Η ελβετική φαρμακοβιομηχανία, η οποία βρίσκεται υπό έρευνα από τις αμερικανικές αρχές για τη δραστηριότητά της στην Ελλάδα, φαίνεται πως έχει δημιουργήσει ένα πλέγμα διαφθοράς, το οποίο ξεκινάει από τα πολιτικά πρόσωπα που υπογράφουν τις πολιτικές και τις τιμές των φαρμάκων και επεκτείνεται έως τον ΕΟΦ, τους γιατρούς και τους κρατικούς λειτουργούς.
ΕΡΕΥΝΑ: Κώστας Βαξεβάνης
Βαγγέλης Τριάντης
Εύη Απολλωνάτου
Βασίλης Ανδριανόπουλος
Όσο διερωτάται κάποιος γιατί η ελληνική Δικαιοσύνη και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, παρότι είχαν ερεθίσματα και καταγγελίες, δεν έκαναν τις δικές τους έρευνες, οι αποκαλύψεις είναι συγκλονιστικές.
Ένα από τα ισχυρά στοιχεία που διαθέτουν είναι ένα βίντεο που καταγράφει συνάντηση Ελλήνων και ξένων στελεχών της Novartis στην Ελλάδα.
Στο βίντεο αυτό υψηλόβαθμο στέλεχος ομολογεί στους συνεργάτες του ότι το φάρμακο που έχει διατεθεί στην αγορά παρουσιάζει προβλήματα τα οποία έχει διαπιστώσει και ο εσωτερικός έλεγχος. Τους ενημερώνει ωστόσο πως το report του ελέγχου θα κρυφτεί και θα ληφθούν μέτρα ώστε να εμφανιστούν όλα καλά.
Η τακτική αυτή δεν είναι ξένη για τη Novartis. H εταιρεία έχει κατηγορηθεί στην Ιαπωνία ότι πλάσαρε τρία φάρμακα, το Tasigna για τη λευχαιμία και το Gleevec και το Diovan για την υπέρταση, ενώ στελέχη της είχαν φροντίσει να αλλάξουν τα στοιχεία των κλινικών μελετών και να κρύψουν τις παρενέργειες.
Είναι η πρώτη φορά όμως που οι διωκτικές αρχές έχουν παραδοχή των στελεχών σε βίντεο. Στο ίδιο βίντεο, στέλεχος της ελληνικής Novartis ενημερώνει για την πορεία της εταιρείας στην Ελλάδα, η οποία παρά την κρίση παρουσιάζει υψηλά κέρδη και θα συνεχίσει την ανοδική πορεία της γιατί διαθέτει καλές σχέσεις με τρεις υπουργούς της εποχής εκείνης (2012) και έναν πρώην πρωθυπουργό, για τον οποίο λέει χαρακτηριστικά «έχει και προσωπικό ενδιαφέρον».
Παράλληλα θυγατρικές εταιρείες που όπως καταγράφεται στην αμερικανική έρευνα μοίραζαν μαύρο χρήμα στην Ελλάδα, βίντεο με ομολογίες στελεχών της Novartis ότι ρίχνουν στην αγορά φάρμακα με αμφίβολα αποτελέσματα, αλλά και απλά στατιστικά στοιχεία που η ανάγνωσή τους δείχνει ότι οι υπεύθυνοι υγείας και κυρίως οι υπουργοί συμβάδιζαν περιέργως με τις ανάγκες της φαρμακοβιομηχανίας.
Φυσικά δεν το έκαναν παράνομα, αφού αυτοί διαμόρφωναν τους νόμους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο ρόλος καθηγητών πανεπιστημίων και επιστημόνων, που προσφέρουν το όνομά τους, την ιδιότητά τους και φυσικά τις υπηρεσίες τους στη φαρμακοβιομηχανία δίνοντας επιστημονικοφάνεια στη χρόνια διαφθορά. Οπως αποκαλύπτει μάλιστα το Documento, το 2013 η εταιρεία είχε διοργανώσει μαζί με άλλες φαρμακευτικές εταιρείες «επιστημονική» αποστολή στο Βερολίνο, στην οποία συμμετέχουν όσοι κατέχουν στρατηγικές θέσεις στο ελληνικό δημόσιο και καθορίζουν την πολιτική φαρμάκου. Τα έξοδα φυσικά τα πληρώνει η Novartis με άλλες φαρμακευτικές και ο έλεγχος από τον ΕΟΦ αποφεύγεται με δωρεές από παρένθετη εταιρεία. Παρότι όλα αυτά συμβαίνουν στην Ελλάδα, δεν αφορούν μόνο την Ελλάδα που έφτασε να πληρώνει 5 δισ. για φαρμακευτικές δαπάνες. Η Ελλάδα είναι το κέντρο του ενδιαφέροντος γιατί αποτελεί χώρα αναφοράς, που καθορίζει τις τιμές φαρμάκου και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Στην αποκάλυψη αυτής της υπόθεσης το Hot Doc, χωρίς να το γνωρίζει, έπαιξε τον δικό του ρόλο πριν από περίπου έναν χρόνο. Το Documento συνεχίζει σήμερα, ανοίγοντας την υπόθεση. Δεν πρόκειται μόνο για θέμα διαφθοράς, αλλά και δημόσιας υγείας. Ο Ελληνας υπερκαταναλώνει φάρμακα, μέσα από κατευθυνόμενη συνταγογράφηση, ενώ η αθλιότητα αποκτά κάθε μέρα επιστημονική πιστοποίηση.
