Μέσα σε ελάχιστες ημέρες το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) καλείται να συζητήσει για το ίδιο θέμα, την κατασκευή ανεμογεννητριών εν είδει αιολικού πάρκου στην Κοιλάδα των Μουσών στη Βοιωτία.
Τι τρέχει με το θέμα που εισάγεται στη συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) της Τρίτης 8 Σεπτεμβρίου, η οποία θα γίνει με τηλεδιάσκεψη, και αναφέρεται ως πέμπτο θέμα: «Έγκριση ή μη αιτημάτων εγκατάστασης αιολικών σταθμών: α) της εταιρείας GREENFIELD WIND M.I.K.E., ισχύος 21 MW, στη θέση “Βαθειά Λάκκα” και 2,35 MW, στη θέση “Βαθειά Λάκκα – Ξάγναντο”, Δ.Ε. Θεσπιέων, Δήμου Αλιάρτου – Θεσπιέων, Π.Ε. Βοιωτίας, β) της εταιρείας ΣΚΟΥΝΤΕΡΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Ι.Κ.Ε., ισχύος 2,35 MW, στη θέση “Ξάγναντο_Κ”, Δ.Ε. Θεσπιέων, Δήμου Αλιάρτου – Θεσπιέων Π.Ε. Βοιωτίας, γ) της εταιρείας WIND ENERGY FACILITY, ισχύος 2,35 MW, στη θέση “Πλάτωμα – Ξάγναντο 2”, Δ.Ε. Θίσβης, Δήμου Θηβαίων, Π.Ε. Βοιωτίας. (κατόπιν αυτοψίας)». Η λέξη-κλειδί πρέπει να είναι η «αυτοψία». Κι αυτό επειδή πριν από δύο εβδομάδες, στις 26 Αυγούστου, είχε εισαχθεί πάλι και πλέον επανεμφανίζεται.
Ήδη από την προηγούμενη εισαγωγή του θέματος στο ΚΑΣ ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) είχε θέσει ζήτημα της ιδιαίτερης σπουδής του υπουργείου: «Η σπουδή με την οποία η Διοίκηση ανταποκρίνεται στο αίτημα της εταιρείας, χωρίς προηγουμένως να έχει εισηγηθεί πλήρως η Εφορεία και ενώ μάλιστα εκκρεμούν προς εισαγωγή για εξέταση στο Κ.Α.Σ. άλλα αιτήματα διοικουμένων, προκαλεί προβληματισμό. Μήπως σε αυτήν την περίπτωση δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι αρχές της χρηστής Διοίκησης, της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης του διοικουμένου και της αναλογικότητας, οι οποίες αποτελούν τη νομική βάση της προσφυγής; Ο Σ.Ε.Α. εκφράζει τη βεβαιότητα ότι οι ίδιες αρχές βρίσκουν και θα βρίσκουν πάντα εφαρμογή στις διαδικασίες του ΥΠ.ΠΟ.Α.»
Γιατί λοιπόν τέτοια ταχύτητα από ένα δημόσιο που διακρίνεται από τις βραδυκίνητες και γραφειοκρατικές διεργασίες του; Πώς πετάχτηκαν, έκαναν την αυτοψία, κι έρχονται ταχέως να το ξανασυζητήσουν. Είναι τόσο αναγκαίο να ληφθεί εντός δύο εβδομάδων κι όχι τριών ή τεσσάρων η απόφαση για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών; Ποιοι είναι αυτοί που ελέγχουν ουσιαστικά τις εταιρείες αυτές;
Ενώ περιμένουμε ακόμη μία φορά να δούμε τις απαντήσεις-χρησμούς ή διπρόσωπες και παραπλανητικές απαντήσεις του υπουργείου Πολιτισμού, ας δούμε τι έχει γίνει:
Ήδη από την προηγούμενη εισαγωγή του θέματος στο ΚΑΣ ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) είχε θέσει ζήτημα της ιδιαίτερης σπουδής του υπουργείου: «Η σπουδή με την οποία η Διοίκηση ανταποκρίνεται στο αίτημα της εταιρείας, χωρίς προηγουμένως να έχει εισηγηθεί πλήρως η Εφορεία και ενώ μάλιστα εκκρεμούν προς εισαγωγή για εξέταση στο Κ.Α.Σ. άλλα αιτήματα διοικουμένων, προκαλεί προβληματισμό. Μήπως σε αυτήν την περίπτωση δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι αρχές της χρηστής Διοίκησης, της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης του διοικουμένου και της αναλογικότητας, οι οποίες αποτελούν τη νομική βάση της προσφυγής; Ο Σ.Ε.Α. εκφράζει τη βεβαιότητα ότι οι ίδιες αρχές βρίσκουν και θα βρίσκουν πάντα εφαρμογή στις διαδικασίες του ΥΠ.ΠΟ.Α.» (https://www.sea.org.gr/details.php?id=1070&fbclid=IwAR3Fa8r1PO3G38Bha8X1-kIkLbybu64aI4ixzntXDqZIzoOlPEuC2_LdfsE)
