Τρίτη 22 Νοεμβρίου ξημερώματα. Η αστυνομία επιχειρεί στα προσφυγικά με πάνοπλους αστυνομικούς να ανοίγουν τις πόρτες με κλοτσιές, πετώντας «κάτι σαν βόμβες που ο καπνός τους δεν μας άφηνε να αναπνεύσουμε», όπως περιγράφει στο Documento γυναίκα που ζει στα προσφυγικά. Ηταν 78 οι άνθρωποι που κακοποιήθηκαν και συνελήφθηκαν εκείνη την ημέρα. Κάτοικοι, αλληλέγγυοι, μητέρες, ανήλικα παιδιά, μία έγκυος, ένας δικηγόρος καθώς και ο βραβευμένος φωτορεπόρτερ Νίκος Πηλός, ο οποίος παρέμεινε οκτώ ώρες στη ΓΑΔΑ παρά το γεγονός ότι επέδειξε την αστυνομική αλλά και τις δύο επαγγελματικές του ταυτότητες. Τα προσφυγικά βρίσκονται ξανά στο στόχαστρο του κράτους που με παρακρατικές μεθόδους κλιμακώνει μια ένταση χωρίς εξόδους κινδύνου.
Αρχιτεκτονικό θαύμα
Το 1933, τότε που η Αλεξάνδρας ήταν ακόμη άδεια από κτίρια, ξεκίνησε η οικοδόμηση του συγκροτήματος των πολυκατοικιών, σε μια προσπάθεια στέγασης των εκατοντάδων προσφύγων που ξεριζώθηκαν από τη Μικρά Ασία μετά την κατάρρευση του μετώπου. Ο σχεδιασμός τους έγινε με τη συνδρομή δύο γνωστών τεχνοκρατών της εποχής, του αρχιτέκτονα Κίμωνα Λάσκαρι και του πολιτικού μηχανικού Δημητρίου Κυριακού, ενώ η κάθε πολυκατοικία 30 διαμερισμάτων κόστισε 2.500.000 δραχμές. Απλές παραλληλεπίπεδες κατασκευές από πλάκες μπετόν αρμέ και επιχρισμένη λιθοδομή, χωρίς ίχνος διακόσμησης ή άλλης παραχώρησης σε πλαστικές αναζητήσεις. Η συντήρηση του συγκροτήματος είναι εδώ και χρόνια ανεπαρκής, παρ’ όλα αυτά διακρίνεται ακόμη η «γεωμετρική διαύγεια» καθώς και η «πρωτοποριακή τολμηρότητα», όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Νεοελληνική αρχιτεκτονική» ο Δημήτρης Φιλιππίδης.
«Πρόκειται για πολύ σημαντικά κτίρια» αναφέρει σε παλαιότερη συνέντευξή του ο Τάσης Παπαϊωάννου, καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ, συμπληρώνοντας: «Ανήκουν στην αρχιτεκτονική του Bauhaus τόσο ως πολεοδομικό συγκρότημα όσο και ως αρχιτεκτονική έκφραση. Είναι από τα λίγα δείγματα στον ιστό της Αθήνας αυτού που λέμε μοντέρνα αρχιτεκτονική και μοντέρνα πολεοδομία. Τα προσφυγικά είναι αναπόσπαστο τμήμα του κτιριακού πολιτισμού της πρωτεύουσας. Το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν σημαίνει πως αποτελούν συγχρόνως μουσεία του εαυτού τους».
Οι οκτώ παραλληλόγραμμες πολυκατοικίες με τα 228 διαμερίσματα είναι κατασκευασμένες από πέτρα και εξασφαλίζουν εξαιρετική θερμομόνωση και ηχομόνωση, επιδεικνύοντας παράλληλα εντυπωσιακή ανθεκτικότητα στον χρόνο όπως και στους πολέμους που τις σημάδεψαν, μια και παραμένουν εμφανείς οι τρύπες από τα Δεκεμβριανά.
Το συγκρότημα συγκαταλέγεται μες στα 113 πιο σημαντικά έργα της ελληνικής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα (Εκθεση Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής σε Φρανκφούρτη, Παρίσι, Θεσσαλονίκη, Αθήνα), ενώ αποτελεί αντικείμενο μελέτης και μαθημάτων της Αρχιτεκτονικής Σχολής. Πρόκειται για ένα θαύμα που δεν κατάφερε να αλλοιώσει η ασχήμια του κέντρου της πόλης.
