Σε ένα παγωμένο τοπίο δεσπόζει ένας κόκκινος στύλος. Πάνω του είναι δεμένος ο Προμηθέας που τιμωρείται γιατί έδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους.
Στην παράσταση «Προμηθέας δεσμώτης» σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη τον ομώνυμο ρόλο ενσαρκώνει η Βρετανίδα ηθοποιός Κάθριν Χάντερ. Ο Προμηθέας δεν είναι ούτε άντρας ούτε γυναίκα. Είναι η κραυγή της ανθρώπινης συνείδησης, είναι η ελευθερία που παλεύει να γεννηθεί μέσα από τη φωτιά.
«Ο Προμηθέας, ο πρώτος άνθρωπος-θεός, θα μίκραινε αν είχε μόνο μία φύση ή μόνο ένα φύλο. Η εποχή μας είναι έτοιμη να δει την έννοια των πραγμάτων και το υλικό τους και να ξεπεράσει τη μορφή τους που μόνο εμπόδιο στέκεται» αναφέρει στο Documento ο σκηνοθέτης της παράστασης Σταύρος Τσακίρης.
Ο Προμηθέας δεν έχει απαλλαγεί από τις αλυσίδες
Προσπερνώντας τον έμφυλο διαχωρισμό ο σκηνοθέτης θέλει να αναδείξει ακόμη περισσότερο τον πανανθρώπινο χαρακτήρα του τραγικού ήρωα. «Ετσι ελπίζω να διαβάσουν και οι θεατές μας το έργο. Αυτό θα τους βοηθήσει να γευτούν περισσότερο τα νοήματα του Αισχύλου. Είμαι σίγουρος ότι τότε αυτή η παράσταση θα τους γεμίσει χαρά και θα είναι “χρήσιμη” στη ζωή τους».
Ποιο είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει ο ήρωας για να απελευθερωθεί από τα δεσμά του; «Να σκοτώσει το ανίκητο θεριό του φόβου. Να ξεριζώσει τις προκαταλήψεις γιατί δεν υπάρχει τίποτε σωστό ή λάθος. Τίποτε δεν ορίστηκε από θεού. Ούτε νόμος ούτε ηθικός κανόνας. Ολα είναι έργα και αποφάσεις ανθρώπων. Αυτές αλλάζουν γιατί όλα πρέπει ν’ αλλάζουν. Ο,τι γερνάει πεθαίνει».
Η αμφισβήτηση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάκτηση της γνώσης και της ελευθερίας. «Τίποτε δεν αλλάζει χωρίς σύγκρουση. Η διαρκής πρόοδος της επιστήμης και η εμπιστοσύνη στο φως της γνώσης είναι μια ελπίδα για την πραγματική ελευθερία. Ο,τι άλλο απ’ όποιο στόμα κι αν εκφράζεται ας μην το εμπιστευόμαστε. Γιατί ελευθερία ανάπηρη πάλι μας τάζουν».
Η Πέγκυ Τρικαλιώτη υποδύεται την Ιώ, ερωμένη του Δία που είναι καταραμένη να κινείται σε όλη της τη ζωή. «Οσες φορές και να διαβάσει κανείς το κείμενο του Αισχύλου ανακαλύπτει και κάτι καινούργιο. Μέσα από τον Προμηθέα ο συγγραφέας βρίσκει έναν τρόπο να φιλοσοφήσει. Είναι πολλά τα ερωτήματα που διατρέχουν το έργο. Τι σημαίνουν θρησκεία και θεός; Τι σημαίνει εξουσία; Πώς μεταφράζουν οι άνθρωποι τις θρησκείες; Αισθάνομαι μεγάλη συγκίνηση γι’ αυτή την παράσταση. Η ενέργεια που έχει το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου είναι τόσο έντονη που δεν μπορείς να την αψηφήσεις. Το θέατρο είναι πιο μεγάλο από σένα. Και τα λόγια που λες είναι μεγαλύτερα από σένα γιατί συνδιαλέγεσαι με ήρωες και ρόλους που μιλάνε με τους θεούς» αναφέρει η ηθοποιός στο Documento.
Ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά για να σώσει τους ανθρώπους και καλείται να πληρώσει το τίμημα της πράξης του και να έρθει αντιμέτωπος με την οργή του Δία. «Ο ήρωας πρόσφερε στην ανθρωπότητα τη φωτιά η οποία συμβολίζει τη γνώση, τη συνείδηση, την επιστήμη και την επικοινωνία. Οπως αναφέρει και το κείμενο, οι άνθρωποι προηγουμένως είχαν μάτια αλλά δεν έβλεπαν, είχαν αυτιά αλλά δεν άκουγαν».