Γιατί λοιπόν τέτοια ταχύτητα από ένα δημόσιο που διακρίνεται από τις βραδυκίνητες και γραφειοκρατικές διεργασίες του; Πώς πετάχτηκαν, έκαναν την αυτοψία, κι έρχονται ταχέως να το ξανασυζητήσουν. Είναι τόσο αναγκαίο να ληφθεί εντός δύο εβδομάδων κι όχι τριών ή τεσσάρων η απόφαση για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών; Ποιοι είναι αυτοί που ελέγχουν ουσιαστικά τις εταιρείες αυτές;
Ενώ περιμένουμε ακόμη μία φορά να δούμε τις απαντήσεις-χρησμούς ή διπρόσωπες και παραπλανητικές απαντήσεις του υπουργείου Πολιτισμού, ας δούμε τι έχει γίνει:
Πλήθος μνημείων στον αρχαιολογικό χώρο
Η μία εταιρεία, η Wind Energy Facility, είχε αιτηθεί εγκατάσταση 2,5 MW στις 12.12.2016 και στις 20.1.2020 έλαβε άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η ζήτηση επομένως δεν είναι τόσο καινούργια για να υπάρχει τέτοια βιασύνη. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία δείχνει το ιστορικό μέσα από την αιτιολογημένη άρνηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) Βοιωτίας.
Κατ’ αρχάς, χρειάζεται να γίνει κατανοητό ότι ο Ελικώνας ήταν ιερό βουνό για τους Βοιωτούς και για να προλάβουμε αντιρρήσεις περί μυθολογίας, ας πούμε ότι εξ όσων γνωρίζουμε αρχαίοι βωμοί διασώζονται στην Ελλάδα.
Η κοιλάδα των Μουσών είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος. Με την υπ.αριθμ. Υ.Α. ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/37134/1820 (ΦΕΚ 134/ΑΑΠ/27-4-2012, σχετ. 9), καθορίστηκαν με συντεταγμένες τα όρια του αρχαιολογικού χώρου, σε συνέχεια της αρχικής κήρυξης του 1985 (η υπ.αριθμ. ΥΠΠΕ/Α1/Φ09/33169/1186/5-7-1985 Υ.Α. – ΦΕΚ 453/Β/18-7-1985, σχετ. 10), ενώ προέκυψε σημειακή αναοριοθέτηση με σκοπό να περιληφθούν τα μνημεία:
* Ο λόφος Παλαιοβορός στα νότια της θέσης «Φύλαχτρο» όπου διατηρείται μεσαιωνικός πύργος, κατάλοιπα μεσαιωνικών κτιρίων και πλήθος επιφανειακών ευρημάτων που χρονολογούνται από τους υστερορωμαϊκούς χρόνους έως τους νεότερους.
* Ο κωνικός λόφος Πυργάκι, στην κορυφή του οποίου υπάρχει αρχαίος πύργος του 4ου αι. π.Χ. ο οποίος χτίστηκε πιθανότατα από τους Θεσπιείς λίγο πριν από τη μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. ώστε να ελέγχουν τις κινήσεις των Θηβαίων. Περιμετρικά του χώρου σώζεται οχυρωματικός περίβολος, πιθανόν τμήμα της ακρόπολης της αρχαίας Άσκρας.
* Η θέση «Εννέα Μούσες», όπου και το ομώνυμο ιερό με τα αγάλματα των εννέα Μουσών, έργα επώνυμων γλυπτών του τέλους του 5ου αι. π.Χ. Από αυτά, τα πέντε καλύτερα διατηρημένα, φέρουν χαραγμένα τα ονόματα των Μουσών και είναι έργα του ποιητή και γλύπτη Ονέστου.
* Το αρχαίο θέατρο στο δυτικό πέρας της μακρόστενης κοιλάδας. Χρονολογείται στα τέλη του 3ου αι. π.Χ. ή τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ.
