Από τα Ανώγεια και τα οροπέδια του Ψηλορείτη ο Ψαραντώνης και η Νίκη Ξυλούρη κατεβαίνουν στο Ηρώδειο παρέα με τους κραδασμούς της λύρας και τους μύθους της Κρήτης. Η «Θυσία του Αβραάμ» είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της κρητικής λογοτεχνίας του 16ου αιώνα, με γλαφυρή διήγηση και λεπτομερή ψυχογραφία των ηρώων.
Ο Θεός προστάζει τον Αβραάμ να θυσιάσει τον γιο του, Ισαάκ. Ο πιστός Αβραάμ έπειτα από έντονη ψυχική δοκιμασία αποφασίζει να υπακούσει. Μέσα από το τελετουργικό της θρησκευτικής παράδοσης το έργο μετατρέπεται σε λαϊκό δρώμενο. Οπως υποστηρίζουν οι δύο δημιουργοί, όταν ξυπνάει στο αίμα η δύναμη της παράδοσης οι εικόνες γεννούν μελωδίες και οι σιωπές θυμίζουν μουσική.
«Η “Θυσία του Αβραάμ”. Με συγκινεί το έργο και η ιστορία του. Η μαγεία του θα κρατήσει για πάντα. Αυτό ξέρω εγώ για κάθε τέτοια ιστορία. Ο Κορνάρος είναι μεγάλος. Είναι ένας άνθρωπος της ιστορίας. Παίρνει και δίνει. Αυτό γίνεται με τους ανθρώπους που έχουν τόση δύναμη. Οι μύθοι και οι ιστορίες πρέπει να διαπερνούν τη σκέψη μας. Αμα δεν μαθαίνουμε από αυτά, είναι βέβαιο ότι δεν πάμε καλά. Το να διαβάζουμε ξανά αυτά τα έργα μάς βοηθάει να είμαστε καλοί ανθρώποι, να βαδίζουμε στον καλό τον δρόμο» λέει ο Ψαραντώνης.
«Στη “Θυσία του Αβραάμ” με συνεπαίρνει το τελετουργικό και η έννοια της δοκιμασίας. Δεν υπάρχει πιο μεγάλη τραγωδία για έναν άνθρωπο από το να θυσιάσει το ίδιο του το παιδί. Η στιγμή αυτή είναι διαχρονική και η θυσία μπορεί να αφορά το οτιδήποτε πολύτιμο ακόμη και στο σήμερα. Ο συγγραφέας τοποθετεί αυτήν τη στιγμή στο έργο με έναν μοναδικό τρόπο που αποτυπώνει την κορύφωση, την εξύψωση της αγάπης» υποστηρίζει η Νίκη Ξυλούρη, η οποία συνδέει τα πρώτα της ακούσματα με τη μουσική παράδοση της Κρήτης. «Αυτά που έπαιζε ο πατέρας μου στο σπίτι και αυτά που άκουγα από τις εμφανίσεις του στα Ανώγεια διαμόρφωσαν τα πρώτα μου βήματα. Από τότε είναι σαν να ακούω διαρκώς μουσική μέσα μου. Τα “Κρουλάκια” (σημαίνει κοτσιδάκια) ήταν το πρώτο κομμάτι που τραγούδησα. Δεν μπορώ να περιγράψω με λέξεις το συναίσθημα που μου δημιουργεί η μουσική. Ακόμη και όταν δεν έχω δουλειά, θα πάρω στα χέρια μου ένα όργανο και θα παίξω. Η μελωδία βγαίνει όταν έχουμε φως μέσα μας. Δεν είναι μόνο για τα δύσκολα και το σκοτάδι. Βρίσκεται παντού. Στον ήχο, στα μουσικά όργανα, ακόμη και στη σιωπή, στην απόλυτη ησυχία. Πρόσφατα βρεθήκαμε στα Κύθηρα για δουλειά και για ώρες ακούγαμε μόνο τον αέρα και το θρόισμα των φύλλων. Και εκεί όμως υπάρχει μια μουσικότητα».
