Το «Prima che la notte» («Πριν η νύχτα πέσει» ο ελληνικός τίτλος) είναι μια ταινία του 2018, το θέμα της οποίας βασίζεται στην πραγματική ζωή του σικελού δημοσιογράφου Τζουζέπε Φάβα. Ο δημοσιογράφος αυτός το 1984 έπεσε νεκρός από σφαίρες της ιταλικής μαφίας εξαιτίας των αποκαλυπτικών δημοσιευμάτων του. Πρόσφατα έτυχε να παρακολουθήσω την ταινία στο Netflix, με ραθυμία, μη γνωρίζοντας τι αφορά.
Ήμουν τόσο κουρασμένος να διαβάσω την υπόθεση, που ετοιμάστηκα κυρίως για να με συντροφέψει μέχρι να με πάρει ο ύπνος. Αμ δε. Η ταινία ήταν ένα ιδιότυπο «déjà vu» μεταξύ της σημερινής Ελλάδας και της Ιταλίας του ’80, με την παρέλευση τριών δεκαετιών σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της δημοσιογραφίας.
Η υπόθεση διαδραματίζεται στην Κατάνια της Ιταλίας στα τέλη του 1970 με αρχές της δεκαετίας του ’80. Ο πρωταγωνιστής που υποδύεται τον Φάβα επιστρέφει στην εν λόγω πόλη και ετοιμάζεται να ηγηθεί του εγχειρήματος έκδοσης μιας νέας εφημερίδας. Ο Φάβα είναι ιδεαλιστής. Πιστεύει πραγματικά στη δημοσιογραφία και στον ρόλο της, όπως πιστεύει και το νέο εγχείρημα.
Ένα ΜΜΕ το οποίο δεν θα επηρεάζεται από κάθε λογής συμφέροντα και παρεμβάσεις. Ένα ΜΜΕ που πραγματικά επιτελεί το ρόλο του. Η ταινία άρχισε να κεντρίζει το ενδιαφέρον μου. Όχι για κανένα άλλο λόγο αλλά επειδή μου θύμιζε κάποια πράγματα από αυτά που έχω ζήσει τα τελευταία χρόνια, ειδικά με την έκδοση της εφημερίδας Documento και τον Κώστα Βαξεβάνη.
Για να στελεχώσει τη νέα εφημερίδα ο Φάβα απευθύνεται σε συναδέλφους του με χρόνια εμπειρίας. Γρήγορα όμως απογοητεύεται. Κανείς από τους έμπειρους συναδέλφους του δεν θέλει να ξαναβγεί «στον δρόμο» ύστερα από 30 χρόνια. Για την ακρίβεια κανείς δεν θέλει να χαλάσει τις δημόσιες σχέσεις που έχει κτίσει με ένα διεφθαρμένο κομμάτι του ιταλικού κράτους.
Ο Φάβα βρίσκει τη λύση. Προσλαμβάνει μία ομάδα νεαρών δημοσιογράφων παθιασμένων για δουλειά και παράλληλα ρομαντικών. Ναι, από εκείνους τους «τρελούς», τους «αυτοκαταστροφικούς» που λέμε στο σινάφι μας. Η εφημερίδα αρχίζει να βγαίνει και πραγματικά προκαλεί αντιδράσεις. Βγάζει στη φόρα ονόματα μαφιόζων, συνδεόμενων πολιτικών προσώπων, δικαστών και αστυνομικών. Ένα σύστημα διεφθαρμένο που επί δεκαετίες τρώει τα σωθικά της Ιταλίας και κανείς δεν τολμά να το αγγίξει.
Κάτι τέτοιο επεδίωξε και ο Κ. Βαξεβάνης με την έκδοση του Documento. Να αναδείξει ένα σύστημα διεφθαρμένο, ένα τρίγωνο πολιτικών – τραπεζιτών – ΜΜΕ που επί δεκαετίες απομυζούσε τον κρατικό κορβανά σε βάρος του ελληνικού λαού, όπως επίσης τη διαφθορά σε νευραλγικούς κρατικούς μηχανισμούς. Δεν ήταν εύκολο όμως.