Επιχείρηση «Αντίδοτο»
Το καλοκαίρι του 2016, το περιοδικό Hot Doc δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από τον δικηγόρο Παύλο Σαράκη, ο οποίος δήλωσε πως έκανε μια έρευνα για σκάνδαλο φαρμακευτικών εταιρειών, η οποία ενδιέφερε τις αμερικανικές αρχές. Μας ζήτησε για τον λόγο αυτό δύο τεύχη με έρευνες του περιοδικού. Το ένα (τεύχος 64) αφορούσε καταστάσεις με ονόματα γιατρών που εμφανίζονταν να χρηματίζονται από τη φαρμακοβιομηχανία Pfizer για να συνταγογραφούν το Lipitor, γνωστό φάρμακο για τη χοληστερίνη. Το άλλο τεύχος (9) αφορούσε έρευνα για τον καθηγητή Νίκο Μανιαδάκη, ο οποίος ήταν σύμβουλος του υπουργού Υγείας, εισηγητής των πολιτικών για το φάρμακο και διαπραγματευτής με την τρόικα για θέματα φαρμάκου. Ταυτόχρονα, όπως αποκάλυπτε το Hot Doc, ο Νίκος Μανιαδάκης είχε μια εταιρεία, ως διαχειριστής της οποίας εμφανιζόταν η σύζυγός του και γνωστή τραγουδίστρια Χριστίνα Φαρμάκη, που εισέπραττε ποσά από φαρμακοβιομηχανίες για διάφορες μελέτες οι οποίες, παρά τις υποσχέσεις του κ. Μανιαδάκη, ουδέποτε μας γνωστοποιήθηκαν. Δηλαδή ο διαπραγματευτής του δημοσίου με τις εταιρείες φαρμάκου εισέπραττε από τις εταιρείες. Δεν αποτελούσε μόνο θέμα ηθικής και σύγκρουσης συμφερόντων, αλλά και ουσιαστικό. Επρεπε να ερευνηθεί αν ο κ. Μανιαδάκης είχε προσφέρει πραγματικές υπηρεσίες για τις οποίες είχε αμειφθεί.
Τα τεύχη με τις δύο έρευνες παραδόθηκαν στον δικηγόρο Παύλο Σαράκη, το γραφείο του τα έδωσε στις αμερικανικές αρχές και αποτέλεσαν τη βάση για την έρευνα της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ (SEC) αλλά και του FBI για τη Novartis στην Ελλάδα.
Τον Αύγουστο του 2016 πλήθος στοιχείων παραδόθηκαν στις αμερικανικές αρχές, μαζί με τις μαρτυρίες δύο πρώην στελεχών της Novartis. Οι αναφορές των μαρτύρων, που μπήκαν σε πρόγραμμα προστασίας (τα ονόματά τους είναι στη διάθεση του Documento), αποτέλεσαν την απαρχή μιας εκτεταμένης επιχείρησης με την κωδική ονομασία «Αντίδοτο» και στόχο τη Novartis.
Φακέλωσαν 45.000 γιατρούς
Οι δύο προστατευόμενοι μάρτυρες, εκτός από τις καταθέσεις τους όπου περιγράφουν όσα συνέβαιναν στο ελληνικό τμήμα της Novartis, έχουν καταθέσει και έγγραφα από τα οποία αποδεικνύεται ο χρηματισμός γιατρών. Φαίνεται ότι η Novartis στην Ελλάδα είχε τέσσερις εταιρείες δορυφόρους οι οποίες είχαν αναλάβει τους χρηματισμούς. Οι εταιρείες αυτές πρόσφεραν εταιρικές πιστωτικές κάρτες στους «συνεργαζόμενους» γιατρούς και αξιωματούχους, οι οποίοι έκαναν ανωνύμως αναλήψεις χιλιάδων ευρώ από ΑΤΜ.
