Πριν από δέκα χρόνια ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ), ως αντιμνημονιακή Αριστερά του… εφικτού, διεκδίκησε να γίνει κυβερνώσα δύναμη και κατάφερε να καταγραφεί τον Ιανουάριο του 2015 ως κόμμα-φαινόμενο την εποχή της συνεχιζόμενης καπιταλιστικής κρίσης που είχε απλωθεί παντού. Η «Πρώτη φορά Αριστερά» στην κυβέρνηση είχε ανέβει στο κύμα της λαϊκής δυσαρέσκειας την εποχή των μνημονίων, με την κοινωνική πλειοψηφία να φτωχοποιείται. Τα λαϊκά στρώματα, χωρίς προσδοκία, ένιωθαν στο πετσί τους αυτό που οι μαρξιστές πολιτικοί επιστήμονες λένε πιο περίπλοκα: η λιτότητα για δημοσιονομική «ανάταξη» ως επιβολή των κυρίαρχων τάξεων είχε πάρει μορφή μιας συνειδητής αναδιανομής πλούτου υπέρ των οικονομικά ισχυρών, για τους οποίους αστικά κόμματα έκαναν το σέρβις στην καπιταλιστική κρίση.
Είχε εγκολπωθεί πολιτικά τη δυναμική του «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη» από το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης, Γένοβα 2001, είχε εντάξει από αντικαπιταλιστικές συνιστώσες μέχρι και ελευθεριακά σχήματα. Τομή ήταν το 2008, με την εκλογή του Αλέξη Τσίπρα στην προεδρία και τη νεολαιίστικη εξέγερση για τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Με την επίθεση των μνημονίων ο ΣΥΡΙΖΑ προσέλκυσε ψηφοφόρους με αντισυστημική ρητορική αλλά με στρατηγική πρόταση κυβερνητικής διαχείρισης. Από πέμπτο κόμμα με 4,60% και 13 βουλευτές το 2009 κατάφερε να γίνει πρώτο κόμμα, φτάνοντας στο 36,34% και στους 149 βουλευτές στις 25 Ιανουαρίου 2015, συγκροτώντας κυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ. Ο ΣΥΡΙΖΑ κρατήθηκε στην κυβέρνηση (35,46% και 145 βουλευτές) και μετά το δημοψήφισμα του 2015. Η «συνθηκολόγηση», η ήττα, ο συμβιβασμός, ανάλογα με την πολιτική ανάλυση που ο καθένας έχει, οι συνταγές του μνημονιακού νεοφιλελευθερισμού και των προγραμμάτων λιτότητας που επέβαλαν η τρόικα, οι «θεσμοί» κ.ά. στοίχισαν στον αριστερό κόσμο.
Και τώρα το «κόμμα-φαινόμενο» και η «πτώση» αναλύονται είτε με πρόταγμα κοινωνικοπολιτικούς αγώνες με σοσιαλιστικό/κομμουνιστικό όραμα απέναντι στη μοιρολατρία και στις «αυταπάτες» της όποιας συστημικής αριστεράς είτε σαν μάθημα «διαχειριστικών» λαθών των κομμάτων της κεντροαριστεράς που αναζητούν πεδίο εναλλακτικής κυβερνητικής πρότασης, την ώρα που ακροκεντρώοι, δεξιοί και ακροδεξιοί λένε ότι δεν υπάρχει εναλλακτική στον καπιταλισμό.
Με παρεμβάσεις τους στο Documento πολιτικοί, πανεπιστημιακοί και αναλυτές ανασυνθέτουν το παζλ της «Πρώτης φοράς Αριστερά».
