Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ «Eldorado – O αγώνας για τις Σκουριές» μιλούν στο Documento για το «σκοτεινό πρόσωπο» της ανάπτυξης.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε πρόσφατες δηλώσεις του µίλησε ξεκάθαρα για την «επανεκκίνηση της διαδικασίας αξιοποίησης των µεταλλείων στις Σκουριές». Από την πλευρά του ο υπουργός Ανάπτυξης Αδωνης Γεωργιάδης τόνισε σε συνέντευξή του ότι είναι «εξαιρετικά υπέρ της επένδυσης». Σε µια περίοδο που µαζικά κινήµατα αντιτίθενται στην εγκατάσταση αιολικών συστοιχιών (συνολικά 40 ανεµογεννήτριες) στα Αγραφα και στις εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Ηπειρο, η υπόθεση Σκουριές δεν έχει κλείσει. Με αφορµή το ντοκιµαντέρ «Eldorado – Ο αγώνας για τις Σκουριές» που πριν από λίγες µέρες κυκλοφόρησε ελεύθερα στο διαδίκτυο, οι Γερµανοί δηµιουργοί του Bάζιλ Σάουζαϊλ και Λέοπολντ Χέλµπιχ µίλησαν στο Documento για τη σκληρή πολιτική της εταιρείας, την καταστολή και την ποινικοποίηση του κινήµατος (450 άνθρωποι επιβαρύνθηκαν µε κατηγορίες), αλλά και το «σκοτεινό πρόσωπο» της ανάπτυξης.
Για ποιους λόγους αποφασίσατε να δηµιουργήσετε ένα ντοκιµαντέρ για το κίνηµα στις Σκουριές Χαλκιδικής;
Bάζιλ Σάουζαϊλ: Και οι δύο ζήσαµε για λίγους µήνες στην Αθήνα το 2015 και το 2016, σε µια εποχή που ο κόσµος βίωνε ακόµη τις συνέπειες των σκληρών µέτρων λιτότητας. Γρήγορα ήρθα σε επαφή µε πολιτικές οµάδες, κολεκτίβες και δοµές αλληλεγγύης στην Αθήνα. Σε µια συνάντηση ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού γνωρίσαµε κάποιους ανθρώπους από τις Σκουριές οι οποίοι µας πρότειναν να µας δείξουν τα ορυχεία. Λίγο µετά την άφιξή µας στην περιοχή της εξόρυξης γνωρίσαµε αρκετούς ενεργούς κατοίκους από τη µικρή πόλη της Ιερισσού. Τότε πραγµατοποιήσαµε τις πρώτες συνεντεύξεις και µάθαµε πολλά για τον αγώνα τους.
Λέοπολντ Χέλµπιχ: Μας εντυπωσίασε αυτό που συνέβαινε. Ηταν το µεγαλύτερο έργο εξόρυξης στην Ευρώπη. Το κράτος παραβίαζε για πολλά χρόνια τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Ηταν µια βίαιη παρέµβαση για την οποία δεν είχαµε ακούσει τίποτε. Αποφασίσαµε να επικεντρωθούµε σε αυτό το θέµα και να φτιάξουµε ένα ντοκιµαντέρ. Ξεκινήσαµε την κινηµατογράφηση την άνοιξη του 2017 χωρίς χρηµατοδότηση. Ηταν µια περίοδος κατά την οποία συνεχίζονταν οι δίκες των κατοίκων που συµµετείχαν στο κίνηµα και γι’ αυτό χρειάστηκε να επιστρέψουµε αρκετές φορές στις Σκουριές και στη Θεσσαλονίκη. Ετσι ξεκινήσαµε µια εκστρατεία χρηµατοδότησης το φθινόπωρο του 2017. Κατορθώσαµε να ολοκληρώσουµε την ταινία το καλοκαίρι του 2018 µε την υποστήριξη ανθρώπων από όλο τον κόσµο.
