Το ιστορικό τού φιλμ «Πρόσωπο με πρόσωπο», ο Ροβήρος Μανθούλης και η πρώτη αντιχουντική εκδήλωση στη Γαλλία.
«Εγώ έχω µια τεράστια περιπέτεια στη ζωή µου και πολιτικά και κινηµατογραφικά και ανθρώπινα. Ενα από αυτά τα επεισόδια είναι ότι το “Πρόσωπο µε πρόσωπο” (1966), µια ταινία πολιτική µε την ευρύτερη έννοια, αντιστασιακή, πήρε το βραβείο της καλύτερης ταινίας στη Θεσσαλονίκη. Περίµεναν µία ακόµη ελληνική ταινία. Ηταν κάτι άλλο. Εµοιαζε µε ταινία της nouvelle vague» θυµόταν ο Ροβήρος Μανθούλης στη συνέντευξη που έδωσε στην Ιωάννα Κλεφτογιάννη για τη «Lifo» το 2019.
Το «Πρόσωπο µε πρόσωπο» είναι η εµβληµατική ταινία του Ροβήρου Μανθούλη η οποία γυρίστηκε λίγο πριν από τη δικτατορία, υµνήθηκε από τη διεθνή κριτική αλλά απαγορεύτηκε από τη χούντα. Αυτοεξόριστος στο Παρίσι, ο σκηνοθέτης ξεκινά µια µακρόχρονη και δηµιουργική συνεργασία µε τη γαλλική τηλεόραση και αναδεικνύεται σε έναν από τους σηµαντικότερους Ελληνες κινηµατογραφιστές της διασποράς.
Το φεστιβάλ και η «εθνοσωτήριος»
Κεντρικός ήρωας του φιλµ είναι ένας φτωχός καθηγητής αγγλικών ο οποίος συνδέεται ερωτικά µε την κόρη µιας µεγαλοαστικής οικογένειας. Η κοπέλα όµως προορίζεται από τους γονείς της για γάµο συµφέροντος µε έναν ξένο επιχειρηµατία.
Το «Πρόσωπο µε πρόσωπο» είναι µια πολιτική και προσωπική ταινία (film d’auteur). Καυτηριάζει τη νέα τάξη πραγµάτων που επιχειρεί να επιβάλει ένα αυταρχικό καθεστώς της οικονοµικής, πολιτικής και στρατιωτικής ολιγαρχίας και αποτελεί µια µαρτυρία για την προδικτατορική πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα είναι µια σάτιρα για τους νεόπλουτους στη δεκαετία του ’60 όπως και για τη «φιλοπατρία» και την απληστία των εφοπλιστών και των κατασκευαστών που γκρέµιζαν και ασχήµαιναν την Αθήνα. Ο Ροβήρος Μανθούλης αναδεικνύει τις δικτατορικές τάσεις που απειλούσαν την πολιτική νοµιµότητα και τις ελευθερίες που δειλά δειλά είχαν αρχίσει να επιστρέφουν στην Ελλάδα.
Το σενάριο δεν υποβλήθηκε στη λογοκρισία και το γύρισµα άρχισε µε την άδεια για ένα προηγούµενο ντοκιµαντέρ. Η κόπια πρόλαβε να βγει από το εργαστήριο για να πάρει µέρος στο θρυλικό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1966. Εκεί ξεσήκωσε τη φοιτητική νεολαία, εντυπωσίασε τους ξένους κριτικούς και πήρε το βραβείο σκηνοθεσίας. Την κριτική επιτροπή απάρτιζαν οι Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Χατζιδάκις, Ελλη Λαµπέτη, Φιλοποίµην Φίνος, Γιάννης Μπακογιαννόπουλος, Γρηγόρης Γρηγορίου.
