Όλες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ υποστήριζαν το Ισραήλ. Κάποιες, με πιο πρόσφατη αυτή του Μπαράκ Ομπάμα, συνυπολόγιζαν στην πολυπαραγοντική μεσανατολική εξίσωση ένα κλάσμα κατανόησης του παλαιστινιακού αλυτρωτισμού.
Μόνο η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ υιοθέτησε άνευ όρων την ισραηλινή οπτική, με αποκορύφωμα τη μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Προκάλεσε λουτρό αίματος, πυροδότησε φόβους για εκρηκτικές αντιδράσεις, έκανε τον κόσμο λιγότερο ασφαλή. Εν ονόματι της ειρήνης, ασφαλώς, η οποία βρίσκεται στο δρόμο για τη Μέση Ανατολή εδώ και περισσότερα από 70 χρόνια, αλλά δε λέει να έρθει. Ιδού εννέα ερωτήσεις και απαντήσεις για την προκλητική απόφαση του Αμερικανού προέδρου, τα αίτια και τις συνέπειές της.
= 01 Ποιο είναι το ιστορικό υπόβαθρο της διαμάχης για την Ιερουσαλήμ ;
Όταν το 1947 τα Ηνωμένα Εθνη χώρισαν τη βρετανική Παλαιστίνη σε δύο κράτη, ένα εβραϊκό και ένα παλαιστινιακό, άφησαν εκτός την Ιερουσαλήμ. Την κήρυξαν «διεθνή ζώνη» που θα διοικείτο από εντολείς του Συμβουλίου Ασφαλείας. Όλα έμειναν στα χαρτιά. Η Ιερουσαλήμ προσαρτήθηκε στο Ισραήλ σε δύο πολέμους με τους άραβες: η δυτική το 1948 και η ανατολική το 1967. Στις Συμφωνίες του Οσλο, το 1993, Παλαιστινιακή Αρχή και Ισραήλ συμφώνησαν στην, κλινικά νεκρή σήμερα, προοπτική «δύο λαοί – δύο κράτη». Αλλά άφησαν, ευλόγως, το καθεστώς της πόλης-έπαθλο για αργότερα. Η Παλαιστινιακή Αρχή θεωρεί την ανατολική Ιερουσαλήμ πρωτεύουσα του μελλοντικού παλαιστινιακού κράτους. Το 1980 η Κνεσέτ ανακήρυξε την Ιερουσαλήμ πρωτεύουσα του Ισραήλ, χωρίς να ακολουθήσει διεθνή αναγνώριση. Το 1995 το αμερικανικό Κογκρέσο αποφάσισε ότι η πρεσβεία των ΗΠΑ θα μεταφερθεί στην Ιερουσαλήμ, αλλά όλοι οι πρόεδροι το ανέβαλλαν επικαλούμενοι λόγους εθνικής ασφαλείας. Ωσπου ήρθε ο Τραμπ.
= 02 Γιατί ο Αμερικανός πρόεδρος μετέφερε την αμερικανική πρεσβεία ;
Καταρχάς δεν υπάρχει προφανής οικονομικός λόγος για τη μεταφορά της πρεσβείας. Τούτου λεχθέντος, μπαίνουμε στο ναρκοπέδιο των λόμπι, των συντηρητικών λευκών ψηφοφόρων του Τραμπ, των ιδεοληψιών της χριστιανικής Δεξιάς που ανθεί στις ΗΠΑ και της σκιαμαχίας του νυν ενοίκου του Λευκού Οίκου με το φάντασμα του προκατόχου του. Η παρουσία υπερορθόδοξων εβραίων στο στενό προεδρικό περιβάλλον, όπως ο γαμπρός του Τραμπ, ο Τζάρετ Κούσνερ, υπεύθυνος για θέματα Μέσης Ανατολής, τον οποίο οι επαγγελματίες διπλωμάτες του Στέητ Ντιπάρτμεντ αγαπούν να μισούν, ενίσχυσε την επιρροή του ακροδεξιού τμήματος των αμερικανοεβραϊκών λόμπι. Οι άνθρωποι αυτοί συντονίστηκαν με τον φανατισμό ευαγγελιστών της κυβέρνησης όπως ο θρησκόληπτος Αμερικανός αντιπρόεδρος Μάικ Πενς. Ολοι μαζί, κατέληξαν να βαυκαλίζουν τους κουμπουροφόρους λευκούς νοικοκυραίους της βαθιάς Αμερικής που ακούν κάθε Κυριακή στην εκκλησία κηρύγματα του τύπου «Πριν από 3.000 χρόνια, τον καιρό του βασιλέα Δαυίδ, ο Κύριος αποφάσισε να γίνει η Ιερουσαλήμ πρωτεύουσα του Ισραήλ». Το γράφει η Βίβλος. Ποια άλλη απόδειξη χρειάζεται ;
Γύρω στα 60 εκατομμύρια είναι οι κάθε είδους ευαγγελικοί ψηφοφόροι στις ΗΠΑ. «Εμείς θεωρούμε τη μεταφορά της πρεσβείας καθοριστική για το πότε θα αποφασίσει ο Θεός τη Δευτέρα Παρουσία» εξήγησε, σοβαρολογώντας, ο αιδεσιμότατος Ντέιβιντ Σουόγκερτι από το Οχάιο. Ο Τραμπ ενδιαφέρεται περισσότερο για τις ενδιάμεσες εκλογές φέτος το φθινόπωρο και για την επανεκλογή του το Νοέμβριο του 2020, παρά για τις ζωές των Παλαιστινίων.
