Το ξέρετε ότι απαραίτητα στοιχεία για την κατασκευή και λειτουργία μιας ανεμογεννήτριας (α/γ) είναι οι σπάνιες γαίες νεοδύμιο και δυσπρόσιο;
Μάλιστα μια α/γ των 2 MW περιέχει περίπου 800 λίβρες (pounds) νεοδύμιο και 130 λίβρες δυσπρόσιο (οι δύο μαγνήτες που υπάρχουν στην κεφαλή της πτερωτής αποτελούνται από σπάνιες γαίες). Για παράδειγμα στην πράσινη Δανία το 2015 υπήρχαν εγκατεστημένες ανεμογεννήτριες συνολικής ισχύος 5.070 MW. Αν υποθέσουμε πως είναι όλες ανεμογεννήτριες των 2 MW (οι ανεμογεννήτριες των 3 MW περιέχουν ακόμη μεγαλύτερη ποσότητα σπάνιων γαιών, περίπου δύο τόνους ανά ανεμογεννήτρια), τότε οι περίπου 2.535 ανεμογεννήτριες που υπάρχουν περιέχουν συνολικά 1.014 τόνους νεοδύμιου και 164 τόνους δυσπρόσιου.
Αλλά τι είναι οι σπάνιες γαίες και πού τις βρίσκουμε; Σπάνιες γαίες καλούνται στη χημεία τα μέταλλα (χημικά στοιχεία) των οποίων τα οξείδια είναι γαιώδους μορφής και κλήθηκαν έτσι λόγω της εξαιρετικής σπανιότητάς τους. Αυτά τα
πανάκριβα μέταλλα λέγονται και λανθανίδες εκ του ονόματος του πρώτου στοιχείου της κατηγορίας αυτών στον περιοδικό πίνακα και παρουσιάζουν σχεδόν τις ίδιες φυσικές και χημικές ιδιότητες. Τα δε ορυκτά στα οποία απαντώνται οι σπάνιες γαίες ή λανθανίδες εντοπίζονται κυρίως στην Κίνα, τη Νορβηγία, στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία και την Ινδία, με την Κίνα να κατέχει το 85% της παγκόσμιας παραγωγής. Εκεί υπάρχει το Bayan-Obo, το μεγαλύτερο κοίτασμα σπάνιων γαιών του κόσμου, που βρίσκεται στην Εσωτερική Μογγολία της Κίνας και διαθέτει περισσότερα από 40 εκατ. τόνους REE ορυκτών, ενώ έπειτα από 40 και πλέον χρόνια εξόρυξης έχει αποληφθεί μόλις το 35%! Μάλιστα, μέχρι το 2011 η Κίνα ήταν ο αποκλειστικός παραγωγός σπάνιων γαιών – πρώτων υλών για την κατασκευή α/γ. Και εδώ δεν αντέχω να μη θέσω το ερώτημα: αν η Ευρώπη και οι ΗΠΑ οδηγήσουν την Κίνα σε οικονομικό αποκλεισμό λόγω SARSCoV-2, ποιος θα προμηθεύει με πρώτες ύλες τις πράσινες τεχνολογίες που κυρίως χρησιμοποιούνται στον δυτικό κόσμο; Τι θα γίνουν όλες αυτές οι επενδύσεις;
Ομως το μεγαλύτερο πρόβλημα που προκύπτει από την εξόρυξη και επεξεργασία των σπάνιων γαιών είναι η ραδιενέργεια που εκλύεται, η οποία συνδέεται με την παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων ουρανίου (U) και θορίου (Th) και άλλων ραδιενεργών στοιχείων που μολύνουν το έδαφος, τον υδροφόρο ορίζοντα και τον αέρα ακόμη και με το γνωστό μας CO ! Εχει υπολογιστεί πως για κάθε έναν τόνο σπάνιων γαιών παράγεται περίπου ένας τόνος αποβλήτων (wastes) τα οποία χρήζουν ειδικής μεταχείρισης ώστε να μη βλάψουν το περιβάλλον. Γι’ αυτό και δεν έχουμε εξόρυξη στην ΕΕ και τη Β. Αμερική όπου οι περιβαλλοντικοί κανόνες είναι ιδιαίτερα αυστηροί, απαιτούνται ειδικές αδειοδοτήσεις, ενώ η περιβαλλοντική διαχείρισή τους είναι ιδιαίτερα δαπανηρή… Βέβαια τελευταία τόσο η Νορβηγία όσο και η Σουηδία φαίνεται να το ψάχνουν ενώ έχει αρχίσει και «σκάβεται» η Βραζιλία.
Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, με κάθε α/γ που κατασκευάζεται και εγκαθίσταται για να μειώσουμε τα αέρια του θερμοκηπίου και κυρίως το CO2, π.χ. κάπου στη Ν. Ευρώπη, καταστρέφονται ολόκληρα βουνά στην Κίνα και την Ινδία, μολύνεται το υπέδαφος, ενώ εκλύεται στην ατμόσφαιρα CO2. Ομως ο πλανήτης μας είναι ένας, ενιαίος και μοναδικός. Και το πρόβλημα του μακρινού μας γείτονα πολύ γρήγορα μπορεί να φτάσει στην αυλή μας, όπως είδαμε άλλωστε και πρόσφατα!
Επομένως οι α/γ, όπως και οι μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, δεν είναι και τόσο «αθώες» αν εξετάσει κανείς ολόκληρο τον κύκλο ζωής των ορυκτών πρώτων υλών τους και της παραγόμενης πράσινης ενέργειας. Και ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο χρειάζεται λελογισμένη χρήση τους και διαχείριση με ολοκληρωμένο περιβαλλοντικά τρόπο (integrated) καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Γιατί για οποιαδήποτε χρήση, εκτός από το όφελος, πρέπει να εξετάζεται και το συνολικό κόστος.
Αν αποθεώσουμε τη χρήση της λεγόμενης πράσινης τεχνολογίας (και ειδικά εντατικά και μονοθεματικά) σε βάρος του περιβάλλοντος αλλά και γενικότερα των δημόσιων αγαθών, τότε τα υγειονομικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που θα συσσωρευτούν, δυστυχώς, στο εγγύς μέλλον στην ανθρωπότητα θα είναι ανυπέρβλητα…
Ο Βασίλης Λύκος είναι δρ Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλος της κεντρικής Επιτροπής Ανασυγκρότησης ΣΥΡΙΖΑ
