Εν αναμονή των επίσημων στοιχείων που θα δοθούν στις αρχές Οκτωβρίου, ένας πρώτος απολογισμός για τη θεατρική κίνηση στη μεγαλύτερη πολιτιστική διοργάνωση του καλοκαιριού
Σε συνέχεια του «δύσκολου» –κατά κοινή ομολογία– και υποτονικού θεατρικού χειμώνα που προηγήθηκε, το καλοκαίρι δεν διαφοροποιήθηκε. Κι αν η θεατρική κίνηση συμπυκνώθηκε παραδοσιακά στους κόλπους του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, ο απολογισμός της μεγαλύτερης πολιτιστικής διοργάνωσης για τη θερινή σεζόν που ολοκληρώνεται δεν είναι ενθαρρυντικός.
Το πλουσιότερο σε αριθμό εκδηλώσεων φεστιβάλ των τελευταίων ετών –ξεπέρασε τις 120 στις εγκαταστάσεις της Πειραιώς 260, του Ηρωδείου, στα θέατρα της Επιδαύρου και σε site-specific περφόμανς στην Αθήνα και στον Πειραιά– δεν συνάντησε, όπως όλα δείχνουν, την τύχη που άξιζε στον πλουραλισμό των προτάσεών του. Και παρά τον καλοδομημένο προγραμματισμό με παραστάσεις σε φεστιβαλικό mode από Ελληνες και ξένους καλλιτέχνες, η προσέλευση ήταν αισθητά μειωμένη.
Από τις σχεδόν 60 θεατρικές παραγωγές με έδρα την Αθήνα (και πάνω από 75 αν υπολογίσουμε και τις συναφείς χορευτικές), τα sold out ήταν περιορισμένα –αν όχι μετρημένα στα δάχτυλα– ενώ περί τις δώδεκα ακόμη παραστάσεις σημείωσαν ικανοποιητική πορεία με πληρότητα άνω του 60-70%. Αναμφισβήτητες εμπορικές επιτυχίες ήταν οι μετακλήσεις του Φρανκ Κάστορφ με τον «Παίκτη» του (στο πλαίσιο του δεκαήμερου αφιερώματος στην ιστορική Φολκσμπίνε), η επιστροφή του Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ και του Μπομπ Γουίλσον με το πολυσυζητημένο σόλο «Letter to a man», το εικονοκλαστικό έπος του Ρομέο Καστελούτσι «Democracy in America», καθώς και τα «Στοιχειώδη σωματίδια» του ολοένα ανερχόμενου Ζιλιέν Γκοσλέν. Στην ενότητα του χορού, sold out ήταν και το «Grand Finale» του Χόφες Σέχτερ.
Πέρα από τις διεθνείς παραγωγές και το credit της «επωνυμίας» που προσέλκυσε το μεγάλο κοινό, περίφημα τα πήγαν οι «Τιτάνες» του Ευριπίδη Λασκαρίδη –παράσταση που ήδη διαγράφει διεθνή πορεία–, η σπουδαία περφόρμανς-εγκατάσταση του Δημήτρη Κουρτάκη «Αποτυχημένες απόπειρες αιώρησης στο εργαστήριό μου» με ένα παράφορο σόλο για τον Αρη Σερβετάλη, η επανάληψη εκ του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος του «Festen» καθώς και αρκετές δράσεις στο πλαίσιο του «Ανοίγματος στην πόλη» – Χριστίνα Μαξούρη, Bijoux de Kant, Θοδωρής Γκόνης, Γιώργος Σαχίνης, Αντώνης Κουτρουμπής, Αννα Τζάκου, Ανθή Γουρουντή– και όλοι οι αρχαιολογικοί περίπατοι.