Κατά τα άλλα, το ξεχαρβάλωμα της κληρονομιάς του Μπαράκ Ομπάμα είναι προσωπική εμμονή του, από το obamacare μέχρι την κλιματική αλλαγή και από τις σχέσεις με την ανυπότακτη Κούβα μέχρι το διεθνές εμπόριο.
= 03 «Στόχος μου», διακηρύσσει ο Τραμπ, «είναι μία οριστική συμφωνία που θα δώσει τέλος στη διαμάχη». Τί εννοεί ;
Εννοεί ότι θα πιέσει τόσο αφόρητα τους Παλαιστίνιους που μετά το πρώτο σοκ θα συρθούν στην υπογραφή συμφωνίας για την ίδρυση ενός ανίσχυρου, οικονομικά εξαρτημένου από το Ισραήλ και διάστικτου από παράνομους εβραϊκούς οικισμούς κράτους. Πρωτεύουσά του, κατά μία από τις ιδέες που έχουν ακουστεί, θα μπορούσε να είναι το Αμπού Ντις, αραβική κωμόπολη 12.000 κατοίκων έξω απ’ την Ιερουσαλήμ. Είναι σα να πιστεύεις ότι είσαι ευκλεής απόγονος των αρχαίων Ελλήνων, να θέλεις για πρωτεύουσα του κράτους σου την Αθήνα, να την κατέχει και να την αποικίζει άλλος λαός και να σου αντιπροτείνουν για πρωτεύουσα το Καπανδρίτι. Σοβαρά τώρα, ο Τραμπ κάνει τον απλοΐκό συλλογισμό που έκανε και αποσύροντας την Αμερική από τη συμφωνία για τον έλεγχο του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Νομίζει ότι διεθνής πολιτική είναι μια παρτίδα πόκερ όπου όλα κρίνονται υπό καθεστώς φόβου, σε ένα χτύπημα στα «ρέστα» του αντιπάλου.
= 04 Θα μπορούσε να πάρει πρωτοβουλίες που να ικανοποιούν και τους Παλαιστίνιους και τους Ισραηλινούς ;
Με τον χαρακτήρα και τους συμβούλους του, όχι. Θεωρητικά, ναι. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να μην μεταφέρει την πρεσβεία αλλά να ανακοινώσει ότι στο μέλλον δεν θα απέκλειε ταυτόχρονη διπλή αναγνώριση: της μεν δυτικής Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, της δε ανατολικής ως πρωτεύουσας της Παλαιστίνης. ‘Η να μιλήσει για κοινή πρωτεύουσα. Επίσης να ζητήσει να παγώσουν μέχρι νεοτέρας οι παράνομοι εβραϊκοί εποικισμοί (200.000 έποικοι αλλοιώνουν πληθυσμιακά τον ανατολικό τομέα) και να μην διχοτομηθεί η πόλη-έπαθλο. Και πάλι βέβαια θα συναντούσε αντιδράσεις. Αλλά τι να περιμένει κανείς από ένα νεόκοπο της πολιτικής που λίγο μετά την εγκατάστασή του στο Λευκό Οίκο δήλωσε «Ενα κράτος ή δύο κράτη, κάντε ό,τι θέλετε, διαλέξτε ό,τι προτιμάτε», εκθέτοντας την άβυσσο της άγνοιάς του. Φανταστείτε το Ισραήλ να κληθεί να ενσωματώσει εκατομμύρια Παλαιστίνιους που επιβιώνουν υπό συνθήκες απαρτχάιντ.
