Επειτα από 20 χρόνια διαπραγματεύσεων επιτεύχθηκε η συμφωνία στον ΟΗΕ, την οποία υπέγραψαν 200 κράτη, για την προστασία της ανοιχτής θάλασσας
Επειτα από δύο δεκαετίες διαπραγματεύσεων, το προηγούμενο Σάββατο οι χώρες-μέλη του ΟΗΕ ήρθαν σε συμφωνία για τους ωκεανούς. Η Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για την Ανοιχτή Θάλασσα, όπως έγινε γνωστή, έρχεται για να θέσει ένα κανονιστικό πλαίσιο για την προστασία των διεθνών υδάτων, ορίζοντας όλες τις δραστηριότητες που θα λαμβάνουν χώρα εκεί. Μένει να ιδωθεί αν θα εφαρμοστεί όπως ελπίζουν οι αισιόδοξοι ή αν θα καταλήξει –όπως τόσες συνθήκες για το περιβάλλον (Κιότο, Παρίσι κ.λπ.)– ευσεβής πόθος.
Η συνθήκη που προβλέπει την προστασία του 30% των διεθνών υδάτων έως το 2030 υπογράφηκε στη Νέα Υόρκη, ενώ έντονες διαβουλεύσεις έλαβαν χώρα για το πώς θα ενισχυθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς και πώς θα διατίθενται οι πόροι που βρίσκονται στην ανοιχτή θάλασσα.
Μεγαλύτερη προστασία
Πάνω από το 60% των ωκεανών θεωρούνται διεθνή ύδατα, γνωστά και ως ανοιχτές θάλασσες, κάτι που σημαίνει ότι όλες οι χώρες έχουν το δικαίωμα να οδηγούν πλοία, να ψαρεύουν και να κάνουν έρευνα εκεί. Μόνο περίπου το 1% της ανοιχτής θάλασσας προστατευόταν μέχρι τώρα. Οπως καταλαβαίνει κανείς, η συμφωνία έπρεπε να περάσει μέσα από συμπληγάδες πέτρες, καθώς διακυβεύονται προσοδοφόρα δικαιώματα αλιείας και ναυτιλίας, δικαιώματα για εξόρυξη στα βαθιά νερά, καθώς και συλλογή πόρων από τη θαλάσσια ζωή που θα μπορούσαν να έχουν φαρμακευτικές εφαρμογές.
Επίσης, η συμφωνία ορίζει τις απαιτήσεις που θα πρέπει να ικανοποιούνται για περιβαλλοντικές επιχειρήσεις και δραστηριότητες βαθέων υδάτων (deep sea activities). Οι διαπραγματευτές συγκρούστηκαν για το θέμα του τρόπου κατανομής των ανταμοιβών από τους πρόσφατα ανακαλυφθέντες θαλάσσιους πόρους.
Η συμφωνία θα πρέπει να επικυρωθεί από τα κράτη τα οποία τη συνομολόγησαν προτού τεθεί σε ισχύ και θα εγκριθεί επίσημα σε μεταγενέστερη σύνοδο του ΟΗΕ. Η Greenpeace ανέφερε σε ανακοίνωσή της ότι «υπήρχαν ακόμη ελλείψεις στο κείμενο», αλλά υποστήριξε ότι η συνθήκη ήταν «μνημειώδης νίκη για την προστασία των ωκεανών και σημαντικό σημάδι ότι η πολυμερής δράση εξακολουθεί να λειτουργεί σε έναν όλο και πιο διχασμένο κόσμο».
Προστατευόμενες περιοχές
Η συνθήκη αφορά τις περιοχές της ανοιχτής θάλασσας που ξεκινούν μετά τα όρια των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών των χωρών, οι οποίες εκτείνονται έως και 200 ναυτικά μίλια (370 χιλιόμετρα) από τις ακτές. Επομένως δεν εμπίπτουν στη δικαιοδοσία καμιάς χώρας.
Παρόλο που οι ανοιχτές θάλασσες αποτελούν περισσότερο από το 60% των ωκεανών του κόσμου και σχεδόν τη μισή επιφάνεια του πλανήτη, δεν έχουν λάβει την ίδια προσοχή από τη διεθνή κοινότητα με τα παράκτια ύδατα.