Καταστροφή ή αυτοοργάνωση
Το 2000 παρουσιάστηκε το πρώτο πλάνο εξευγενισμού της γειτονιάς, που προέβλεπε την κατεδάφιση των κτιρίων για χάρη ενός μεγάλου πάρκου αναψυχής. «Τρομοκράτησαν τους κατοίκους, τους εκβίαζαν με απαλλοτριώσεις. Πολλοί έδωσαν τα διαμερίσματά τους για ένα κομμάτι ψωμί» επισημαίνει ο Αρίστος, σημερινός κάτοικος των προσφυγικών. Τελικά τα σχέδια περί κατεδάφισης ακυρώθηκαν από το ΣτΕ χάρη στις προσφυγές κατοίκων των Αμπελοκήπων και της Αρχιτεκτονικής Σχολής, ενώ ταυτόχρονα το υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε μόνο δύο από τις οκτώ πολυκατοικίες διατηρητέες. Κάπως έτσι ξεκίνησε η εγκατάλειψη της γειτονιάς, με τα διαμερίσματα να αρχίζουν να γεμίζουν από κάθε λογής καταληψίες. «Το 2010 αρκετοί καταληψίες συγκροτήθηκαν ώστε να φτιάξουν μια συνέλευση, βάζοντας στο επίκεντρο την αυτοοργάνωση. Η πρώτη δράση της συνέλευσης εναντιωνόταν στις μαφίες που λυμαίνονταν την περιοχή. Δύο χρόνια μετά παρουσιάστηκε ο πρώτος σχεδιασμός που αποτύπωνε τα χαρακτηριστικά μιας κατειλημμένης κοινότητας που συντάσσεται με τους κοινωνικούς αγώνες, φτιάχνοντας δομές που θα καλύπτουν τις πρώτες ανάγκες των κατοίκων της» συνεχίζει να περιγράφει ο Αρίστος.
Τα ευτυχισμένα παιδιά
Σήμερα στα προσφυγικά ζουν περίπου 400 άτομα. Περισσότερα από 30 είναι παιδιά. Ο Χρήστος, μέλος του παιδικού στεκιού και αυτομόρφωσης των κατειλημμένων προσφυγικών, εξηγεί: «Εχουμε περίπου είκοσι παιδιά από τριών έως έντεκα ετών. Πρόκειται για ένα εργαλείο της κοινότητας που φτιάχτηκε για την ενίσχυση της διδασκαλίας των παιδιών. Παράλληλα πηγαίνουμε στα σχολεία τους ώστε να ενημερωθούμε για την πρόοδό τους, ενώ διευθετούμε και οποιοδήποτε ιατρικό ζήτημα προκύψει. Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε πολιτισμό στη βαρβαρότητα της εποχής, μια κουλτούρα μακριά από διακρίσεις, που κάθε παιδί θα νιώθει ότι έχει τα ίδια δικαιώματα με όλα τα άλλα».
Η Λούρα νιώθει ότι ζει μαζί με τα παιδιά της σε μια κοινότητα που ενθαρρύνεται η συλλογική εργασία. «Κάθε μέρα χτίζουμε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής με αλληλεγγύη και συντροφικότητα. Τις Δευτέρες οργανώνουμε τις δουλειές της εβδομάδας, ενώ εργαζόμαστε για να ταξινομήσουμε και να οργανώσουμε τα ρούχα που δεχόμαστε από δωρεές.
Κάποιοι γείτονες αναλαμβάνουν τη λαϊκή και τη συνάντηση με παραγωγούς ώστε να εξασφαλίσουμε τα τρόφιμα της κοινότητας» μου λέει και συνεχίζει περιγράφοντας τους χώρους αναψυχής που έχουν δημιουργήσει για παιδιά και ενήλικες: «Φυτέψαμε φυτά και δέντρα, δημιουργήσαμε ένα χώρο παιδικού κινηματογράφου. Λόγω του επαγγέλματός μου ετοιμάζω τις αφίσες κάθε προβολής και δημοσιεύονται στο διαδίκτυο, ενώ κάποια/ος αναλαμβάνει να φτιάξει σνακ για τα παιδιά. Επίσης, προβάλλονται ταινίες που σχετίζονται με διαφορετικούς πολιτισμούς. Σύντομα μάλιστα θα φτάσουμε τις 200 προβολές».
Η Σύλβια νιώθει χαρούμενη, μια και τις Πέμπτες όλα τα άτομα της κοινότητας τρώνε μαζί συζητώντας τα προβλήματά τους, ενώ ευχαριστιέται ότι κάθε Τετάρτη βοηθάει στην παραγωγή ψωμιού, το οποίο πουλιέται στους κατοίκους των προσφυγικών και όχι μόνο, ενισχύοντας με την προσωπική της εργασία την εσωτερική οικονομία της κοινότητας. «Αυτές τις ημέρες αγοράσαμε έναν επαγγελματικό φούρνο, μια και μέχρι τώρα είχαμε κάποια μικρά φουρνάκια από παλιότερη δωρεά. Οι φούρνοι μας ονομάζονται Μπερκίν Ελβάν», προς τιμήν του 15άχρονου παιδιού που δολοφονήθηκε από την αστυνομία στην Κωνσταντινούπολη το 2014.