= 05 Από πού κι ως πού η μακρινή Γουατεμάλα έχει τόσο στενή σχέση με το Ισραήλ ;
Η Γουατεμάλα ανακοίνωσε ότι θα μεταφέρει άμεσα και τη δική της πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ. Η κυβέρνηση του δεξιού προέδρου Τζίμι Μοράλες, πρώην δημοφιλούς κωμικού, έχει προσδεθεί στο άρμα του Τραμπ. Υπάρχουν όμως παλαιοί δεσμοί: η μικρή χώρα της Κεντρικής Αμερικής αναγνώρισε αμέσως το ισραηλινό κράτος το 1948, διατηρεί μαζί του προνομιακές οικονομικές σχέσεις και θεωρεί τον εαυτό της επίσης θύμα της βρετανικής αποικιοκρατίας. Το Λονδίνο, που κατείχε την Παλαιστίνη υπό το καθεστώς της Βρετανικής Εντολής (1919 – 1948), χώρισε αυθαίρετα τμήμα της Κοινοπολιτείας στην Κεντρική Αμερική δημιουργώντας (με μία κάθετη γραμμή, δείτε ένα χάρτη) το Μπελίζε, κράτος από το οποίο η Γουατεμάλα διεκδικεί εδάφη.
= 06 Τι είναι η παλαιστινιακή «Πορεία της Επιστροφής» και πώς συνδέθηκε με τις διαδηλώσεις εναντίον της μεταφοράς της πρεσβείας των ΗΠΑ ;
Είναι μια ειρηνική πορεία που αποφασίστηκε στις αρχές του 2018 με αφορμή τα 70 χρόνια της «νάκμπα» («καταστροφή»). Ετσι αποκαλούν οι Παλαιστίνιοι τη βίαιη εκδίωξή τους το 1948 από τα εδάφη τους. Κάθε Παρασκευή κάτοικοι της Λωρίδας της Γάζας βαδίζουν μέχρι τα σύνορα με το Ισραήλ. Θέλουν να σπάσουν την απομόνωση της μεσογειακής «παραλίας» μήκους 51 και πλάτους 11 χιλιομέτρων στην οποία διαβιούν και να γυρίσουν στα σπίτια των προγόνων τους. Η σύμπτωση της πρωτοβουλίας με την τελετή εγκαινίων της νέας αμερικανικής πρεσβείας ανήμερα της 70ης επετείου από την ίδρυση του Ισραήλ (στις 14 Μαΐου 1948) προκάλεσε μαζική συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων Παλαιστινίων, τους οποίους οι Ισραηλινοί αντιμετώπισαν με δακρυγόνα και με σφαίρες από ελεύθερους σκοπευτές. Η Χαμάς σύρθηκε στην υποστήριξη της «Πορείας της Επιστροφής» γιατί ως κυβέρνηση στη Γάζα έχει αποτύχει, δεδομένου του λουκέτου που επέβαλλαν οι Αιγύπτιοι στα μεθοριακά περάσματα, της απομόνωσης του Κατάρ που την χρηματοδοτούσε, ακόμη και των «ενδοοικογενειακών» διαφωνιών της με το Ιράν για τον συριακό εμφύλιο.
= 07 Ποιοί είναι οι κανόνες εμπλοκής του ισραηλινού στρατού και ποια είναι η στάση της ισραηλινής κοινής γνώμης ;
Οποιος πλησιάζει σε απόσταση μεταξύ τριακοσίων και εκατό μέτρων τα σύνορα με τη Λωρίδα της Γάζας, προερχόμενος ακόμη και από την παλαιστινιακή πλευρά, είναι νόμιμος στόχος και μπορεί να πυροβολείται από τον ισραηλινό στρατό χωρίς προειδοποίηση. Κάπως έτσι έγιναν νόμιμοι στόχοι και έχασαν τη ζωή τους ένα οκτάμηνο κοριτσάκι, η άτυχη μικρή Παλαιστίνια Λαΐλά αλ Γκαντούρ, άοπλοι ανήλικοι, ενήλικοι και γέροντες. Η ισραηλινή κοινή γνώμη, κατά πλειοψηφία, αδιαφορεί για το λουτρό αίματος στη Γάζα. Επικαλείται τις δύο ιντιφάντα (1987-1993 και 2000-2005) και τις επιθέσεις Παλαιστινίων βομβιστών αυτοκτονίας. Οι περισσότεροι Ισραηλινοί επιθυμούν σήμερα πλήρη διαχωρισμό από τους άραβες, ο αντιαραβικός ρατσισμός διαχέεται από το ποδόσφαιρο μέχρι το facebook. Ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου εξελέγη με βάση εθνικιστική και μιλιταριστική ατζέντα. Κανένας ψηφοφόρος του δεν θα τον τιμωρήσει στην κάλπη, ούτε θα του ζητήσει το λόγο γιατί εφαρμόζει σκληρή γραμμή. Υπό τις συνθήκες αυτές, εφημερίδες που τηρούν αποστάσεις και τη δημοσιογραφική δεοντολογία, όπως η Χααρέτς, ή αντιπολεμικές πρωτοβουλίες πολιτών και καλλιτεχνών, ακούγονται όλο και λιγότερο.
