Όσο βασιλεύει ο γέρο-Δεκέμβρης στον θρόνο του χειμώνα, οι άνθρωποι έχουν την τάση να κουρνιάζουν, στην θαλπωρή του σπιτιού τους.
Οι αγρότες, απολαμβάνουν τα αποτελέσματα του μόχθου τους. Οι εργάτες, βρίσκουν το χρόνο να ασχοληθούν με την οικογένεια τους. Τα παιδιά πλάθουν με την φαντασία τους, μαγευτικά πρωτοχρονιάτικα παραμύθια. Και οι νοικοκυρές, ολημερίς καθαρίζουν το σπιτικό τους και μαγειρεύουν λογής από παραδοσιακές λιχουδιές. Και καθώς, τα τύμπανα του γέρο-Δεκέμβρη έχουν ήδη, αρχίσει να χτυπάνε ρυθμικά την αποχώριση του… ολοένα αυξάνονται και οι χτύποι μέσα στις καρδιές των Βαλκάνιων λαών. Έλληνες, Ρουμάνοι, Αλβανοί, Βούλγαροι, Κροάτες, Σέρβοι, Κωνσταντινοπολίτες, Μαυροβούνιοι και Σλοβένοι, είναι όλοι έτοιμοι για να υποδεχτούν, τον Νέο, τον Όμορφο, τον ιδανικό άρχοντα του χειμώνα, τον Ιανουάριο. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, η παράδοση ντύνεται σε βυσσινί βελούδο και όλες οι χώρες των Βαλκανίων, είναι καλεσμένες στην μεγάλη γιορτή της Πρωτοχρονιάς. Μια λαϊκή γιορτή, που τα έθιμα, τα γούρια, οι μουσικές, και άλλα παρόμοια τεχνάσματα κλέβουν την παράσταση, στην προσπάθεια τους να εντυπωσιάσουν ή έστω να καλοπιάσουν το Νέο έτος.
Ρουμανία
Σόρκοβα
Ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς στη Ρουμανία έχει έντονο παραδοσιακό χαρακτήρα. Οι Ρουμάνοι υποδέχονται το Νέο Έτος με παραδόσεις που συνδέονται με την καλή τύχη και την ευημερία. Τα παιδιά συνθέτουν τη «Σόρκοβα», ένα μπουκέτο με χρωματιστά χάρτινα λουλούδια. Όταν αγγίζουν μ’ αυτό τους ενήλικες, τους εύχονται υγεία και μακροημέρευση. Παραδοσιακά, το μπουκέτο «Σόρκοβα», φτιαχνεται από ένα ή περισσότερα κλαδιά οπωροφόρων δένδρων. Ένα από μηλιά, ένα από κερασιά, ένα από αχλαδιά και ένα από δαμασκηνιά. Τα κλαδιά τα τοποθετούνε σε ένα ζεστό μέρος στις 30 Νοεμβρίου, του Αγίου Ανδρέα και τα αφήνουν έως την πρωτοχρονιά. Σε όποιον, ανθίσουν αυτός θα είναι και ο τυχερός της χρονιάς!
Πρόγνωση καιρού με κρεμμύδια
Οι αγρότες της Ρουμανίας, κάνουν την πρόγνωση του καιρού της χρονιάς που έρχεται, χρησιμοποιώντας μεγάλες φλούδες κρεμμυδια. Συγκεκριμένα, τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου, ξεφλουδίζουν τα κρεμμύδια ακολουθώντας τη σειρά των μηνών ενός έτους και βάζουν αλάτι σε κάθε φλούδα. Την πρωτοχρονιά, ελέγχουν το επίπεδο υγρασίας στο αλάτι, που έχει λιώσει πάνω στις φλούδες του κρεμμυδιού και μαντεύουν τον καιρό που θα κάνει.
Βουλγαρία
Δαχτυλίδια, βρώμη και κριθάρι
Στην δυτική Βουλγαρία, την προπαραμονή της Πρωτοχρονιάς, τιμούν το έθιμο του «Λαντούβανε». Το έθιμο αυτό, συνδέεται με τα ανυπόμονα νεαρά κορίτσια που θέλουν να παντρευτούν. Οι προετοιμασίες αρχίζουν νωρίς το πρωί. Όλα τα κορίτσια του χωριού πετούν τα δαχτυλίδια τους, μαζί με βρώμη και λίγο κριθάρι (τα σύμβολα γονιμότητας), σε ένα καζάνι γεμάτο νερό από κάποια πηγή. Να ενημερώσουμε ότι, όλα τα δαχτυλίδια είναι δεμένα με κόκκινη κλωστή σε μία δέσμη πολυετών φυτών, κισσό, γεράνι ή βασιλικό. Το καζάνι μένει ανοιχτό τη νύχτα, υπό το φως των άστρων και το επόμενο πρωί, οι κοπέλες χορεύουν γύρω από το καζάνι. Στη συνέχεια, κάποια από τις ηλικιωμένες γυναίκες του χωριού τους λέει τη μοίρα τους.