Σε υψηλά επίπεδα προσέλευσης κινήθηκαν και οι παραστάσεις «Ξαφνικά πέρυσι το καλοκαίρι» σε σκηνοθεσία της Γεωργίας Μαυραγάνη, «Το γεφύρι του Δρίνου» σε σκηνοθεσία Νικίτα Μιλιβόγεβιτς, «Ορκισμένη παρθένα» από τον Ενκε Φεζολάρι, «Ο θρύλος του Αγίου Καρτάκ και το μικρό λουλούδι» της Μαρίας Πανουργιά.
Η κίνηση στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου των δώδεκα παραγωγών δεν απομακρύνθηκε από τον φετινό καλοκαιρινό κανόνα, αφού ήταν φανερά χαμηλότερη σε σχέση με τη μαζική προσέλευση του περσινού καλοκαιριού. Με εξαίρεση τα sold out των δεύτερων ημερών στις παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου «Ειρήνη» και «Αλκηστη», που διέγραψαν και συνολικά εξαιρετική πορεία με 16.500 έως 17.500 θεατές ανά διήμερο, και τη «Μήδεια» του Θεάτρου Τέχνης που συγκέντρωσε 15.400 θεατές το πρώτο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου, οι υπόλοιπες παραγωγές δεν ξεπέρασαν το επίπεδο της εισπρακτικής «εντιμότητας» με ανώτατη προσέλευση τις 6.000 θεατές. Η έκπληξη ήρθε από το Μικρό Θέατρο της Παλιάς Επιδαύρου, που επιβραβεύτηκε για την αλλαγή του προσανατολισμού του σε αμιγώς θεατρικό, πετυχαίνοντας τις δεύτερες ημέρες των παραστάσεων πληρότητα της τάξεως του 80-90% για τις παραστάσεις «Μήδεια», «Αφιξις» και «Κύκλωπας» σε ένα θέατρο χωρητικότητας χιλίων θέσεων.
Ικανοποιητική η φετινή διοργάνωση
Με τα ποσοστά και τα ακριβή νούμερα της συνολικής φεστιβαλικής πορείας να δρομολογούνται προς δημοσιοποίηση κατά τις αρχές Οκτωβρίου, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, δηλώνει ικανοποιημένος. Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, τα σύνολα προσέλευσης της διοργάνωσης (δηλαδή όχι μόνον της κίνησης στις θεατρικές παραγωγές που αποτελούν και το κυρίως πιάτο του φεστιβάλ) ήταν ανεβασμένα κατά τις πρώτες 11 εβδομάδες σε σχέση με την ίδια περίοδο τις δύο προηγούμενες σεζόν. «Πέρυσι και πρόπερσι τα νούμερα ήταν ακόμη πιο πεσμένα. Φυσικά και δεν μπορεί να είναι εντυπωσιακά αυξημένα από τη στιγμή που όλοι ξέρουμε σε ποια εποχή και ποια κατάσταση απευθυνόμαστε» σχολιάζει.
Ο κ. Θεοδωρόπουλος στέκεται ιδιαίτερα στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα και στις επιμέρους επιτυχίες και εισηγήσεις που διατύπωσε φέτος το Φεστιβάλ: από το «πείραμα» της Μικρής Επιδαύρου, την ίδρυση και λειτουργία του Λυκείου Επιδαύρου, τη συντονισμένη επίσκεψη δεκαοκτώ διευθυντών ευρωπαϊκών φεστιβάλ και programmers στην Πειραιώς προκειμένου να προωθηθεί η εξαγωγή ελληνικών παραγωγών, έως τις (για πρώτη φορά) 33 ελεύθερης εισόδου παραγωγές στο πλαίσιο του «Ανοίγματος στην πόλη».