* Ο βωμός ή ναΐσκος των Μουσών, ορθογώνιο κτίσμα μικρών διαστάσεων του 3ου αι π.Χ., ο οποίος αποκαλύφθηκε από τον Π. Σταματάκη το 1882, όταν κατεδαφίστηκε το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας για να αποκαλυφθεί το τέμενος των Μουσών.
* Η θέση «Επισκοπή» όπου διατηρούνται ερείπια πρωτοβυζαντινού ναού και καμαροσκεπής τάφος.
* Πλήθος αρχαιοτήτων έχουν εντοπιστεί εντοιχισμένα στο εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης, ανατολικά του θεάτρου.
* Και ναοί και κατάλοιπα βυζαντινών και νεότερων χρόνων
* Στην κορυφή του όρους Ελικώνα ή Ζαγαρά, σε υψόμετρο 1.500μ., συναντούμε την Ιπποκρήνη, κρηνική κατασκευή κλασικών χρόνων, στο σημείο όπου σύμφωνα με τον μύθο ανάβλυσε νερό από το χτύπημα της οπλής του του Πήγασου. Λίγο ψηλότερα από την κρήνη διατηρούνται ερείπια διπλόχωρου πύργου, με συγκλονιστική θέα απ’ άκρου εις άκρον της Βοιωτίας. Στα θεμέλια του κτίσματος, το οποίο χρονολογείται όπως και η κρήνη, στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. (πιθανότατα στα χρόνια της Θηβαϊκής ηγεμονίας) βρέθηκαν στάχτες και όστρακα με εγχάρακτες αφιερωματικές επιγραφές (graffiti) στον Δία. Πρόκειται προφανώς για τον χώρο που ο Ησίοδος (Θεογ. 1-4) και οι σχολιαστές του τοποθετούν τον βωμό για τις θυσίες στον Ελικώνιο Δία, πατέρα των Μουσών.
* Εκτός από τα ανωτέρω σημεία, τα οποία καλύπτουν την έκταση σχεδόν ολόκληρης της κοιλάδας, μεγάλη σημασία έχει το αλώβητο φυσικό τοπίο μέσα στο οποίο εντάσσονται, αναλλοίωτο από την εποχή που ο Ησίοδος δέχτηκε την έμπνευση των Μουσών καθώς έβοσκε τα ποίμνιά του.
«Όχι» από τους αρχαιολόγους με αιτιολόγηση
Η ΕΦΑ Βοιωτίας λοιπόν έχει υψώσει απαγορευτικό στην εγκατάσταση 10 ανεμογεννητριών, στη διάνοιξη δύο νέων οδών πρόσβασης, μήκους 500 μ. έκαστη και στην κατασκευή τεσσάρων οικίσκων ελέγχου επί του όρους Ελικώνα εντός ή στα όρια του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου της Κοιλάδας των Μουσών. Ήδη από το 2002 δεν είχε εγκρίνει εγκατάσταση αιολικού πάρκου στη θέση Μελίσσι του Δήμου Θίσβης, δεδομένου ότι «το βορειότερο τμήμα του εντάσσεται εντός του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου της Κοιλάδας των Μουσών και θα προκαλέσει έμμεση βλάβη επ’ αυτού». Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΕΦΑ Βοιωτίας δέχεται σε ετήσια βάση πλήθος αιτημάτων για την εγκατάσταση μικρών ή μεγάλων αιολικών πάρκων στα υψώματα που περιβάλλουν την Κοιλάδα των Μουσών, τα οποία αντιμετωπίζει ενιαία, εγκρίνοντας όσα δεν είναι ορατά από την Κοιλάδα και απορρίπτοντας αυτά που χωροθετούνται στα όρια ή εντός του αρχαιολογικού χώρου και συνεπώς βλάπτουν την ίδια την ουσία του. «Από το σύνολο των αιτημάτων που έχουν εγκριθεί από την ΕΦΑ Βοιωτίας προκύπτει ότι όλοι οι ορεινοί όγκοι περιμετρικά της Κοιλάδας των Μουσών θα καλυφθούν με Α/Γ, ενώ σε συνδυασμό με τις διανοίξεις οδοποιίας και τους αναγκαστικούς εκβραχισμούς η ευρύτερη περιοχή θα μετατραπεί σε έναν απέραντο εργοταξιακό χώρο».