Κατά τη διάρκεια των γυρισµάτων είχατε την ευκαιρία να µιλήσετε µε τους εργαζόµενους της Ελληνικός Χρυσός;
Β.Σ.: Ζητήσαµε άδεια για να επισκεφθούµε τα ορυχεία και να πραγµατοποιήσουµε συνεντεύξεις µε τους εργαζόµενους αλλά ποτέ δεν µας απάντησαν. Η αντιµετώπιση των ανθρώπων στις υπηρεσίες ασφαλείας ήταν ιδιαίτερα εχθρική. Ο χρόνος που είχαµε στη διάθεσή µας για τη µαγνητοσκόπηση ήταν περιορισµένος και έτσι αποφασίσαµε να µετατοπίσουµε το κέντρο βάρους στο κίνηµα. Αυτό πιστεύω ότι ήταν πολύ πιο σηµαντικό, καθώς τα ελληνικά ΜΜΕ είχαν χτίσει µια παραµορφωτική και προκατειληµµένη εικόνα, ενισχύοντας τις φωνές των υποστηρικτών της εξόρυξης και διαστρεβλώνοντας αυτές του κινήµατος.
Λ.Χ.: Θυµάµαι ότι ένας εργαζόµενος από ένα χωριό ήθελε να µας µιλήσει. Αυτός ο άνθρωπος είχε ένα ατύχηµα στο ορυχείο που τον άφησε ανάπηρο για µια ζωή. Τελικά άλλαξε γνώµη φοβούµενος την αντίδραση της εταιρείας, η οποία έκανε ό,τι µπορούσε για να εξασφαλίσει την πίστη αυτών των ανθρώπων. Σήµερα στο µεταλλευτικό χωριό Στρατώνι πολλά σπίτια καταρρέουν εξαιτίας των γεωτρήσεων. Και τι κάνει η εταιρεία; ∆εν σταµατάει τις γεωτρήσεις, αλλά προσλαµβάνει περισσότερους ανθρώπους από το χωριό για να τους κάνει να σιωπήσουν.
Το κίνηµα στις Σκουριές βίωσε µια περίοδο µεγάλης καταστολής και ποινικοποίησης.
Β.Σ.: Η ταινία επικεντρώνεται στην αυθαίρετη αστυνοµική βία και ποινικοποίηση την περίοδο 2012-2014 και στις δίκες που ακολούθησαν την περίοδο 2017-2018. Στο πλαίσιο των διώξεων κατασκευάστηκαν βαριές κατηγορίες που θα µπορούσαν να βάλουν ανθρώπους στη φυλακή ακόµη και για 80 χρόνια. Πολλοί κάτοικοι κατηγορήθηκαν για σύσταση τροµοκρατικής ή εγκληµατικής οργάνωσης, κάποιοι για διατάραξη δηµόσιας ειρήνης, κατασκευή όπλων, χρήση εκρηκτικών υλικών και µερικοί ακόµη και για απόπειρα ανθρωποκτονίας. Οι κατηγορίες βασίστηκαν στη συλλογή και αντιστοίχιση δειγµάτων DNA, σε τηλεφωνικές παρεµβάσεις και αυθαίρετες κρατήσεις µε ελάχιστα αποδεικτικά στοιχεία. Ευτυχώς, µεταξύ του 2017 και του 2019 όλοι οι κατηγορούµενοι αθωώθηκαν. Συνολικά πάνω από 450 άτοµα από την περιοχή υπέστησαν διώξεις. Ηταν µια στοχευµένη προσπάθεια για να σπάσει το κίνηµα.
Λ.Χ.: Η περίοδος που «φωτογραφίσαµε» στο ντοκιµαντέρ ήταν πιο ήρεµη σε σύγκριση µε τα προηγούµενα χρόνια. Παρ’ όλα αυτά, είχαµε πολλές συναντήσεις µε την αστυνοµία και την ιδιωτική ασφάλεια, οι οποίες ακολουθούσαν κάθε µας βήµα όταν προσεγγίζαµε τα ορυχεία. Μια φορά µας σταµάτησαν για να διαγράψουν ένα βίντεο. Η σύζυγος ενός διοικητή της αστυνοµίας της περιοχής εργάζεται για την Ελληνικός Χρυσός. Αστεία σύµπτωση, έτσι δεν είναι;
Το κίνηµα των κατοίκων πλαισιώθηκε µε αρνητικό πρόσηµο από τα καθεστωτικά ΜΜΕ. Γιατί πιστεύετε ότι συνέβη αυτό;
Λ.Χ.: Η συγκέντρωση ιδιοκτησίας στα ιδιωτικά µέσα ενηµέρωσης στην Ελλάδα είναι γνωστή συνθήκη. Η εµπορευµατοποίηση επιτάσσει ότι το θέαµα βρίσκεται πάνω από την ανάγκη για κριτικό και εµπεριστατωµένο ρεπορτάζ. Στην περίπτωση της Χαλκιδικής βασικός µέτοχος της Ελληνικός Χρυσός ήταν η κατασκευαστική εταιρεία ΑΚΤΩΡ και ο Γιώργος Μπόµπολας, ο οποίος ήταν ιδιοκτήτης τηλεοπτικών µέσων. Με ένα τέτοιο πλέγµα συµφερόντων, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τα ΜΜΕ έπαιξαν το χαρτί της «τροµοκρατίας» και απεικόνισαν ένα µεγάλο και ποικιλόµορφο κίνηµα ως ακραίο.
