Μια κλεφτή ματιά σε ένα δυστοπικό μέλλον όπου οι πάροχοι του διαδικτύου θα έχουν απόλυτη κυριαρχία και θα αυξομειώνουν επιλεκτικά την ταχύτητα φόρτωσης των ιστότοπων ανάλογα με τα χρήματα που θα τους έχουν δώσει αυτοί πρόσφερε η ψήφιση της κατάργησης της ουδετερότητας του διαδικτύου (net neutrality) από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών των ΗΠΑ στις 14 Δεκεμβρίου.
«Αν και δεν είναι απόλυτα σίγουρο πως η εν λόγω απόφαση θα ισχύσει τελικά στην Αμερική καθώς ήδη αμφισβητείται νομικά από διάφορους εισαγγελείς ενώ δεν έχει ψηφιστεί ακόμη και από το Κογκρέσο, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως αν ισχύσει θα αλλάξει όσα γνωρίζουμε για το διαδίκτυο» εξηγεί στο Documento ο δικηγόρος Βασίλης Σωτηρόπουλος.
Net neutrality
Ομως τι ακριβώς είναι η ουδετερότητα του διαδικτύου; Οπως εξηγεί ο Νίκος Ρούσσος, μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών, προγραμματιστής και μέλος της κοινότητας Hackerspace, πρόκειται για την αρχή σύμφωνα με την οποία όλοι οι πάροχοι internet και οι κυβερνητικές αρχές που το ρυθμίζουν πρέπει να αντιμετωπίζουν και να διαχειρίζονται όλα τα δεδομένα ισότιμα. «Δηλαδή χωρίς να κάνουν διακρίσεις ή να ζητούν διαφορετικές χρεώσεις ανάλογα με τον χρήστη, το περιεχόμενο, το website, την εφαρμογή ή την υπηρεσία» σημειώνει.
Στην πράξη αυτό σημαίνει πως μέχρι σήμερα όλες οι ιστοσελίδες, είτε ανήκουν σε κολοσσούς όπως η Google είτε σε άγνωστες εναλλακτικές επιχειρήσεις, φορτώνουν στους υπολογιστές των χρηστών με την ίδια ταχύτητα, χωρίς διακρίσεις και διαφοροποιήσεις.
«Αν ωστόσο καταργηθεί η διαδικτυακή ουδετερότητα, οι πάροχοι του διαδικτύου θα μπορούν πλέον να προσφέρουν επί πληρωμή προνομιακές υπηρεσίες μεγαλύτερων ταχυτήτων φόρτωσης. Οσοι μπορούν να πληρώσουν θα τρέχουν σφαίρα στο ίντερνετ, κερδίζοντας, όπως είναι λογικό, την προτίμηση του κοινού» εξηγεί ο ίδιος.
Από την πλευρά του ο καθηγητής ΜΜΕ και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Toulouse 3 Νίκος Σμυρναίος σημειώνει στο Documento πως «όσοι έχουν χρήματα θα μπορούν να αγοράζουν “αυτοκινητόδρομους” στο διαδίκτυο μέσα από τους οποίους τα δεδομένα τους θα τρέχουν με τεράστιες ταχύτητες, ενώ οι υπόλοιποι απλώς θα περιμένουν στην ουρά προκειμένου τα δεδομένα τους να φτάσουν κάποια στιγμή στο κοινό» σημειώνει.
«Απλώς σκεφτείτε» συμπληρώνει ο ειδικός SEO (Search Engine Optimization Γιάννης Διβράμης «πόσο σημαντικό είναι για κάποιους που προσφέρουν υπηρεσίες ηλεκτρονικού εμπορίου ή video streaming να διασφαλίσουν ότι οι σελίδες τους θα έχουν μεγάλες ταχύτητες φόρτωσης. Αυτοί θα πληρώσουν όσο χρειαστεί στους τεχνολογικούς κολοσσούς όπως η Verizon, η οποία είναι από τους μεγαλύτερους παρόχους διαδικτύου και αν καταργηθεί η ουδετερότητα του διαδικτύου θα δει τα έσοδά της να εκτοξεύονται».
Το τέλος των μικρών ανταγωνιστών;
Το μόνο που θα χρειάζεται να κάνουν οι πάροχοι είναι να καθυστερούν ή να επιταχύνουν τη φόρτωση των δεδομένων. Καθώς κανένας χρήσης δεν θέλει να περιμένει για ώρα μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή του έως ότου φορτώσει μια σελίδα, θεωρείται δεδομένο ότι θα οδηγηθεί ασυναίσθητα σε άλλους, πιο γρήγορους ιστότοπους. Ο κ. Σμυρναίος υπογραμμίζει ακόμη πως αυτή η συγκέντρωση δύναμης στα χέρια ενός ολιγοπωλίου παρόχων διαδικτύου θα υψώσει σημαντικά εμπόδια και σε νέους δυνάμει ανταγωνιστές των μεγάλων παικτών, «όπως για παράδειγμα το Facebook και η Google, καθώς οι νέοι ανταγωνιστές δεν θα είναι σε θέση να καταβάλουν τα μεγάλα ποσά που θα απαιτούν οι πάροχοι και ενδεχομένως να εξαφανιστούν εντελώς. Πλέον όλη η δύναμη μεταφέρεται στα χέρια λίγων παρόχων».