Οι μαφιόζοι με ονόματα
Ο Φάβα εκδίδει τελικά την εφημερίδα. Τα ρεπορτάζ της «τσακίζουν» κόκαλα. Δημοσιεύονται θέματα που κανένα άλλο ΜΜΕ όχι δεν τολμά να αγγίξει και οι δημοσιογράφοι τους ούτε καν να ψελλίσουν. Το διεφθαρμένο σύστημα των μαφιόζων αρχίζει να πιέζεται. Αρχικά αντιδρούν οι ιδιοκτήτες της εφημερίδας. Επισκέπτονται τον Φάβα και του ζητούν να μαλακώσει τη γραμμή. Λίγο καιρό μετά απολύεται κακήν κακώς.
Το ίδιο και η δημοσιογραφική του ομάδα. Ο δημοσιογράφος δεν το βάζει κάτω. Με τον ιδεαλισμό και τη μαχητικότητα που τον διακρίνει αποφασίζει να προχωρήσει στην έκδοση ενός μηνιαίου αποκαλυπτικού περιοδικού. Μαζί του και οι νεαροί δημοσιογράφοι που ο ίδιος έχει επιλέξει, οι οποίοι ζουν και αναπνέουν για ελεύθερη μαχητική δημοσιογραφία.
Το περιοδικό βγαίνει στα περίπτερα της Ιταλίας με τίτλο «I Siciliani». Σε αντίθεση με τη συντριπτική πλειονότητα των ΜΜΕ, περιέχει συνταρακτικές αποκαλύψεις. Πρόσωπα, ονοματεπώνυμα, αστυνομικών, πολιτικών προσώπων, αλλά και μαφιόζων που συνεργάζονται και διαπλέκονται στενά μεταξύ τους. Το σύστημα σκυλιάζει. Αρχικά τον επισκέπτονται οι ιδιοκτήτες της εφημερίδας που προηγουμένως τον είχαν απολύσει και προσπαθούν να τον εξαγοράσουν. Ο Φάβα αρνείται. Στη συνέχεια του κόβουν τη διαφήμιση. Οι αγωγές ιταλών βιομηχάνων πέφτουν βροχή.
Ξεκινούν τηλεφωνικές απειλές και όχι μόνο. Συνάδελφοι επί δεκαετίες του Φάβα τον επισκέπτονται στα γραφεία. Του ζητούν να μη γράφει τέτοια πράγματα και να γίνει πιο συστημικός επειδή κινδυνεύει. Ο Φάβα αρνείται. Το περιοδικό εξακολουθεί να κυκλοφορεί. Οι πωλήσεις πάνε καλά και όλο ανεβαίνουν. Το αναγνωστικό κοινό της Ιταλίας διψά για πραγματική ενημέρωση. Όταν όλα αυτά δεν πιάνουν, ξεκινά η «δολοφονία» χαρακτήρα. «Ο Φάβα γράφει ανοησίες», «ο Φάβα λέει ψέματα», «ο Φάβα έχει εμμονή με τη μαφία».
Οι ομοιότητες της ταινίας με το Documento
Παρακολουθούσα την ταινία αποσβολωμένος. Δεν πίστευα αυτά που έβλεπα. Ό,τι ακριβώς συμβαίνει με τον Κ. Βαξεβάνη και το Documento και όλους όσοι εργαζόμαστε σε αυτό. Η φυγή Καλογρίτσα από το Documento επειδή διαφωνούσε με τη γραμμή της εφημερίδας και τα δημοσιεύματα για τον Κυριάκο Μητσοτάκη μου θύμισαν την ενόχληση των εκδοτών της εφημερίδας του Φάβα στην ταινία.
Οι απειλές όπως και δω συνεχείς. «Μην τα βάζετε με τον Κυριάκο. Θα σας κλείσει, θα σας ισοπεδώσει, είναι πανίσχυρος» κτλ. κτλ. Η αλλαγή κυβέρνησης το καλοκαίρι του 2019 σηματοδότησε τον οικονομικό στραγγαλισμό της εφημερίδας Documento μέσω του αποκλεισμού της από τα διαφημιστικά πακέτα. Η εντολή από το Μαξίμου ήταν ρητή: Μη δίνετε εκεί διαφημίσεις. Τα μηνύματα μέσω τρίτων για λογαριασμό της ΝΔ και φίλα σε αυτή προσκείμενων επιχειρηματιών έδιναν και έπαιρναν: «Θέμα χρόνου είναι να κλείσετε, δεν θα αντέξετε, δεν έχετε λεφτά».