Β.Σ.: Η απόπειρα εµπρησµού στην περιοχή της εξόρυξης το 2013 έδωσε στα κυρίαρχα ΜΜΕ ένα τέλειο πρόσχηµα για τέτοιου είδους αναφορές, δηµιουργώντας ένα κλίµα στο οποίο η αστυνοµική βία εµφανίστηκε «απαραίτητη» στα µάτια πολλών ανθρώπων.
Παρ’ όλα αυτά, αρκετοί κινητοποιήθηκαν µέσα από τις δοµές αλληλεγγύης αλλά και από τα κοινωνικά δίκτυα.
Β.Σ.: Ασφαλώς αυτό κατάφερε να αντιστρέψει την κυρίαρχη αφήγηση που έκανε λόγο για ένα περιθωριοποιηµένο και µικρό κίνηµα. Η παρουσία στα κοινωνικά δίκτυα είχε µεγάλη σηµασία για τη δηµιουργία ενός διεθνούς κινήµατος αλληλεγγύης.
Λ.Χ.: Υπάρχουν πάρα πολλοί παρόµοιοι αγώνες στην Ευρώπη. Σκεφτείτε, για παράδειγµα, τον Καζ Νταγ της Τουρκίας ή τη Ρόσια Μοντάνα της Ρουµανίας. ∆εν πρέπει να υποτιµούµε τις δυνατότητες σύνδεσης και αλληλοϋποστήριξης.
Τους τελευταίους µήνες αντίστοιχα κινήµατα έχουν αναπτυχθεί στα Αγραφα και στην Ηπειρο. Υπάρχουν τέτοια παραδείγµατα στο εξωτερικό;
Β.Σ.: Στη Γερµανία έχει αναπτυχθεί ένα ισχυρό κίνηµα εναντίον της βιοµηχανίας καφέ άνθρακα, το οποίο κλιµάκωσε τις δράσεις του όταν η γερµανική εταιρεία RWE άρχισε να καταστρέφει το δάσος Χάµπαχερ. Η Εντε Γκελέντε, µέσω αποκλεισµών, καταδύσεων, διαδηλώσεων και δικαστικών ενεργειών, έχει επιτύχει να ανοίξει µια δηµόσια συζήτηση γι’ αυτούς τους απαρχαιωµένους και οικολογικά επιβλαβείς πόρους. Ταυτόχρονα υπήρξε µεγάλη αστυνοµική βία και σε µια από τις προσπάθειες εξόδου ακτιβιστών από το δάσος ένας δηµοσιογράφος έπεσε από ένα δέντρο και σκοτώθηκε. Ωστόσο, ο αγώνας ήταν επιτυχηµένος και το δάσος εξαιρέθηκε από την εξόρυξη άνθρακα. Παρόµοιοι αποκλεισµοί και παρόµοιες ενέργειες γίνονται και σε άλλα µέρη της Γερµανίας. Η βιοµηχανία άνθρακα σταδιακά χάνει έδαφος.