Πάντως, στον αντίποδα των δωρεάν παραγωγών, που ασφαλώς έκαναν τη διαφορά, η τιμολογιακή πολιτική του Φεστιβάλ Αθηνών διαφοροποιήθηκε σημαντικά σε σύγκριση με τις προηγούμενες σεζόν. Οι τιμές των εισιτηρίων στις αθηναϊκές εκδηλώσεις ήταν αισθητά ανεβασμένες, με απόκλιση από 10 έως και 35 ευρώ στα πιο ακριβά θεάματα. Για παράδειγμα, οι παραστάσεις μικρότερης κλίμακας –αυτές δηλαδή που φιλοξενούνται στην αίθουσα Ε των 150 θέσεων– είχαν εισιτήριο έως και 25 ευρώ, όταν πέρυσι στον ίδιο χώρο οι παραστάσεις τιμολογούνταν έως και 15 ευρώ. Τα δε εισιτήρια των μετακλήσεων, των διεθνών δηλαδή ονομάτων, που στην Πειραιώς ή στη Στέγη κυμαίνονταν από 25 έως 30 ευρώ (το ακριβότερο), φέτος έφτασαν στα 65 ευρώ. «Προς εξέταση» και η τιμολογιακή πολιτική, δηλώνει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, παρότι όπως επισημαίνει «οι όποιες κινήσεις επί τα βελτίω δεν εξαρτώνται μόνο από τις δικές μου σκέψεις αλλά και από τη σύμφωνη γνώμη του διοικητικού συμβουλίου του Φεστιβάλ».
Κι ενώ η προσέλευση υπολογίζεται ότι ήταν σημαντικά χαμηλότερη, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου σημειώνει ότι τα έσοδα (και πάλι σε σύγκριση με τις δύο προηγούμενες σεζόν) είναι υψηλότερα –προφανώς σε συνάρτηση με τη νέα τιμολογιακή πολιτική– ανακηρύσσοντας τη φετινή περίοδο την αποδοτικότερη εισπρακτικά της τριετίας. Για την ακρίβεια, φέτος στο ταμείο του ΕΦ μπαίνουν 400.000 ευρώ περισσότερα από ό,τι το καλοκαίρι του 2016 και 1 εκατομμύριο ευρώ περισσότερα σε σύγκριση με το 2015. Ο φετινός προϋπολογισμός της διοργάνωσης ανερχόταν στα 3,5 εκατομμύρια ευρώ, ενώ το 2016 στα 3 εκατ. και το 2015 στα 2 εκατ. ευρώ.
Παρ’ όλα αυτά, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος αναγνωρίζει ότι θα χρειαστούν διορθωτικές κινήσεις, αφού «δεν γίνεται να μη βλέπω και την αρνητική πλευρά των πραγμάτων». Μεταξύ αυτών περιλαμβάνει την επιμήκυνση της διάρκειας των παραστάσεων σε περισσότερες από δύο ημέρες, καθώς και τον καλύτερο συντονισμό ώστε να μην αλληλεπικαλύπτονται παραστάσεις τόσο εντός του φεστιβάλ όσο και όταν συμπίπτουν με μεγάλα καλλιτεχνικά γεγονότα άλλων φορέων.
Ο πληθωρισμός των φετινών εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών αποτέλεσε, εξάλλου, από νωρίς αντικείμενο διαφωνίας. Πολλοί ήταν εκείνοι που το βρήκαν εύστοχα πολυσυλλεκτικό και άλλοι που ενέταξαν το ίδιο χαρακτηριστικό στις αδυναμίες του, εκτιμώντας πως η πληθώρα θα προκαλούσε σύγχυση στο κοινό του φεστιβάλ. «Είναι μια πολύ ενεργή περίοδος πολιτιστικά, τόσο εντός όσο και εκτός της διοργάνωσης. Αφενός, λοιπόν, πρέπει να αναδειχθούν κάπως καλύτερα οι παραγωγές και αφετέρου να υπάρξει φροντίδα ώστε να αποφευχθεί το φαινόμενο της καραμπόλας: να μην πέφτουν η μία πάνω στην άλλη, δηλαδή. Η πληθώρα των παραγωγών ήταν τέτοια που απαιτούσε πολύ καλή οργάνωση από την πλευρά του θεατή και ο βαθμός δυσκολίας αυξανόταν από τη στιγμή που κάθε παράσταση παρουσιαζόταν μόνο για δύο βραδιές, οι περισσότερες τις καθημερινές· συνεπώς ήταν πολύ πιθανό πολλοί να μην πρόλαβαν να τις δουν» παρατηρεί η πρόεδρος των θεατρολόγων του Πανεπιστημίου Πατρών και αφοσιωμένη θεατής του Φεστιβάλ Μελίνα Πλαστή.