Ο Ψαραντώνης έμαθε να παίζει λύρα δίπλα στον αδερφό του, τον μεγάλο Νίκο Ξυλούρη. Ισως γι’ αυτό να βγάζει από μέσα του τόση άγρια ομορφιά όταν παίζει. «Την αγαπάω τη μουσική και αν την αγαπάς πας μαζί της. Σύντροφος πιστός. Σε κάνει πιο ήρεμο και καλό, σε καταλαγιάζει, σε μαθαίνει να σέβεσαι. Από μικρός έβλεπα τον Νίκο που έπαιζε λύρα και σιγά σιγά έμαθα και εγώ, τον άκουγα, επεξεργαζόμουν τις εικόνες που μου γεννούσε το παίξιμό του και τις έκανα πράξη. Υπήρχαν για εμάς και άλλοι δάσκαλοι. Ο τυφλός λυράρης ο Μανώλης ήταν ένας από τους πιο παλιούς. Τι σκέφτομαι τώρα; Οτι δεν γεννιέται εύκολα άλλο πλάσμα σαν τον Νίκο Ξυλούρη που να τα συμπληρώνει όλα. Εφυγε μικρός από τη ζωή και αναρωτιέμαι τι θα είχε κάνει ακόμη αν ζούσε. Θα μείνει αθάνατος. Η λεβεντιά του, η ανθρωπιά του και η τέχνη του».
Για τη Νίκη Ξυλούρη, που προέρχεται από την ίδια μουσική οικογένεια, η Κρήτη προσφέρει μελωδίες ψυχικής ανάτασης ακόμη και στις στεναχώριες. «Ο ρυθμός της κρητικής μουσικής με μαγεύει. Ο ανωγειανός πηδηχτός, η λύρα, ο ήχος από το νταούλι ξυπνούν κάτι στο αίμα. Οταν παίζουμε είναι σαν να γεννιέται μέσα μας μια μνήμη που δεν ξέρουμε από πού προέρχεται. Υπάρχει ανάταση, ακόμη και στα πιο θλιβερά τραγούδια. Μπορεί ένας στίχος να φέρνει δάκρυα αλλά ταυτόχρονα να δυναμώνει τον άνθρωπο. Ευτυχώς, η μουσική παράδοση έχει μείνει ολοζώντανη στο νησί από τους νέους και αυτή την περίοδο βρίσκεται σε ακμή». Το ίδιο ακριβώς πιστεύει και ο Ψαραντώνης. «Βλέπω στα μάτια τους την ελπίδα. Υπάρχουν εκατοντάδες νέα παιδιά που παίζουν λύρα στην Κρήτη και με αυτό τον τρόπο προσανατολίζονται στην ιστορία και την παράδοσή τους. Ετσι πρέπει. Να βγάζει ρίζες η τέχνη και να γεννιέται η δημιουργία. Να μην παρασύρουν τα παιδιά το εφήμερο και τα κυκλώματα».
Οι εμφανίσεις του Ψαραντώνη είναι ένα απόσταγμα μύθων και ιστοριών σε μια ατμόσφαιρα δέους. «Ποιες εικόνες μού έρχονται στο μυαλό; Αναλόγως πού τρέχει ο νους μου. Μπορεί να ταξιδέψει μέχρι τον Ψηλορείτη και το μεγαλείο του να γεννήσει μέσα μου εικόνα και ήχο. Ως δημιουργός πρέπει να μιλήσεις με τη φύση, να τη δεις και να την αφουγκραστείς. Θα πάρεις και θα δώσεις. Αλλιώς δεν μπορείς ούτε να γράψεις ούτε να παίξεις μουσική. Οι άνθρωποι που μίλησαν με τη φύση έφτιαξαν μεγάλα έργα. Αυτός είναι ο Θεός. Το θείο προσδιορίζεται από το χώμα που πατάμε, από αυτά που βλέπουμε γύρω μας και μας μαγεύουν». Η Νίκη Ξυλούρη από την πλευρά της πιστεύει ότι «όταν η τελετουργία της ζωντανής εμφάνισης λειτουργήσει συγκινεί τους ανθρώπους και τις καρδιές. Το αισθάνεσαι αυτό. Τις περισσότερες φορές βλέπεις ακόμη και τα μάτια να είναι υγρά. Είναι κάτι που όταν συμβαίνει δεν μπορεί να κρυφτεί και το καταλαβαίνεις μέσα από το βίωμα. Αυτό μας λυτρώνει και μας δυναμώνει». Και για εκείνη η ανάγκη της επιστροφής στις ρίζες είναι καθοριστική. «Θα μπορούσα να ζήσω μακριά, αλλά πάντοτε θα γυρίζω πίσω στην Κρήτη και θα νοσταλγώ. Αισθάνομαι πολύ δεμένη με το χωριό στα Ανώγεια, με το σπίτι στο οποίο μεγάλωσα και έζησα τα πρώτα χρόνια της ζωής μου».
