Κλίμα κινδυνολογίας έχει διαμορφωθεί, με ευθύνη ορισμένων υπουργών και βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος αλλά και κάποιων ΜΜΕ, όσον αφορά την πιθανότητα έλευσης προσφύγων λόγω της κρίσης στο Αφγανιστάν. Η στρεβλή εικόνα ότι θα αντιμετωπίσουμε μια επερχόμενη «εισβολή» σίγουρα δεν διαμορφώνει αίσθημα ασφάλειας στους πολίτες.
Βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή της κρίσης στο Αφγανιστάν. Θα υπάρξει φυσικά μια περίοδος αστάθειας. Το ποιες θα είναι οι επιδράσεις στον υπόλοιπο κόσμο θα εξαρτηθεί από την πορεία των εξελίξεων εκεί. Είναι διαφορετικό αν οι Ταλιμπάν προσπαθήσουν να διαπραγματευτούν την εσωτερική νομιμοποίησή τους και άλλο πράγμα αν υπάρξει εμφύλιος πόλεμος. Βεβαίως, οι πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις δυσκολεύουν την κατάσταση.
Οχι «αν», αλλά «πώς»
Το θέμα δεν θα επηρεάσει την Ελλάδα άμεσα. Υπάρχουν χώρες στα βόρεια του Αφγανιστάν –Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν– που συζητούν να φιλοξενήσουν πρόσφυγες. Προς τη δυτική πλευρά του Αφγανιστάν οι πρώτες χώρες που θα επηρεαστούν είναι το Ιράν και ίσως η Τουρκία. Σε όλες αυτές τις χώρες, και κυρίως προς τα νότια, όπως στο Πακιστάν, θα κατευθυνθεί μεγάλος αριθμός προσφύγων.
Αν αργότερα οι εξελίξεις επιδεινωθούν κατά πολύ και διογκωθεί το ρεύμα αυτό, ένα μέρος του κάποια στιγμή θα φτάσει στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Δεν θα αρκεί το τείχος που έχτισε η Τουρκία στα σύνορα με το Ιράν για να «αντιμετωπίσει» το ζήτημα. Tο δίλημμα δεν είναι αν θα έρθουν (ή όχι) πρόσφυγες από εκεί. Κάποιοι θα έρθουν έτσι κι αλλιώς. Το ερώτημα είναι με ποιον τρόπο θα έρθουν. Η καλύτερη λύση είναι να υπάρξει οργανωμένη μετεγκατάστασή τους από τις γειτονικές με το Αφγανιστάν χώρες και όχι ως ανεξέλεγκτο κύμα.
Από τη στιγμή που προέρχονται από εμπόλεμη ζώνη ή από ένα αυταρχικό καθεστώς, οι περισσότεροι από αυτούς θα έχουν την προσφυγική ιδιότητα. Δεν θα είναι «απλοί» μετανάστες. Πολλές χώρες –και η δική μας– έχουν υπογράψει διεθνείς συνθήκες, όπως της Γενεύης, που προβλέπουν υποχρέωση υποδοχής. Δεν πρέπει να κλείσουμε τα μάτια θεωρώντας ότι το θέμα δεν μας αφορά. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την εγκατάσταση ενός αριθμού σε ευρωπαϊκές χώρες και στην Ελλάδα.
Πλέγμα μέτρων
Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν επιτρέπεται να αιφνιδιαστεί, όπως συνέβη με τον εμφύλιο στη Συρία. Θα χρειαστεί να υποδεχτεί με οργανωμένο τρόπο αρκετούς από αυτούς τους ανθρώπους. Μπορεί να λάβει ένα πλέγμα μέτρων. Πρέπει να διασφαλίσει τους αναγκαίους χρηματικούς πόρους. Να ενισχύσει τους υπάρχοντες μηχανισμούς και θεσμούς διαχείρισης του θέματος. Να αποφασίσει μια ισορροπημένη κατανομή τους ανάμεσα στις χώρες-μέλη της. Να προσπαθήσει να συμπεριλάβει στην προσπάθεια αυτή κι άλλες χώρες, όπως ΗΠΑ, Καναδά κ.λπ. Και, φυσικά, να ενισχύσει τις χώρες «πρώτης γραμμής» που είναι κοντά στο Αφγανιστάν.
Κατά τη λεγόμενη «κρίση του Εβρου» πέρυσι, αλλά και πρόσφατα για τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, η χώρα μας έχει δεχτεί διεθνώς καταγγελίες για τη μεταχείριση προσφύγων και μεταναστών. Δεν μπορεί να μεταβληθεί σε «παρία» που αγνοεί τα διεθνή και ευρωπαϊκά νόμιμα. Το ανθρωπιστικό αυτό ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί με ευαισθησία και σχεδιασμό.
Η Ελλάδα και όλα τα κράτη οφείλουν, πέραν του ελέγχου των συνόρων τους, να αφήνουν ανοιχτές κάποιες νόμιμες διόδους για υποβολή αιτήματος ασύλου σε όποιον το επιθυμεί. Δεν μπορούν να έχουν πλήρως κλειστά σύνορα. Επίσης, κάποιος που –με οποιονδήποτε τρόπο– μπαίνει στο έδαφος ή στα χωρικά ύδατά μας δεν επιτρέπεται να επαναπροωθηθεί χωρίς τη θέλησή του σε άλλη χώρα. Εχει δικαίωμα να μείνει σε διαμορφωμένες εγκαταστάσεις μέχρι να εξεταστεί το νομικό καθεστώς του.
Ο Θόδωρος Τσίκας είναι πολιτικός επιστήμονας και διεθνολόγος