Φεστιβάλ Κούκερι
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδοσιακά φεστιβάλ της Βουλγαρίας, είναι το Kukeri (Κούκερι), που διοργανώνεται στην πόλη Πέρνικ και έχει θρακικές ρίζες. Άνθρωποι από όλη τη χώρα, ντύνονται με στολές από ακατέργαστα δέρματα και φοβερές ξύλινες μάσκες. Οι Κούκερι γυρίζουν όλο το χωριό και χορεύουν για να φοβίσουν και να διώξουν τα κακά πνεύματα. Στις ζώνες τους, κρέμονται πολυάριθμα χάλκινα κουδούνια σε διάφορα μεγέθη με τα οποία παράγουν δυνατούς ήχους, ώστε να φύγει το κακό και η αρρώστια. Στο έθιμο αυτό, συμμετέχουν αποκλειστικά άνδρες, οι οποίοι μάλιστα επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού μόνο τη νύχτα, ώστε το φως της ημέρας να μην τους βρει στο δρόμο.
Η τυρόπιτα με τις τύχες
Από το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι της Βουλγαρίας δεν λείπει ποτέ η τυρόπιτα με τις «τύχες» ή αλλιώς μπανίτσα. Πως φτιάχνεται: Συνήθως στη ζύμη, βάζουνε νερό, αλεύρι, λίγο αλάτι και ξύδι. Η ζύμη αυτή χωρίζεται σε κομμάτια, με τα οποία ανοίγουνε λεπτά φύλλα. Παραδοσιακά το γέμισμα περιλαμβάνει τυρί, αυγά και βούτυρο. Όμως, σε ορισμένα μέρη της Βουλγαρίας φτιάχνουν και πίτες με διάφορα είδη κρέας. Παντού, όμως, τοποθετούνται μέσα στην πίτα, μικρά κλαδάκια κρανιάς με μπουμπούκια. Φτιάχνοντας την πίτα η νοικοκυρά του σπιτιού, τα κρύβει καλά ανάμεσα στα φύλλα της και υπολογίζει τον αριθμό τους, έτσι ώστε να υπάρχει ένα για κάθε μέλος της οικογένειας. Τα κλαδάκια αυτά, οι λεγόμενες τύχες συμβολίζουν την υγεία, ευτυχία, αγάπη, εργασία, γάμο κτλ.. Η τυρόπιτα με τις τύχες κόβεται μόλις μπει το νέο έτος. Ο άντρας του σπιτιού γυρίζει τρεις φορές το ταψί με την πίτα και ο καθένας παίρνει το κομμάτι που τυχαίνει να βρεθεί μπροστά του.
Σλοβενία
Το μικρό αλέτρι
Στην Σλοβενία και συγκεκριμένα στην επαρχία Γκορένισκο (Gorenjsko), οι αγρότες πιστεύουν ότι θα πρέπει να εισέλθουν πρώτοι στον στάβλο τους, αν θέλουν να έχουν μια καλή χρονιά για το αγρόκτημα. Επίσης, σε διάφορα μέρη της Σλοβενίας, οι κάτοικοι τηρούν το έθιμο της μολυβδομαντείας. Δηλαδή, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, στις έντεκα το βράδυ, ρίχνουν λιωμένο μόλυβδο στο νερό και μετά προσπαθούν να μαντέψουν τη μορφή που σχηματίζεται. Σύμφωνα με ένα άλλο έθιμο, η νέα χρονιά θα είναι ηλιόλουστη και θα φέρει πλούσια σοδειά στην οικογένεια, αν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μέχρι τα ξημερώματα μείνει μία λάμπα ανοικτή για να φωτίζει. Ένα άλλο έθιμο της Σλοβενίας, που συνδέεται με το όργωμα και τη σπορά των χωραφιών, είναι το «Πλουγκουσόρουλ», που σημαίνει το μικρό αλέτρι. Πρόκειται για μία παραδοσιακή πομπή από έφηβους και παιδιά, που πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι κρατώντας στα χέρια κουδούνια, μαστίγια και αυλούς. Με αυτά, κάνουν θόρυβο για να διώξουν τα κακά πνεύματα τραγουδούν και εύχονται καλή σοδειά.
Κροατία
Καντσονέτα
Στην Κροατία, στο χωριό Φούζινε (Fužine), το πρωτοχρονιάτικο γλέντι στήνεται στις δώδεκα το μεσημέρι! Πρόκειται, για μια τοπική παραδοσιακή γιορτή, που τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής. Κυρίως γιατί, οι καιρικές συνθήκες είναι πάντα ευνοϊκότερες, σε σχέση με τα μεσάνυκτα. Επίσης, οι κάτοικοι στο νησί Κρκ (Krk), υποδέχονται το Νέο Έτος με το Φεστιβάλ των Ιπποτών. Πρόκειται για μια πολυήμερη πρωτοχρονιάτικη γιορτή που ξεκινάει από τις 26 Δεκεμβρίου έως την Πρωτοχρονιά. Αντίστοιχα και οι κάτοικοι του νησιού Κόρτσουλα (Korcula). Κάθε χρόνο, μαζεύονται στην κεντρική πλατεία του Αγίου Ιουστίνου και με κωμικό τρόπο να επικρίνουν τα αρνητικά του χρόνου που πέρασε, τραγουδούν «καντσονέτα».