Ακόμη κι αν οι δυο τους είναι τόσο δεμένοι με την ομορφιά της μουσικής, οι ασχήμιες των καιρών δεν τους ξεφεύγουν. «Παρακολουθώ τις ειδήσεις και τα σημαντικά γεγονότα. Αυτό που με σόκαρε πολύ το τελευταίο διάστημα ήταν η πυρκαγιά στο Μάτι. Μου φαίνεται ασύλληπτο» λέει η Νίκη Ξυλούρη. «Στα δύσκολα; Τι να κάνουμε, το παλεύουμε, γιατί τα ζοριλίκια μας τα φέρνουν οι ίδιοι οι ανθρώποι. Οχι όλοι, βέβαια, αλλά αυτοί που δημιουργούν τα εμπόδια. Αξίζει λοιπόν να αναζητούμε και άλλους δρόμους, πιο φωτεινούς…» προσθέτει ο Ψαραντώνης.
Η Νίκη Ξυλούρη εκτός από τις εμφανίσεις με τον πατέρα της προετοιμάζει και δικά της πράγματα. «Υπάρχουν πολλά ακούσματα που με συγκινούν και ξεφεύγουν από την κρητική παράδοση. Η σχέση μου με τη μουσική δεν είναι περιοριστική. Μου αρέσουν ο ήχος της ηλεκτρικής κιθάρας, τα δυναμικά κρουστά, το βιολί. Εχω ξεκινήσει ηχογραφήσεις με έναν φίλο μου μουσικό και τον χειμώνα θα πραγματοποιήσω εμφανίσεις με τον Κωστή Μακάκη και τον Γιάννη Παξιμαδάκη». Η παράδοση της οικογένειας Ξυλούρη είναι για εκείνη μεγάλο δώρο που της φέρνει ευτυχία. «Νιώθω πολύ όμορφα για την οικογένειά μου. Τα ερεθίσματα που έχω πάρει από τον θείο, τον πατέρα μου και τα αδέρφια μου είναι πάρα πολλά. Ο καθένας είναι διαφορετικός άνθρωπος και προσθέτει κάτι καινούργιο με τις ερμηνείες του. Πιστεύω όμως ότι όλοι είναι καινοτόμοι μουσικοί και χαρισματικοί άνθρωποι. Δεν έχω κανένα βάρος μέσα μου και φυλάω αυτή την κληρονομιά σαν δώρο γιατί έχω την ευτυχία να τη ζω πρώτα απ’ όλα μέσα στο σπίτι μου. Η μουσική είναι συναίσθημα. Φυσικά, μου δίνουν και άλλα πράγματα χαρά. Νιώθω όμορφα που μεγαλώνω δύο παιδιά. Η ίδια η ζωή με κάνει να χαίρομαι, ακόμη και στα δύσκολα».
Επιστρέφοντας στον Βιτσέντζο Κορνάρο και στη «Θυσία του Αβραάμ», ο Ψαραντώνης δεν κρύβει ότι συγκινείται από τους μεγάλους δημιουργούς. «Αυτά τα έργα πάντοτε θα τα διαβάζουμε και θα τα έχουμε μέσα μας. Γιατί αυτά μας δίνουν εικόνες για το πώς να είμαστε άνθρωποι και για το πώς θα μπορέσουμε να ζήσουμε καλύτερα. Είναι μαθήματα που διατρέχουν τον χρόνο. Αν δεν υπήρχαν αυτοί, ο κάθε Κορνάρος και ο κάθε τέτοιος μεγάλος άνθρωπος, θα ήταν όλα πιο σκοτεινά. Οι μεγάλοι, παιδί μου, πάντοτε θα παρουσιάζονται μέσα στους αιώνες όταν έρχεται η ώρα τους».
Info:
«Η Θυσία του Αβραάμ»
Ηρώδειο
7/10/2018
21.00
Σκηνοθεσία και επιμέλεια κειμένου: Ηλίας Μαλανδρής
Μουσική: Χρήστος Λεοντής, Αντώνης Παπαγγελής
Ερμηνεύουν: Νικήτας Τσακίρογλου, Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Γρηγόρης Βαλτινός, Λευτέρης Ελευθερίου και άλλοι.
Παραδοσιακή Μουσική: Ψαραντώνης, Νίκη Ξυλούρη, πλαισιωμένοι από τη χορωδία βυζαντινής μουσικής Τέττιξ