«Θύματα η δημοκρατία, οι πολίτες και η οικονομία»
Για πεδίο εμφύλιου πολέμου συμφερόντων κάνει λόγο και ο Διομήδης Σπινέλλης, καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, σημειώνοντας πως η ισότιμη πρόσβαση είναι ο βασικός πυλώνας λειτουργίας του διαδικτύου και ο κύριος λόγος που οδήγησε στην εκπληκτική του ανάπτυξη. «Η προνομιακή παροχή πρόσβασης καταστρατηγεί την αρχή της ουδετερότητας, μετατρέποντας το διαδίκτυο από ανοικτό πεδίο ελεύθερης έκφρασης και καινοτομίας σε πεδίο εμφύλιου πολέμου συμφερόντων. Θύματα στον πόλεμο αυτό θα είναι η δημοκρατία, οι πολίτες και η οικονομία» αναφέρει στο Documento.
Αν και η κατάργηση του net neutrality ακόμη δεν έχει ψηφιστεί ως νόμος στις ΗΠΑ, όπως είναι αναμενόμενο η συζήτηση αναφορικά με το κατά πόσο μπορεί σε βάθος χρόνου να υιοθετηθούν και από την ευρωπαϊκή αγορά αντίστοιχες πολιτικές έχει ανοίξει ήδη. «Αυτήν τη στιγμή θεωρώ ότι δεν υπάρχει κάποιος λόγος για ανησυχία στην Ευρώπη και ειδικότερα στην Ελλάδα. Στην Αμερική μπορεί να αλλάζουν όλα εύκολα με μια απλή απόφαση, ωστόσο στην Ευρώπη υπάρχουν νόμοι οι οποίοι διασφαλίζουν την ουδετερότητα του διαδικτύου και ενδεχόμενη αλλαγή τους θα ξεσήκωνε μεγάλες αντιδράσεις και συζητήσεις» σημειώνει ο κ. Σμυρναίος.
Οι ευρωπαϊκοί κανόνες
Ομως πώς ακριβώς προστατεύεται αυτήν τη στιγμή η ουδετερότητα του διαδικτύου στην Ευρώπη και την Ελλάδα; Στις 25 Νοεμβρίου του 2015 θεσπίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης κοινοί κανόνες για τη διασφάλιση ισότιμης και μη διακριτικής διαχείρισης της κίνησης κατά την παροχή υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο και των σχετικών δικαιωμάτων των τελικών χρηστών. Οπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά μεταξύ άλλων, τις τελευταίες δεκαετίες το διαδίκτυο έχει αναπτυχθεί ως ανοικτή πλατφόρμα καινοτομίας με χαμηλά εμπόδια στην πρόσβαση των τελικών χρηστών, των παρόχων περιεχομένου, εφαρμογών και υπηρεσιών και των παρόχων υπηρεσιών πρόσβασης διαδικτύου. «Ωστόσο, σημαντικός αριθμός τελικών χρηστών επηρεάζεται από τις πρακτικές διαχείρισης της κίνησης οι οποίες παρεμποδίζουν ή επιβραδύνουν συγκεκριμένες εφαρμογές ή υπηρεσίες.
Οι τάσεις αυτές απαιτούν κοινούς κανόνες σε επίπεδο Ενωσης για τη διασφάλιση του ανοικτού χαρακτήρα του διαδικτύου και για την αποφυγή του κατακερματισμού της εσωτερικής αγοράς που οφείλεται στα μέτρα που λαμβάνουν τα επιμέρους κράτη-μέλη». Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο αποφασίστηκε πως «κατά την παροχή υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο οι πάροχοι των εν λόγω υπηρεσιών θα πρέπει να αντιμετωπίζουν την κίνηση στο διαδίκτυο ισότιμα, χωρίς διακρίσεις, περιορισμούς ή παρεμβάσεις, ανεξάρτητα από τον αποστολέα ή παραλήπτη, το περιεχόμενο, την εφαρμογή ή υπηρεσία ή τον τερματικό εξοπλισμό της».
