρνηση συνασπισμού που προβλεπόταν πριν από αυτό το καλοκαίρι: το ΠΑΣΟΚ του Ανδρουλάκη σχεδόν σίγουρα (αν και όχι απαραίτητα) θα αποκλείσει μια κυβέρνηση συνασπισμού με τη Νέα Δημοκρατία του Μητσοτάκη.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι αν η χώρα κατευθυνόταν προς τις εκλογές τώρα, το κόμμα του Μητσοτάκη θα εξακολουθούσε να προηγείται. Ο κ. Μητσοτάκης προσπάθησε να εστιάσει στα οικονομικά κέρδη του επερχόμενου χειμώνα και της Ελλάδας σε πρόσφατες δηλώσεις του, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως τη μόνη σταθερή επιλογή για την Ελλάδα, ανεξάρτητα από τις αποκαλύψεις spyware.
Ο Malichudis πιστεύει ότι το τηλέφωνό του δεν παρακολουθείται πλέον – αλλά δεν πιστεύει ότι το σκάνδαλο spyware έχει τελειώσει ακόμα. «Νομίζω ότι αυτό που έχουμε δει τώρα με αυτές τις περιπτώσεις παρακολούθησης εξακολουθεί να είναι μόνο το 1 τοις εκατό αυτού που συμβαίνει», είπε. Τους μήνες αφότου έμαθε ότι το τηλέφωνό του είχε υποκλαπεί, λέει ότι αγχώθηκε ότι είχε αποκαλύψει ευάλωτες πηγές και ανησυχούσε για περαιτέρω παρακολούθηση. Αλλά χαίρεται που η ιστορία έσπασε: «Και νομίζω ότι καθώς βγαίνουν περισσότερα κρούσματα και με κάθε περίπτωση τόσο διαφορετική, δείχνει πόσο διαδεδομένο και τρομακτικό είναι αυτό».