«Στα σχέδιά μας είναι να καταφέρουμε να πηγαίνουμε και να μαζεύουμε το λάδι μας αλλά και να δημιουργούμε τους δικούς μας πελτέδες. Οταν θα υπάρξουν οι προϋποθέσεις θα το κάνουμε. Μεγαλώνουμε σ’ ένα σύστημα που προάγει την ανάθεση. Χρειάζεται προσπάθεια ακόμη και απ’ τους πλέον πολιτικούς ανθρώπους να ξεμάθουν όσα έχουν μάθει. Τίποτε δεν γίνεται απ’ τη μια μέρα στην άλλη» αναφέρει ο Αρίστος.
Η ενδυνάμωση όπλο των γυναικών
Η αύξηση του αριθμού των κακοποιημένων γυναικών τα τελευταία χρόνια χτύπησε και την πόρτα των σπιτιών στα προσφυγικά. Ετσι γεννήθηκε η Γυναικεία Δομή ως εργαλείο άμυνας και καταφύγιο συλλογικοποίησης μεταξύ των γυναικών. «Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορέσαμε να παρέμβουμε, να πάρουμε αποφάσεις και να λύσουμε τα περισσότερα προβλήματα. Συναντιόμαστε μια φορά την εβδομάδα και θέτουμε τους στόχους μας. Δεν είναι εύκολο να φέρουμε γυναίκες από την κοινότητα στις συναντήσεις μας, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές ηλικίες, τους πολιτισμούς και τις γλώσσες. Είναι μια πρόκληση που απαιτεί οργάνωση, πειθαρχία και τη δημιουργική δύναμη των γυναικών» μου λέει η Λούρα, συμπληρώνοντας πως η κοινότητά των κατειλημμένων προσφυγικών προωθεί τον σεβασμό και τη φροντίδα για τις γυναίκες και τα παιδιά. «Αναγνωρίζουμε ότι σε ορισμένους πολιτισμούς η βία κατά των γυναικών κανονικοποιείται. Η συλλογική μας ευθύνη έγκειται στο να αναγνωρίσουν αυτοί οι πολιτισμοί ότι βρίσκονται σε ένα μέρος απαλλαγμένο από τη βία και πως καμιά καταχρηστική συμπεριφορά δεν είναι ανεκτή» .
Συνομιλώντας με τους κατοίκους των προσφυγικών αισθάνομαι ότι η αυτοθέσμιση μέσα σε αυτό το «χωριό» της πόλης μειώνει την απόσταση με την ουτοπία. «Εχουμε αντλήσει εργαλεία και μεθόδους απ’ όλο το φάσμα της επαναστατικής ιστορίας. Ατομα της κοινότητας πήγαν στη Ροτζάβα φέρνοντας πίσω αυτή την εμπειρία, δίνοντας μια άλλη ταχύτητα στον βαθμό εξέλιξης της κοινότητας. Δεν μας ενδιαφέρει όμως να “φορέσουμε” ένα μοντέλο. Η κοινότητά μας είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Υπάρχουν αυτοσχεδιασμός, ευθύνη, υπομονή και επιμονή» σημειώνει ο Αρίστος.
Η αξιοπρέπεια δεν καταστέλλεται
Οι κάτοικοι των προσφυγικών βρίσκονται ακόμη σε σοκ μετά τα επεισόδια της Τρίτης. «Οι αστυνομικοί μπήκαν μες στο κτίριο, χτύπαγαν το παντζούρι και την πόρτα. Τρόμαξαν τα παιδιά. Μία εβδομάδα μετά και δεν θέλουν να πάνε σχολείο, βραδιάζει και με ρωτάνε αν θα ξαναέρθουν. Εδώ παλεύουμε για μια καλύτερη ζωή, κανείς δεν μιλάει άσχημα σε κανέναν. Δεν ξέρω τι σκέφτεται ο κόσμος όταν περνάει έξω απ’ τα προσφυγικά, όμως για το μόνο που αγωνιζόμαστε εδώ είναι για μια ζωή με αξιοπρέπεια. Σε κανέναν δεν αξίζει αυτό που έκαναν, ούτε σε εμάς» λέει η Σίλβια, με τη Λούρα να συμπληρώνει: «Αυτή η γειτονιά μού έδωσε την ευκαιρία να δοκιμάσω άλλα είδη και γεύσεις, να ακούσω άλλη μουσική, πώς να χορέψω σε μια ομάδα, να γνωρίσω και να βιώσω άλλους πολιτισμούς ταυτόχρονα, να λύσουμε προβλήματα μαζί. Με στήριξαν όταν πέρασα δύσκολα. Τα προσφυγικά και ο τρόπος ζωής μας εδώ μου δίνουν δύναμη να συνεχίσω να αγωνίζομαι μαζί με τα παιδιά μου».