Σύμφωνα με τις καταθέσεις, πάνω από 4.500 γιατροί ήταν στο σύστημα χρηματισμού της Novartis, προκειμένου να γράφουν φάρμακα της εταιρείας. Η φαρμακευτική είχε ένα τεράστιο αρχείο με τις συνήθειες, τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες 45.000 γιατρών. Ο έλεγχος της κατευθυνόμενης συνταγογράφησης γινόταν ηλεκτρονικά. Η Novartis είχε κάνει δώρο στους γιατρούς το λογισμικό με το οποίο επικοινωνούσαν με το σύστημα συνταγογράφησης του υπουργείου Υγείας. Από αυτό το λογισμικό έλεγχε και πόσα φάρμακα της εταιρείας συνταγογραφούσαν προκειμένου να τους ανταμείβει.
Το 2008 φαρμακοβιομηχανία η Novartis, ενώ ήταν τέταρτη σε παγκόσμια κατάταξη, στην Ελλάδα κατείχε την πρώτη θέση στην αγορά. Η επιθετική πολιτική της Novartis δεν περιοριζόταν σε γιατρούς που εφάρμοζαν εντολές με το αζημίωτο. Στο payroll της εταιρείας υπήρχαν, σύμφωνα με τις καταθέσεις, επιφανείς καθηγητές πανεπιστημίου και φυσικά κρατικοί λειτουργοί.
Σύμφωνα με τα στοιχεία των αμερικανικών αρχών, στην Ελλάδα η Novartis εφάρμοζε ένα εξελιγμένο σύστημα διαφθοράς, στα πρότυπα αυτού που είχε εφαρμόσει στην Κίνα και για το οποίο έχει καταδικαστεί.
Η απόπειρα αυτοκτονίας και ο παραλίγο μάρτυρας Μάριος Σαλμάς
Οι αμερικανικές αρχές έχουν προσεγγίσει ως σήμερα πάνω από δέκα στελέχη της Novartis στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι ανήκουν στον κεντρικό πυρήνα διοίκησης της εταιρείας αλλά και στο τμήμα δημοσίων σχέσεων που είχε την ευθύνη χειρισμού των δημοσιογράφων. Οι Αμερικανοί έκαναν μεγάλη προσπάθεια να προσεγγίσουν δι’ αντιπροσώπου ένα από τα στελέχη της εταιρείας που από το 2008-2011 οργάνωσε την πολιτική προώθησης των φαρμάκων στην Ελλάδα. Το 2011 μετακόμισε μαζί με την οικογένειά του στα κεντρικά της εταιρείας στη Βασιλεία της Ελβετίας. Πρόκειται για τον Ν.Τ., ο οποίος επιχείρησε να αυτοκτονήσει το βράδυ της Πρωτοχρονιάς. Ο Ν.Τ. βρισκόταν στο μπαρ Galaxy του Hilton στον 13ο όροφο του ξενοδοχείου. Κάποια στιγμή ή κατάλαβε ή θεώρησε ότι τον παρακολουθούν και επιχείρησε να πηδήξει, φωνάζοντας «δεν θα την πληρώσω εγώ, δεν θα μου τα φορτώσετε, θα πέσω κάτω». Ο υπάλληλος της Novartis μεταφέρθηκε σε ψυχιατρική κλινική σε άσχημη κατάσταση. Είναι μάλλον αξιοπερίεργο ότι οι ελληνικές αρχές δεν έδειξαν από την πρώτη στιγμή να αντιμετωπίζουν την απόπειρα στο πλαίσιο των αποκαλύψεων των ημερών. Την αντιμετώπισαν ως απόπειρα από κάποιον διαταραγμένο.
Στην αξιολόγηση των Αμερικανών σοβαρός μάρτυρας θεωρήθηκε ο πρώην υπουργός Υγείας Μάριος Σαλμάς. Ο πρώην υπουργός, σύμφωνα με τους προστατευόμενους μάρτυρες, είχε συγκρουστεί με τη Novartis. Αφενός είχε κατεβάσει τις τιμές των φαρμάκων σε πολύ χαμηλά επίπεδα, αφετέρου είχε προωθήσει στους ελεγκτικούς μηχανισμούς καταγγελίες για χρηματισμό γιατρών και κρατικών υπαλλήλων από τη Novartis. Περιέργως οι καταγγελίες μετά τις έρευνες δεν ευδοκίμησαν, αν και όπως προκύπτει από τα στοιχεία που δημοσιοποιεί το Documento ήταν στοιχειοθετημένες και θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη διακίνηση του χρήματος.