Το κοινό περίµενε τον σκηνοθέτη στην έξοδο, τον σήκωσε στους ώµους σαν ολυµπιονίκη και τον πήγε στους έκπληκτους Γάλλους κριτικούς που τον περίµεναν στο καφενείο για να του πάρουν συνέντευξη. Τον επόµενο χρόνο το «Πρόσωπο µε πρόσωπο» κλήθηκε να πάρει µέρος σε διάφορα φεστιβάλ, αρχής γενοµένης από το ∆ιεθνές Φεστιβάλ Νέου Κινηµατογράφου στην πόλη Ιέρ της νότιας Γαλλίας. Κατ’ εξαίρεση και εκτός διαγωνισµού, γιατί το φεστιβάλ έκανε δεκτές µόνο πρώτες ταινίες σκηνοθετών ενώ αυτή ήταν η τέταρτη του Μανθούλη. Το φεστιβάλ έκανε έναρξη µε το «Πρόσωπο µε πρόσωπο» την 21η Απριλίου 1967, ηµέρα που εκδηλώθηκε το χουντικό πραξικόπηµα στην Ελλάδα. Αν και η ταινία έµοιαζε προφητική, τέτοια σύµπτωση δεν µπορούσε να την περιµένει κανείς. Πιθανότατα η προβολή του φιλµ στο φεστιβάλ υπήρξε η πρώτη αντιχουντική εκδήλωση που έγινε στο εξωτερικό, µε δεκάδες δηµοσιογράφους, κάµερες, µικρόφωνα και µε τις συνεντεύξεις του Μανθούλη να µεταδίδονται το ίδιο βράδυ από πολλά ευρωπαϊκά ραδιόφωνα.
Απαγορεύεται καθ’ άπασαν την επικράτειαν…
Την επόµενη εβδοµάδα το Φεστιβάλ Καννών οργάνωσε µια ειδική προβολή, αδιαφορώντας για τις διαµαρτυρίες της χούντας. Η ταινία απαγορεύτηκε στην Ελλάδα «καθ’ άπασαν την επικράτειαν, διά λόγους γενικοτέρας θέσεως», το διαβατήριο του σκηνοθέτη ακυρώθηκε, η αστυνοµία… επισκέφτηκε το σπίτι του, το όνοµά του µπήκε στη µαύρη λίστα των ονοµάτων που δεν έπρεπε να αναφέρει ο Τύπος. Το 1967 το «Πρόσωπο µε πρόσωπο» κερδίζει το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο.
Αυτή είναι η αρχή της εξορίας του Ροβήρου Μανθούλη στο εξωτερικό. Η γαλλική τηλεόραση τον καλεί σε συνεργασία και του αναθέτει τη σκηνοθεσία του πρωτότυπου προγράµµατος «Στην αφίσα του κόσµου», το οποίο γυρίζεται σε διάφορες χώρες ερευνώντας τις πολιτικές και κοινωνικές ρίζες του θεάµατος, της µουσικής και του τραγουδιού. Η συνεργασία του µε τη γαλλική τηλεόραση θα γεννήσει σηµαντικά έργα, όπως το γυρισµένο στο Χάρλεµ «Mπλουζ µε σφιγµένα δόντια» (1973) που γνώρισε διεθνή αναγνώριση, µε τους κριτικούς να µιλούν για «αποκάλυψη» (µάλιστα αργότερα το φιλµ αποκαταστάθηκε από το CNC και προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Ευρωπαϊκού Κινηµατογράφου του Στρασβούργου).
Με την επάνοδο της δηµοκρατίας στην Ελλάδα, από τη θέση του γενικού διευθυντή προγράµµατος και εκποµπών συµβάλλει στη µετατροπή του EIPT σε EPT και αργότερα της YENE∆ σε EPT2. Το 1986 µεταφέρει στην ελληνική τηλεόραση την τριλογία «Ακυβέρνητες πολιτείες» του Στρατή Tσίρκα που αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους Γάλλους. Τιµήθηκε µε το Μετάλλιο της Πόλεως του Παρισιού για τη συµβολή του στη διάδοση των ελληνικών γραµµάτων και τεχνών στη Γαλλία. Με αυτό τον τρόπο επισφραγίστηκε µια σχέση που ξεκίνησε µε τη δηµιουργία του «Πρόσωπο µε πρόσωπο».
Μια προβολή, μια έκθεση και ένα μουσείο
Την Πέμπτη 9 Ιουνίου στον θερινό κινηματογράφο Λαΐς θα προβληθεί αποκαταστημένη κόπια της ταινίας «Πρόσωπο με πρόσωπο» του Ροβήρου Μανθούλη. Προλογίζουν η Μαρία Κομνηνού, διευθύντρια του 12ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας, πρόεδρος της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και ομότιμη καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, και η Ηλέκτρα Βενάκη, υπεύθυνη των προγραμμάτων ψηφιοποίησης της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και συντονίστρια του φεστιβάλ.
Την ίδια μέρα στις 19.00 στην Ταινιοθήκη θα γίνουν τα εγκαίνια της έκθεσης «Μαγικές εικόνες», η οποία προαναγγέλλει τη λειτουργία του νέου Μουσείου Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, ενός μοναδικού μουσείου που μέσα από σπάνια εκθέματα θα αφηγείται την εξέλιξη της τέχνης του κινηματογράφου τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