Γράφει ο Χάρης Αθανασιάδης
Ο ΣYΡIZA είχε την ευκαιρία να αναµετρηθεί µε την πρόκληση της διακυβέρνησης στην πιο δύσκολη συγκυρία του αιώνα µας. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν γιγαντώθηκε εκλογικά (από το 4,6% στο 36,3%) επειδή ο Αλέξης Τσίπρας ήταν χαρισµατικός ηγέτης, αλλά επειδή υποσχέθηκε πως ήταν εφικτή µια δηµοκρατική και κοινωνική διέξοδος από τη διεθνή οικονοµική κρίση που ξέσπασε το 2009. Στη συγκυρία του 2012-15, όταν η Ελλάδα βρέθηκε στο µάτι του κυκλώνα, αν δεν υπήρχε ο ΣΥΡΙΖΑ, θα έπρεπε να επινοηθεί. Ειδάλλως οι απελπισµένοι (διότι εξαθλιωµένοι) των λαϊκών στρωµάτων και οι οργισµένοι (διότι βίαια αποπτωχευµένοι) των µικροαστικών τάξεων θα ακολουθούσαν πιθανότατα τον δρόµο της βαρβαρότητας που εκπροσωπούσε η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή – όπως ακριβώς συνέβη στη Γερµανία, όταν οι ναζί του Αδόλφου Χίτλερ από 2,6% πριν από την κρίση του 1929 εκτοξεύτηκαν στο 33% έπειτα από αυτή και κατέλαβαν την εξουσία µε τα γνωστά παρεπόµενα.
Στην τετραετία 2015-19 ο ΣΥΡΙΖΑ, ως κυβέρνηση πλέον, κλήθηκε να αντιµετωπίσει τις τίγρεις της αγοράς και τις ύαινες της πολιτικής σε ένα παγκόσµιο γήπεδο πολλαπλά ναρκοθετηµένο – η διαφθορά και η ανικανότητα των προκατόχων του είχαν ήδη καταστήσει την Ελλάδα ιδανική Ιφιγένεια προς παραδειγµατισµό των ατάκτων του ευρωπαϊκού νότου. Με τη δαµόκλεια σπάθη της εξόδου να επικρέµαται πάνω από τη χώρα, η αριστερή κυβέρνηση, παρά τις αντιφάσεις του πρώτου εξαµήνου, κατάφερε να περισώσει τα στοιχειώδη (µια κάποια προστασία του κόσµου της εργασίας και ένα ελάχιστο κοινωνικό δίχτυ για τους πιο αδύναµους) και να βγάλει τη χώρα από τα µνηµόνια, να ανακτήσει και να διασφαλίσει ένα µίνιµουµ εθνικής κυριαρχίας. Ενάντια στις προβλέψεις πολλών διεθνών παικτών, η Ελλάδα απέφυγε τη µοίρα του «αποτυχηµένου κράτους». Εάν οι εγχώριοι πολιτικοί αντίπαλοι του ΣΥΡΙΖΑ δεν είχαν απολέσει κάθε ίχνος πολιτικού πολιτισµού, θα του το είχαν αναγνωρίσει.
Οπως επίσης θα είχαν αναγνωρίσει και θα είχαν στηρίξει τη Συµφωνία των Πρεσπών, αντί να την υπονοµεύουν διά της αδράνειας. ∆ιότι, αντικαθιστώντας το άλογο πάθος µε τον νηφάλιο ορθολογισµό και την πολιτική υποκρισία µε τη διπλωµατική εντιµότητα, η αριστερή κυβέρνηση πέτυχε να συγκεράσει τις πολιτισµικές κληρονοµιές του εθνικού µας παρελθόντος µε τις πιεστικές γεωπολιτικές ανάγκες του παρόντος. Σε αυτά να προσθέσουµε την ευαισθησία µε την οποία διαχειρίστηκε το εκρηκτικό προσφυγικό (ο αυθόρµητος έπαινος του πάπα στον Αλέξη Τσίπρα αξίζει να µείνει στη συλλογική µας µνήµη), να κάνει τα πρώτα κρίσιµα βήµατα στα σύγχρονα δικαιώµατα (π.χ. η επέκταση του συµφώνου συµβίωσης στα οµόφυλα ζευγάρια) και άλλα πολλά µικρότερα µα όχι ασήµαντα (π.χ. τη θεσµοθέτηση των γευµάτων στα σχολεία).