Για την κ. Πλαστή η αποτίμηση της φετινής διοργάνωσης έχει θετικό πρόσημο, αφού σε επίπεδο περιεχομένου «με δικαίωσαν οι περισσότερες επιλογές. Εξαιρέσεις φυσικά πάντοτε θα υπάρχουν» προσθέτει, ανοίγοντας τη συζήτηση για το ρεπερτόριο της Αρχαίας Επιδαύρου. «Προφανώς και μου αρέσει να βλέπω γεμάτη την Επίδαυρο αλλά καλό είναι να αναρωτηθούμε και για ποιο λόγο γεμίζει. Ξέρετε, η Επίδαυρος δεν είναι μια “συνταγή” κι αυτό είναι κάτι που συζητάμε χρόνια. Η προσέγγιση των παραστάσεων που φιλοξενούνται εκεί εστιάζει στη ματιά των σκηνοθετών πάνω στο έργο και όχι στο ίδιο το έργο. Οι όποιες προτάσεις κατατίθενται είναι, δηλαδή, ερήμην του έργου. Ασφαλώς πρέπει να δοκιμάζουν και οι καλλιτέχνες, αλλά ας μην ξεχνάμε και τι δοκιμάζουν οι θεατές. Να μη βγαίνουμε δηλαδή από μια παράσταση και αναρωτιόμαστε “τι ακριβώς είδαμε απόψε”».
Οι καινοτομίες και οι αστοχίες
Με την πρώτη απεργία στη σύγχρονη ιστορία του να «απενεργοποιεί» για ένα Σαββατοκύριακο τις εκδηλώσεις στην Πειραιώς 260 –και μάλιστα χωρίς προηγουμένως να έχουν ενημερωθεί οι θεατές– το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου εξασφάλισε το μεγαλύτερο ευτράπελο της σεζόν. Οι εργαζόμενοι διεκδίκησαν τις προσαυξήσεις που δικαιούνταν για τη νυχτερινή εργασία και τις αργίες και δικαιώθηκαν σε χρόνο-εξπρές, αφού η διοίκηση του ΕΦ προώθησε στο ΥΠΠΟ το σχετικό σχέδιο τροπολογίας για την αλλαγή του ιδρυτικού νόμου του οργανισμού. Οπερ και εγένετο. Κατά τα άλλα, το φεστιβαλικό καλοκαίρι του 2017 εγκαινίασε πληθώρα δράσεων και προτάσεων. Καταρχάς, έναν συγκεκριμένο θεματικό άξονα για τα θέατρα της Επιδαύρου, επαναφέροντας τη θεατρική ως τη βασική λειτουργία στο Μικρό Θέατρό της. Στην Επίδαυρο λειτούργησε για πρώτη χρονιά το Λύκειο Επιδαύρου, το σχολείο αρχαίου δράματος, με τη συμμετοχή 150 σπουδαστών υποκριτικής από όλο τον κόσμο, ενώ από την επόμενη χρονιά αναμένεται να λειτουργήσει και σχετική κατασκήνωση στο πλαίσιο αυτό. Στην Αθήνα και στον Πειραιά οι εκδηλώσεις αυξήθηκαν σημαντικά λόγω της προσθήκης ενός «φεστιβάλ» μέσα στο Φεστιβάλ, του «Ανοίγματος στην πόλη», το οποίο ενεργοποίησε και μια σειρά δημόσιων χώρων και ιστορικών κτιρίων για την υποδοχή του. Στους κόλπους του φεστιβάλ εντάχθηκε και το νεανικό Bob Theater Festival, συμπληρώνοντας φέτος 10 χρόνια παρουσίας.