Αυτό είναι παράδοξο καθώς τα ωκεάνια οικοσυστήματα δημιουργούν το μισό οξυγόνο που αναπνέουν οι άνθρωποι, μέσω του πλαγκτόν, και περιορίζουν την υπερθέρμανση του πλανήτη απορροφώντας μεγάλο μέρος του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Απειλούνται όμως από την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση και την υπεραλίευση.
Οταν η νέα συνθήκη τεθεί σε ισχύ θα επιτρέψει τη δημιουργία προστατευόμενων περιοχών σε αυτά τα διεθνή ύδατα. Η συμφωνία του ΟΗΕ είναι η τρίτη διεθνής συμφωνία του είδους της σχετικά με την ανοιχτή θάλασσα. Ακολουθεί συγκεκριμένες συνθήκες που σχετίζονται με την εξόρυξη του βυθού της θάλασσας το 1994 και τη διαχείριση των αποθεμάτων μεταναστευτικών ειδών ψαριών το 1995.
Η μοιρασιά του θησαυρού
Οπως είναι φυσικό, τα οικονομικά συμφέροντα ήταν σημαντικό σημείο τριβής κατά τη διάρκεια του τελευταίου γύρου διαπραγματεύσεων, που ξεκίνησε στις 20 Φεβρουαρίου, με τις αναπτυσσόμενες χώρες να ζητούν μεγαλύτερο μερίδιο από τη «γαλάζια οικονομία», συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς τεχνογνωσίας για τις δραστηριότητες των βαθέων υδάτων.
Η κοινή χρήση των πλεονεκτημάτων των «θαλάσσιων γενετικών πόρων» από τη χλωρίδα και την πανίδα των ανοιχτών θαλασσών, που χρησιμοποιούνται σε βιομηχανίες όπως η βιοτεχνολογία, τα φαρμακευτικά προϊόντα, τα χημικά ή τα καλλυντικά, επίσης παρέμεινε πεδίο έντονης διαμάχης μέχρι το τέλος, καθυστερώντας τις συνομιλίες.
Ασκήσεις ισορροπίας
Οπως και σε άλλα διεθνή φόρουμ, ιδίως στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα, η συζήτηση κατέληξε να είναι ζήτημα διασφάλισης της ισότητας μεταξύ του φτωχότερου παγκόσμιου Νότου και του πλουσιότερου Βορρά. Σε μια κίνηση που θεωρείται προσπάθεια οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, η Ευρωπαϊκή Ενωση δεσμεύτηκε να δώσει 40 δισ. ευρώ για να διευκολύνει την επικύρωση της συνθήκης και την έγκαιρη εφαρμογή της.
Ο Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους, επίτροπος Περιβάλλοντος της ΕΕ, περιέγραψε τη συμφωνία ως «κρίσιμο βήμα προς τα εμπρός για τη διατήρηση της θαλάσσιας ζωής και της βιοποικιλότητας». Ωστόσο σε παλαιότερη συνέντευξή του στους «Financial Times» αμφέβαλλε για το κατά πόσο είναι βιώσιμη άλλη μια συνθήκη για το περιβάλλον, θέτοντας ζητήματα εφαρμοσιμότητας στην παρούσα πολιτική και οικονομική συγκυρία.
Οι ωκεανοί υποφέρουν
Οι ωκεανοί έχουν απορροφήσει το 90% της υπερθέρμανσης που έχει αναπτυχθεί τις τελευταίες δεκαετίες στον πλανήτη λόγω της αύξησης των αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης, το 30% του διοξειδίου του άνθρακα που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα καταλήγει στους ωκεανούς, θέτοντας τα θαλάσσια οικοσυστήματά τους υπό αφόρητη πίεση.
Η άνοδος της θερμοκρασίας του νερού λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη διαταράσσει τα ρεύματα των ωκεανών, αλλάζει τα συστήματα της θαλάσσιας τροφικής αλυσίδας και καθιστά τις θάλασσες αφιλόξενες για τους ζωντανούς οργανισμούς.