Λ.Χ.: Χαίροµαι που η συνειδητοποίηση για τα οικολογικά ζητήµατα αυξάνεται και που όλο και περισσότεροι άνθρωποι, νέοι και ηλικιωµένοι, συµµετέχουν ενεργά σε κινήµατα που καταπολεµούν την αλλαγή του κλίµατος, όπως οι οργανώσεις Fridays for Future και Extinction Rebellion. Υπάρχει αυξανόµενη αντιπαράθεση µε το νεοφιλελεύθερο µοντέλο που τοποθετεί το ιδιωτικό κέρδος πάνω από όλα. Μόνο µε τον δραστικό περιορισµό των εξουσιών των πολυεθνικών εταιρειών µέσω δεσµευτικών νόµων σε διεθνές επίπεδο µπορεί να αλλάξει κάτι. Εχουµε δρόµο µπροστά µας.
Η «ανάπτυξη» και ο αγώνας υπέρ των πολυεθνικών
Ο νέος πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έχει δηλώσει πολλές φορές πως η επένδυση στις Σκουριές θα προχωρήσει. Πολλοί από τους υποστηρικτές του θεωρούν ότι τα κινήματα στέκονται εμπόδιο στην «ανάπτυξη».
B. Σ.: Είναι μεγάλο θέμα ο τρόπος με τον οποίο ορίζεται η «ανάπτυξη». Αυτή η λέξη καθίσταται εξαιρετικά αμφισβητήσιμη στην περίπτωση της Χαλκιδικής από οικονομική και από οικολογική άποψη. Οταν περίπου 40.000 εργαζόμενοι απασχολούνται στον τομέα της γεωργίας και του τουρισμού και μόνο 5.000 εργάζονται στη μεταλλευτική βιομηχανία (είτε ως εργάτες είτε ως υπηρεσίες ασφαλείας), αυτό πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Η δραστηριότητα της εταιρείας καταστρέφει συστηματικά το νερό, τον αέρα και το έδαφος, με αποτέλεσμα την απότομη μείωση των θέσεων εργασίας στη γεωργία και στον τουρισμό. Επομένως ο όρος ανάπτυξη ακούγεται σχεδόν αστείος. Υπάρχει επίσης το επιχείρημα ότι τα ορυχεία ωφελούν το κράτος (και επομένως έμμεσα και τον ελληνικό λαό) λόγω των δικαιωμάτων εξόρυξης και των φορολογικών πληρωμών. Λοιπόν, η Ελληνικός Χρυσός απαλλάσσεται από την καταβολή εξόδων εκμετάλλευσης εξόρυξης προς το κράτος και ένα σημαντικό μερίδιο των κερδών της Eldorado διοχετεύεται μέσω των Κάτω Χωρών στο Μπαρμπάντος. Ετσι η εταιρεία αποφεύγει αποτελεσματικά τις φορολογικές πληρωμές στην Ελλάδα. Και οι δύο εταιρείες δεν έχουν εκπληρώσει ακόμη τη συμβατική υποχρέωσή τους να παράγουν καθαρό χρυσό στην Ελλάδα, η οποία θα φορολογείται πολύ υψηλότερα. Αντιθέτως, τα ακατέργαστα συμπυκνώματα αποστέλλονται στην Κίνα για καθαρισμό. Ετσι, ακόμη και από «καθαρά οικονομική» άποψη τα επιχειρήματα των υποστηρικτών των μεταλλείων δεν ευσταθούν.
Λ. Χ.: Ας δούμε τον οικολογικό αντίκτυπο αυτής της επένδυσης: το νερό μολύνεται και εξαντλείται σε μια εποχή που οι ξηρασίες και οι πυρκαγιές γίνονται όλο και πιο επικίνδυνες στην Ελλάδα. Υψηλά τοξικά προϊόντα εξόρυξης, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε αναπνευστικά προβλήματα και καρκίνο, διακινούνται στον αέρα και μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις. Το έδαφος υποβαθμίζεται για τις επόμενες γενιές. Η πραγματική πρόοδος θα φέρει εναλλακτικά μοντέλα βιώσιμης και οικολογικής ανάπτυξης. Αλλά πρόκειται για συστημικό πρόβλημα. Οι κυβερνήσεις παγκοσμίως ανταγωνίζονται για τα συμφέροντα ισχυρών πολυεθνικών και ο νέος πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης κάνει το ίδιο όταν μιλάει για τη δημιουργία «ευνοϊκού περιβάλλοντος» για ξένους επενδυτές
INF0
«Eldorado – The struggle for Skouries»