Η πρακτική των εταιρειών
Μάλιστα οι αρχαιολόγοι αναδεικνύουν την πρακτική που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια: υποβάλλονται αιτήματα που αφορούν σε μία ή δύο ανεμογεννήτριες, τα οποία και εξαιρούνται από οποιαδήποτε περιβαλλοντική αδειοδότηση. Στη συνέχεια, οι ίδιοι ενδιαφερόμενοι αιτούνται με άλλη επωνυμία την εγκατάσταση εξίσου μεμονωμένων ανεμογεννητριών, οι οποίες είναι όμορες με τις αρχικές αδειοδοτηθείσες, διαμορφώνοντας εκτεταμένες εγκαταστάσεις αιολικών, με μη προβλέψιμη επιβάρυνση στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία κατά τη στιγμή της αρχικής αδειοδότησης.
Σε ό,τι αφορά την κοιλάδα των Μουσών, οι αρχαιολόγοι αναφέρουν ότι ο τρόπος κατάθεσης των αιτήσεων δεν αλλάζει το γεγονός ότι «αυτή τη στιγμή εκκρεμεί η εγκατάσταση συνολικά 21 ανεμογεννητριών, οι οποίες -εάν εγκριθούν παρά τις αντιρρήσεις της Υπηρεσίας μας- θα κατακλύσουν τα όρια του αρχαιολογικού χώρου, δεσπόζοντας σε όλη τη Βοιωτία».
Όπως εκτιμούν, «η εγκατάσταση 10 ανεμογεννητριών σε δεσπόζουσα θέση στο νότιο όριο του αρχαιολογικού χώρου, η προοπτική εγκατάστασης άλλων 11 τουλάχιστον ανεμογεννητριών, τα συνοδά έργα και οι διασυνδέσεις μέσης τάσης ρεύματος, θεωρούμε ότι θα επιφέρουν διηνεκή και μη αναστρέψιμη βλάβη σε έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Βοιωτίας».
Απάντηση στις ενστάσεις των εταιρειών
Η ΕΦΑ Βοιωτίας αναφερόμενη στις ενστάσεις των εταιρειών σημειώνει:
* «Όλα τα αιτήματα που κατατέθηκαν στην Υπηρεσία μας αφορούν σε “…βεβαίωση δυνατότητας εγκατάστασης αιολικού σταθμού…” και όχι σε οριστική έγκριση κατασκευής ή μη του αιολικού πάρκου. Για τον λόγο αυτό, η ΕΦΑ Βοιωτίας απέστειλε τις γενικές απόψεις της και όχι την απόφασή της επί του θέματος».
* «Η Υπηρεσία μας δεν αρνείται αδιακρίτως την εγκατάσταση αιολικών πάρκων στην περιοχή αρμοδιότητάς της, αντιθέτως γνωμοδοτεί θετικά όταν αυτά δεν επηρεάζουν αρνητικά τα μνημεία και το περιβάλλον τους».
Καταλήγοντας, αφού η ΕΦΑ αναφέρει ότι εμμένει για τη μη έγκριση των αιτημάτων των προαναφερόμενων εταιρειών, σημειώνει ότι «η εγκατάσταση μιας σειράς ανεμογεννητριών, οι οποίες θα “επικρέμονται” πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο, δεν θα σώσουν αφενός το ενεργειακό πρόβλημα της περιοχής, αφετέρου, δε, θα αποτελέσουν το έναυσμα της περαιτέρω εκμετάλλευσης του αρχαιολογικού χώρου από ιδιώτες, τα αιτήματα των οποίων θα πρέπει επίσης -με την ίδια λογική- να ικανοποιηθούν». (Η περίπτωση Λασκαρίδη με την ανέλκυση αρχαιοτήτων επειδή θεωρούσε ότι προστατεύει, χωρίς την παρουσία της αρμόδιας αρχαιολογικής υπηρεσίας δείχνει ότι υπάρχει κακό προηγούμενο.)
Τώρα θα κληθεί να αποφασίσει το ΚΑΣ σε ένα μείζον ζήτημα, μόνο που η συνεδρίαση γίνεται με τηλεδιάσκεψη, χωρίς να υπάρχει η δέουσα προσοχή όπως όταν γίνεται δια ζώσης και φυσικά χωρίς «ενοχλητικά» μάτια κι αυτιά δημοσιογράφων. Η πανδημία έχει αποτελέσει την ευκαιρία για fast track αποφάσεις υπέρ «φίλων», «αρεστών», «γνωστών».