Εκεί που ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε ήταν να θέσει ισχυρά θεµέλια για τη δική του παγίωση ως κόµµα εξουσίας. ∆ιότι ασφαλώς το ένα τρίτο των Ελλήνων δεν έγιναν αριστεροί ούτε αξιακά ούτε κινηµατικά. Ηταν ευθύνη του ΣΥΡΙΖΑ να µετατρέψει το δικό τους πρώτο βήµα (που αποτόλµησαν µέσα στη δίνη της κρίσης) σε αριστερό βλέµµα και πράξη, που θα άντεχαν στις µεταβολές των συνθηκών. Πράγµα που µπορούσε να επιτευχθεί µε έναν συνδυασµό δράσης (στους δήµους, στα συνδικάτα, στα κινήµατα) και οργανωµένης διαπαιδαγώγησης. Ναι, η Αριστερά οφείλει να επενεργεί παιδαγωγικά στην κοινωνία. ∆ιότι οι ιδεολογικές τάσεις δεν διαµορφώνονται αυθόρµητα, αλλά υπό την καθοριστική επίδραση πανίσχυρων ιδεολογικών µηχανισµών (σχολείο, εκκλησία, ΜΜΕ). Γι’ αυτό η Αριστερά είναι αναγκασµένη να παλεύει διπλά. ∆εν µπορείς να κερδίσεις τον ταξικό σου αντίπαλο, δεν µπορείς να προωθήσεις την κοινωνική ισότητα, αν δεν κερδίζεις ταυτόχρονα τις συνειδήσεις των δικών σου ανθρώπων, αν δεν αποκτάς την ηγεµονία. Τα χιλιάδες µικροσυµφέροντα, οι πολλαπλές ιδιοτέλειες, οι αποκλίνουσες ιδεοληψίες που διαπερνούν την κοινωνία είναι πικρή διαπίστωση, µα απολύτως αληθινή. Ακριβώς γι’ αυτό, το αριστερό κόµµα δεν υπάρχει για να αντανακλά µηχανιστικά µια κερµατισµένη κοινωνία. Υπάρχει για να συνθέτει τα επιµέρους και τα αντιφατικά γύρω από ουσιώδεις άξονες, να προσανατολίζει τη σκέψη και τη δράση των πολιτών προς την κατεύθυνση της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης – προς τα συλλογικά και µακροπρόθεσµα συµφέροντά τους.
Στο κρίσιµο αυτό πεδίο ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε. Και η αποτυχία βαραίνει τα µέλη του, µα βαραίνει περισσότερο την ηγεσία του. ∆ιότι, σε τελευταία ανάλυση, οι πολιτικές σχεδιάζονται και εφαρµόζονται από συγκεκριµένα κάθε φορά πρόσωπα. ∆ιότι, συχνά, στα χρόνια της διακυβέρνησης, πλάι στη γνώση και την ευφυΐα ξεδιπλώνονταν ανέλεγκτα ο ναρκισσισµός και η έπαρση, πλάι στη συστηµατική αποτελεσµατική δουλειά ξεφύτρωνε ο αυταρχισµός, πλάι στη µέριµνα καιροφυλακτούσε η αλαζονεία. Κάποιες φορές οι ίντριγκες και οι σκοτεινές πρακτικές µεµονωµένων ατόµων υπονόµευαν το ηθικό πλεονέκτηµα του χώρου στο σύνολό του. Αποτυχαίνοντας στον παιδαγωγικό του ρόλο, στη θεσµική του γείωση και την κινηµατική του αντοχή, ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε να παγιωθεί ως κόµµα εξουσίας. Αποτυχαίνοντας άφησε την κοινωνία βορά στους κυνικούς νεοφιλελεύθερους. Οι ευθύνες του είναι ιστορικές. Και δεν βλέπω τρόπο να τις βγάλει από πάνω του.
Διαβάστε επίσης:
Μαθήματα δημοσιογραφικής δεοντολογίας από την ΕΡΤ
Ιωάννινα: Στον εισαγγελέα πέντε νεαροί για επίθεση σε ανήλικες
«Πόλεμος» για το TikTok: Μετά τον Μασκ και η Microsoft στο «παιχνίδι» για την εξαγορά του