Η ελληνική πραγματικότητα
Περίπου έναν χρόνο αργότερα, στις 30 Αυγούστου 2016, η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ) εξέδωσε σχετική ανακοίνωση στην οποία επισημαινόταν πως αναλαμβάνει αυξημένες υποχρεώσεις με σκοπό την ισότιμη διαχείριση της κίνησης στο διαδίκτυο από τους παρόχους του συνόλου χωρίς διακρίσεις ή χρεώσεις. Μάλιστα, με σκοπό την έγκαιρη και συνεπή εφαρμογή του κανονισμού στην ελληνική αγορά η ΕΕΤΤ είχε πραγματοποιήσει ενημερωτικές συναντήσεις με παρόχους και καταναλωτικές οργανώσεις, ενώ σε επιχειρησιακό επίπεδο συλλέγει και αξιολογεί στατιστικά στοιχεία που απορρέουν από καταγγελίες καταναλωτών αναφορικά με την ουδετερότητα του διαδικτύου.
Πόσο εύκολο όμως είναι να καταγραφούν ενδεχόμενες παραβάσεις; Οπως επισημαίνουν οι ειδικοί, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο προσπάθειες παράκαμψης και παραβίασης της ουδετερότητας του διαδικτύου να έχουν συμβεί ήδη στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα. «Μπορεί να έχουν συμβεί αντίστοιχα περιστατικά και στην Ελλάδα, δηλαδή ο πάροχος του διαδικτύου να έχει φιλτράρει ορισμένα πρωτόκολλα και πληροφορίες εξυπηρετώντας δικά του συμφέροντα. Αυτά τα περιστατικά ερευνώνται από την Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών» σημειώνει ο κ. Σμυρναίος.
Ως απόπειρα παραβίασης της ουδετερότητας του διαδικτύου περιγράφει ο κ. Ρούσσος τις πρωτοβουλίες που έχουν πάρει ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας με στόχο να προσφέρουν πακέτα περιορισμένης πρόσβασης σε συγκεκριμένες διαδικτυακές πλατφόρμες. «Οταν για παράδειγμα μια εταιρεία παρέχει μειωμένες χρεώσεις σε κάποιες πολύ γνωστές υπηρεσίες, όπως το Facebook, το Instagram κ.λπ., ουσιαστικά παραβιάζει το net neutrality» σημειώνει.
Κυκλοφορία με ίσους όρους
Με πρόσφατη ανακοίνωσή του και ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών – ΕΕΛΛΑΚ τονίζει τη σημασία της προστασίας της διαδικτυακής ουδετερότητας στην Ευρώπη και καλεί τους αρμόδιους ρυθμιστικούς φορείς να αντιμετωπίσουν οποιεσδήποτε προσπάθειες παράκαμψής της. Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Η ουδετερότητα στο διαδίκτυο αποτελεί εδώ και καιρό ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα για την ανάπτυξη του διαδικτύου στο μέλλον. Αφορά την αρχή ότι όλη η κυκλοφορία στο διαδίκτυο πρέπει να γίνεται με ίσους όρους, ανεξάρτητα από τον τύπο του περιεχομένου ή τις πλατφόρμες που εμπλέκονται. Η ουδετερότητα στο διαδίκτυο εξασφαλίζει τη διαδικτυακή ελευθερία προσπέλασης και διανομής των πληροφοριών. Αυτή η θεμελιώδης αρχή διασφαλίζει τον ανοικτό, καινοτόμο, ανταγωνιστικό και πολυμορφικό χαρακτήρα του διαδικτύου».
Στην ανακοίνωση γίνεται επίσης λόγος για τις προσπάθειες παράκαμψης και παραβίασης του κανονισμού. «Η παράκαμψη της ουδετερότητας στο διαδίκτυο μέσω “προσφορών” και συνεργασιών με συγκεκριμένες πλατφόρμες σηματοδοτεί έμμεση παραβίαση της ουδετερότητας και απειλεί άμεσα τις αρχές πάνω στις οποίες ιδρύθηκε το διαδίκτυο». Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών καλεί την ΕΕΤΤ αλλά και συλλογικούς φορείς και ενεργούς πολίτες να αντιδράσουν στις πρακτικές παράκαμψης της ουδετερότητας του διαδικτύου, ώστε το διαδίκτυο να παραμείνει ανοικτό στην ισότιμη πρόσβαση και στην καινοτομία.
Σε κάθε περίπτωση, καθηγητές και ειδικοί επισημαίνουν ότι η συζήτηση για την ουδετερότητα του διαδικτύου έχει ανοίξει για τα καλά και ότι, ανεξάρτητα από την εξέλιξη της υπόθεσης στις ΗΠΑ, αποτελεί ένα ζήτημα το οποίο από εδώ και πέρα θα απασχολεί ολοένα και περισσότερο την παγκόσμια κοινότητα.