Σερβία και Μαυροβούνιο
Πολάζνικ και μπάντνιακ
Στη Σερβία, όπως και στο Μαυροβούνιο η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται μεταξύ 13 και 14 Ιανουαρίου σύμφωνα με το Ιουλιανό Ημερολόγιο. Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, εξακολουθεί να τηρεί το Ιουλιανό ημερολόγιο, το οποίο προσφέρει στους Σέρβους την ευκαιρία να εορτάζουν την Πρωτοχρονιά δυο φορές: μια μαζί με τον υπόλοιπο κόσμο στις 31 Δεκεμβρίου και μια στις 13 Ιανουαρίου. Οι Σέρβοι στολίζουν χριστουγεννιάτικα δέντρα, αλλά μόνο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Σε πολλά μέρη της Σερβίας, την ημέρα της πρωτοχρονιάς επαναλαμβάνονται τα χριστουγεννιάτικα έθιμα. Κατά παράδοση καίγεται στο τζάκι, το κούτσουρο των Χριστουγέννων «μπάντνιακ», ξύλο βελανιδιάς. Με χαρά αναμένεται στο σπίτι εκείνος που θα κάνει ποδαρικό και μάλιστα με το δεξί πόδι (πολαζάινικ ή πολάζνικ) για να φέρει καλοτυχία. Σε πολλές περιοχές, ο πρώτος επισκέπτης του σπιτιού τη νέα χρονιά, φέρνει και το μπάντνιακ για να το κάψει στη φωτιά.
Αλβανία
Με μπακλαβά
Στην Αλβανία, οι άνθρωποι υποδέχονται την πρωτοχρονιά με μπακλαβά! Μόλις αλλάξει ο χρόνος, κερνάνε τους καλεσμένους από ένα κομμάτι μπακλαβά, για να έχουν όλοι τους μια γλυκιά χρονιά. Ένα άλλο πρωτοχρονιάτικο έθιμο που έχουν στην Αλβανία, είναι να ανταλλάσσουν τα δώρα τους, πριν έρθει η καινούρια χρονιά. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, πριν μπει το νέο έτος, το βράδυ όλοι πίνουν κρασιά, μπύρες και μαγειρεύουν κοτόπουλο με πατάτες στο φούρνο, αρνιά και γεμιστές γαλοπούλες. Η ατμόσφαιρα είναι πολύ γιορτινή και ευχάριστη. Στη συνέχεια, μόλις τελειώσουν το φαγητό τους, βγαίνουν έξω κρατώντας όλοι στο χέρι τους από ένα ποτήρι κρασί. Και επισκέπτονται όλα τα γειτονικά σπίτια και εύχονται «γκουζούα βιτιρί», που σημαίνει, «χαρούμενο το νέο έτος». Αργότερα, μόλις μπει το νέο έτος, όλοι μαζί πετάνε αμέτρητα πυροτεχνήματα!
Κωνσταντινούπολη
Μία παράδοση της Κωνσταντινούπολης λέει τα εξής: Όταν ο άγιος Βασίλειος ήταν Επίσκοπος στην Καισαρεία, ο Έπαρχος της Καππαδοκίας πήγε με σκληρές διαθέσεις να εισπράξει φόρους. Οι κάτοικοι φοβισμένοι ζήτησαν την προστασία του ποιμενάρχη τους. «Σας ζητάω αμέσως, τους είπε εκείνος, να μου φέρει ο καθένας ό,τι πολύτιμο αντικείμενο έχει». Έτσι, μάζεψαν πολλά δώρα και βγήκαν μαζί με το Δεσπότη τους οι κάτοικοι της Καισαρείας να προϋπαντήσουν τον Έπαρχο. Ήταν όμως τέτοια η εμφάνιση και η πειθώ του Μεγάλου Βασιλείου, που ο Έπαρχος μαλάκωσε χωρίς να θελήσει να πάρει τα δώρα. Γύρισαν πίσω χαρούμενοι κι ο άγιος Βασίλειος πήρε να τους ξαναδώσει τα πολύτιμα αντικείμενα τους. Ο χωρισμός όμως ήταν δύσκολος γιατί είχαν προσφέρει πολλά όμοια αντικείμενα, δηλαδή δαχτυλίδια, νομίσματα και άλλα. Ο Βασίλειος τότε σκέφθηκε ένα θαυματουργό τρόπο: Διέταξε να κατασκευασθούν το απόγευμα του Σαββάτου μικρές πίτες και μέσα σε καθεμιά τοποθέτησε από ένα αντικείμενο. Την επόμενη μέρα έδωσε από μία σε κάθε Χριστιανό. Και τότε έγινε το θαύμα! Μέσα στην πίτα του βρήκε ο καθένας ό,τι είχε προσφέρει! Από τότε, λέει η παράδοση, κάθε χρόνο, στη γιορτή του αγίου Βασιλείου, κάνουμε κι εμείς πίτες και βάζουμε μέσα νομίσματα.
Μυρσίνη Γρηγόρη