Η Ιώ είναι καταραμένη να κινείται σε όλη της τη ζωή, ενώ ο Προμηθέας είναι καταδικασμένος να στέκεται ακίνητος και καρφωμένος πάνω σε έναν βράχο. «Οι μοίρες τους συναντιούνται. Από τη γενιά της Ιούς θα γεννηθεί ο άνθρωπος που θα λύσει τον Προμηθέα από τα δεσμά του. Εχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο σωτήρας που περιμένει ο Προμηθέας είναι ο Ηρακλής, αλλά υπάρχει και η προσέγγιση ότι το έργο μιλάει για τον μεσσία Χριστό. Είναι εκπληκτικό ότι ο Αισχύλος έγραψε ένα κείμενο το οποίο παρουσιάστηκε μπροστά σε ανθρώπους που πίστευαν στο δωδεκάθεο και επικρίνει σκληρά τον Δία τονίζοντας ότι σύντομα θα έρθει μια καινούργια θρησκεία. Ο σκηνοθέτης Σταύρος Τσακίρης πιστεύει ότι αυτός ο θεός δεν έχει εμφανιστεί. Ζούμε ακόμη στην εποχή που ο Προμηθέας βρίσκεται αλυσοδεμένος στα βράχια του Καυκάσου».
Το κείμενο του Αισχύλου είναι βαθιά πολιτικό, με έντονες φιλοσοφικές αναζητήσεις. «Στη συνέντευξη Τύπου η Κάθριν Χάντερ ανέφερε πως όταν απαγγέλλει τα λόγια του Αισχύλου είναι σαν να ρωτάει το κοινό: “Τελικά άξιζε που σωθήκαμε, αξίζει που ζούμε;”. Πρέπει κάποιος να τη γνωρίσει από κοντά για να καταλάβει τι πλάσμα είναι. Είναι μια γυναίκα που μαθητεύει σε όλη της τη ζωή. Κάθεται στο πάτωμα με ένα βιβλιαράκι και καταγράφει όλα όσα συμβαίνουν. Αν δεν την ξέρεις δεν μπορείς να φανταστείς ότι είναι ένας από τους μύθους του θεάτρου».
Πιστεύουμε σε θεούς και εξουσιαστές τιμωρούς
Ο Προμηθέας μοιάζει με τον εξεγερμένο άνθρωπο που διεκδικεί ακόμη την ελευθερία του. «Το έργο είναι σαν να γράφτηκε σήμερα. Ακόμη αναζητάμε έναν ηγέτη που δεν θα μας απογοητεύσει και δεν θα μας εκμεταλλευτεί αλλά θα λειτουργήσει για το κοινό όφελος. Οι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο παλεύουν ακόμη για την ελευθερία τους, οι μειονότητες διεκδικούν χώρο, οι γυναίκες και οι ομοφυλόφιλοι δεν έχουν κατοχυρωμένα δικαιώματα ούτε στον δυτικό κόσμο. Δεν ζούμε σε έναν τόπο αγγελικά πλασμένο. Πιστεύουμε σε εξουσιαστές τιμωρούς, πιστεύουμε σε θεούς που τιμωρούν, κάνουμε πολέμους στο όνομα των θρησκειών» αναφέρει η Πέγκυ Τρικαλιώτη.
Η αναμονή του σωτήρα όμως δεν ταιριάζει στην ανθρώπινη αυτοσυνείδηση και χειραφέτηση. «Το έργο μάς προτρέπει να κάνουμε ακριβώς αυτό. Να αναζητήσουμε τον θεό μέσα μας, να μην περιμένουμε τη λύτρωση από κάτι ανώτερο στο οποίο δίνουμε ιδιότητες και ονόματα. Είναι αναγκαίο να πιάσουμε ο ένας το χέρι του άλλου για να προχωρήσουμε. Αυτό λέει ο Προμηθέας. Είναι εκπληκτικό το κείμενο του Αισχύλου. Εχει γραφτεί ότι είναι το πιο μυστικιστικό έργο του. Υπάρχουν κομμάτια που δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί ακόμη. Ανοίγει πολλές πόρτες και ερωτήματα, κυρίως για το τι σημαίνει θρησκεία. Πώς είναι δυνατόν να πιστεύουμε ακόμη σε έναν εκδικητικό θεό;».
Κατά τη διάρκεια της παράστασης ο χορός παρακινεί τον Προμηθέα να ζητήσει συγγνώμη από τον Δία. «Ο ήρωας λέει κάποια στιγμή ότι “εύκολα συμβουλεύει όποιος είναι έξω από τα βάσανα και νουθετεί αυτόν που πάσχει άσχημα. Τα γνώριζα όλα αυτά. Θέλησα να σφάλω, το δέχομαι. Για τα μαρτύρια όμως μη θρηνείτε. Πιστέψτε με, συμπονέστε τώρα τον πάσχοντα αλλά να το ξέρετε. Η συμφορά πλανάται και πηγαίνει από τον έναν στον άλλον”. Υπονοεί ότι όταν καίγεται το σπίτι του διπλανού μας και εμείς αδιαφορούμε, γρήγορα η φωτιά θα φτάσει και στη δική μας πόρτα. Ας φτιάξουμε την ιστορία μας έτσι ώστε να μην κινδυνεύει κανένα σπίτι».
INFO
Σκηνοθεσία – δραμα-τουργική επεξεργασία: Σταύρος Σ. Τσακίρης. Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης. 9, 10/8, 21.00, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