Όταν πάλι αυτά δεν έπιασαν, άρχισε η δολοφονία χαρακτήρα. «Ο Βαξεβάνης λέει ψέματα», «Το Documento είναι κίτρινο», «Χτυπάτε τη γυναίκα του πρωθυπουργού», «Ο Βαξεβάνης εμμονή» κτλ. κτλ.
Δημοσιογράφοι που εργάζονται πλάι σε αμφιλεγόμενα αφεντικά τα οποία έχουν αρκετές εμπλοκές με τη Δικαιοσύνη έχουν εκφραστεί ουκ ολίγες φορές απαξιωτικά για τον Βαξεβανη, για το Documento και για τους δημοσιογράφους του, όταν οι ίδιοι δεν έχουν καμία δημοσιογραφική περγαμηνή να επιδείξουν παρά μόνο κραυγές και βρισιές σε βάρος της εφημερίδας. Με τη μόνη διαφορά ότι όλα όσα έβλεπα χθες στο Netflix ήταν ταινία, αλλά όσα έχουμε βιώσει όλοι οι εργαζόμενοι του Documento δυστυχώς είναι η ωμή πραγματικότητα της Ελλάδας του Μητσοτάκη, εν έτει 2021.
H δολοφονία Φάβα και οι συλλήψεις
Η συνέχεια της ταινίας αποδείχτηκε ακόμη πιο συναρπαστική. Ο Φάβα δολοφονείται μέσα στο αυτοκίνητό του ένα βράδυ καθώς επιστρέφει στο σπίτι του. Οι ίδιοι οι συνάδελφοι που τον επισκέπτονταν στο γραφείο του και εργάζονται σε συστημικά ΜΜΕ δεν γράφουν τίποτα για οποιαδήποτε σχέση της ενέργειας με τη μαφία. Η αστυνομία της Κατάνια επιχειρεί να προσδώσει ερωτικό κίνητρο στο έγκλημα.
Οι δημοσιογράφοι της ομάδας Φάβα συνεχίζουν. Οι απειλές αμείωτες. Ανώνυμα τηλεφωνήματα σπάνε το τηλεφωνικό κέντρο του περιοδικού. Το περιοδικό βγαίνει πάλι στα περίπτερα. Στο πρωτοσέλιδο έχει τους ηθικούς αυτουργούς στη δολοφονία Φάβα, συνεργάτες τους, αστυνομικούς, κρατικούς υπαλλήλους. Πρόσωπα που κοσμούν τα πρωτοσέλιδα άλλων ιταλικών εφημερίδων με διθυραμβικά σχόλια. Όχι όμως και στο περιοδικό της ομάδας Φάβα.
Το τέλος της ταινίας ανατρεπτικό. Ένας υψηλόβαθμος αστυνομικός καλεί τον γιο του Φάβα (δικηγόρο το επάγγελμα, που δούλευε εξ αρχής μαζί με τη συντακτική ομάδα) μαζί με ακόμη έναν δημοσιογράφο. Οι νεαροί ακούν έκπληκτοι τον αξιωματικό να τους ανακοινώνει ότι προχωρούν σε συλλήψεις με βάση τα δικά τους δημοσιεύματα. Ο αξιωματικός μάλιστα τους ευχαριστεί για όλα.
Η αλήθεια είναι ότι το τέλος είναι σοκαριστικό για οποιονδήποτε δημοσιογράφο ασκεί μαχητική δημοσιογραφία. Πολλώ δε μάλλον μετά τα όσα έχουν γίνει τους τελευταίους μήνες στη χώρα μας με την απόπειρα δολοφονίας σε βάρος του Στέφανου Χίου, τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ και το σχέδιο δολοφονίας που κατήγγειλε ο Κ. Βαξεβάνης σε βάρος του. Προφανώς δεν υπαινίσσομαι ότι ο Μητσοτάκης θέλει να δολοφονήσει τον Βαξεβάνη. Ούτε καν.
Αλλά το γεγονός ότι με την επιστροφή Μητσοτάκη στην εξουσία επανήλθε το ίδιο διεφθαρμένο «αόρατο και ορατό» σύστημα που επί δεκαετίες απομυζά το υστέρημα του έλληνα φορολογούμενου, το παρκάρει σε offshore και στη συνέχεια κουνά και το δάχτυλο στον έλληνα πολίτη. Ένα σύστημα που ενοχλείται πάρα πολύ από τη δημοσιογραφία του Βαξεβάνη και τις αποκαλύψεις του και σίγουρα θα το βόλευε κάποια στιγμή να μην υπάρχει το Documento.