Ο πρώην υπουργός δεν έχει καταθέσει έως τώρα αν έχουν και οι Αμερικάνοι όλα τα έγγραφα και τις εκθέσεις που προέκυψαν με εντολή του.
Ψάχνουν τους υπουργούς, βρήκαν διαθέσιμο πρωθυπουργό
Παρότι οι προστατευόμενοι μάρτυρες δεν έχουν καταθέσει συγκεκριμένα στοιχεία για χρηματισμό υπουργών, έχουν καταστήσει σαφές ότι από το 2008 τόσο οι υπουργοί Ανάπτυξης (που την εποχή εκείνη είχαν ευθύνη για την τιμή του φαρμάκου) όσο και οι υπουργοί Υγείας, είτε από άγνοια είτε επειδή εξυπηρετούσαν σκοπιμότητες, εμφάνιζαν αλλοπρόσαλλη και μη συμφέρουσα συμπεριφορά ως προς τις τιμές φαρμάκου. Επειδή η Ελλάδα ήταν συνήθως μία από τις τρεις χώρες που καθόριζαν την τιμή φαρμάκου στην Ευρώπη, οι φαρμακοβιομηχανίες έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις «ελληνικές τιμές». Σκοπός ήταν ή να μην καθορίζονται συχνά οι τιμές ή να καθορίζονται με εισαγωγή νέων φαρμάκων υψηλών τιμών.
Την εποχή των μνημονίων η τρόικα απαιτούσε η Ελλάδα να μην εισάγει και να μην ορίζει τιμές σε νέα φάρμακα. Ως το 2013 δεν υπήρξε πλασάρισμα νέου φαρμάκου με πατέντα. Το 2013, ο Αδωνης Γεωργιάδης ως υπουργός Υγείας ανακοίνωσε την εισαγωγή νέων φαρμάκων πατέντας. Ανάμεσά τους και νέα φάρμακα της Novartis, υψηλών τιμών (Jakavi 4.236 ευρώ, Signifor 3.995 ευρώ, Votubia 2.771 ευρώ κ.λπ.). O Αδωνης Γεωργιάδης, μιλώντας στο Documento, υποστήριξε πως αυτή η εισαγωγή νέων φαρμάκων ήταν επιβεβλημένη και καθόλου εκ του πονηρού:
«Ισα ίσα που επί της δικής μου υπουργίας βάλαμε για πρώτη φορά σε κυκλοφορία περίπου 450 καινούργια φάρμακα. Αυτό έγινε σε συνεννόηση και συνεργασία με την τρόικα, η οποία το δέχτηκε. Ηταν αδιανόητο να υπάρχουν φάρμακα τα οποία κυκλοφορούν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και τα καταναλώνουν ασθενείς και να μην τα αποζημιώνει το δικό μας σύστημα, με αποτέλεσμα να αναγκάζονται ασθενείς να τα φέρνουν από το εξωτερικό και να τα πληρώνουν από την τσέπη τους. Αυτός ήταν ο λόγος. Απλώς η τρόικα στον έλεγχο της δαπάνης φοβόταν ότι τα καινούργια φάρμακα θα έβγαζαν τη δαπάνη πολύ πάνω. Εμείς όμως αν θυμάστε βάλαμε το clawback στα φάρμακα, άρα “κλειδώσαμε” τη δαπάνη γιατί μπήκε το clawback». Η εισαγωγή των νέων φαρμάκων καθόρισε ωστόσο τις τιμές σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Οι Αμερικανοί θεωρούν ότι πολλές από τις πολιτικές κινήσεις που έγιναν προς όφελος της Novartis δεν ήταν τυχαίες. Γνωρίζουν όμως επίσης πως είναι δύσκολο να υπάρξουν αποδείξεις εναντίον πολιτικών, εκτός αν βρεθούν τραπεζικοί λογαριασμοί ή αν μιλήσουν οι ίδιοι οι υπουργοί. Κάποιος πάντως που τον πλησίασαν τους ζήτησε ως αντάλλαγμα να γίνει πρωθυπουργός.
Με ιδιαίτερο σκεπτικισμό αντιμετωπίζουν οι Αμερικανοί τις κινήσεις της ελληνικής Δικαιοσύνης. Οπως λένε χαρακτηριστικά, «ενώ είχαν χρόνια τα στοιχεία, τα έβαζαν στα συρτάρια και τώρα που χρειάζονται προσεκτικές κινήσεις στην τελική ευθεία, κάνουν θόρυβο».