= 08 Τι περιθώρια αντιδράσεων έχουν η Χαμάς, η Παλαιστινιακή Αρχή, η Χεζμπολάχ, το Ιράν και τα αραβικά κράτη ;
Η προσέγγιση της Χαμάς με την Παλαιστινιακή Αρχή παραμένει προβληματική. Ισως αναθερμανθεί σε επίπεδο αντισιωνιστικής και αντιαμερικανικής ρητορικής, αν η γερασμένη και πολιτικά ανυπόληπτη ηγεσία της Ραμάλα βάλει πλώρη για το άγνωστο καταγγέλλοντας τις Συμφωνίες του Οσλο ως άκυρες. Επίσημα η Παλαιστινιακή Αρχή απαιτεί δογματικά να επιστρέψουν στις εστίες τους όλοι οι ξεριζωμένοι απ’ το 1948 έως σήμερα. Η απαίτηση είναι μαξιμαλιστική και ανεδαφική. Το να δεχτεί συμβιβασμούς (ανταλλαγή εδαφών, χρηματικές αποζημιώσεις, ποσοστά μετακινούμενων Παλαιστινίων κλπ) ήταν ήδη δύσκολο μέχρι πρότινος. Τώρα, με τη χειρονομία Τραμπ, θα μοιάζει με εθνική προδοσία. Στο νότιο Λίβανο, η οργάνωση Χεζμπολάχ μπορεί να επιχειρήσει νέες επιθέσεις με πυραύλους στο ισραηλινό έδαφος, όμως η στάση της θα εξαρτηθεί από το πόσο μακριά θέλουν να φτάσουν οι Ιρανοί προστάτες της την ένοπλη σύγκρουση με το Ισραήλ. Είναι νωπές οι αιματηρές επιδρομές της ισραηλινής αεροπορίας εναντίον ιρανικών στόχων στο έδαφος της Συρίας. Το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης, εδραιωμένο στην εξουσία εδώ και 39 χρόνια, θορυβείται από την προοπτική ενός πολέμου με το Ισραήλ. Οσο για τα αραβικά κράτη, ιδίως τις συντηρητικές σουνίτικες μοναρχίες όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η τυφλή αντιπαράθεση με τον αλλόδοξο μουσουλμάνο εχθρό, το σιιτικό Ιράν, τα κάνει να βλέπουν ως de facto σύμμαχο το Ισραήλ. Παράδοξο ; Εκ πρώτης ναι, όμως συχνά αλλάζουν κατεύθυνση οι άνεμοι της Ιστορίας. Είναι πρόσφατο το σοκ στον μουσουλμανικό κόσμο από τη δήλωση του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, του 32χρονου πρίγκιπα διαδόχου του οίκου των Σαούντ, ότι «και οι εβραίοι της Παλαιστίνης δικαιούνται να έχουν το δικό τους κράτος».
= 09 Θα έχει συνέπειες στον πόλεμο στη Συρία και στην προσέγγιση με τη Βόρεια Κορέα η μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ;
Στη Συρία άμεσα, όχι. Εμμεσα ναι, στο βαθμό που η αμερικανική ανελαστικότητα φέρνει πιο κοντά τη ζοφερή προοπτική ενός ιρανοΐσραηλινού πολέμου και αφήνει χώρο γεωπολιτικής επιρροής στη Ρωσία, την Τουρκία, την Κίνα και, πολύ λιγότερο, στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Στην προσέγγιση με τη Βόρεια Κορέα το μήνυμα δόθηκε με το χειρότερο τρόπο όταν οι ΗΠΑ αποχώρησαν από την επιτυχημένη συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα: οι γιάνκηδες δεν κρατούν το λόγο τους. Ο Κιμ Γιονγκ-ουν κοιμάται αγκαλιά με τις πυρηνικές κεφαλές του και, όσο κι αν τον πιέζουν η πραγματικότητα και οι Κινέζοι προστάτες του, απειλεί να ακυρώσει την πολυδιαφημισμένη συνάντηση της 12ης Ιουνίου με τον Τραμπ στη Σινγκαπούρη.
