Οταν αυξάνεται η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου στην παραγωγική διαδικασία, όσο δηλαδή η παραγωγή αυτοµατοποιείται και η µηχανή αντικαθιστά την εργασία, τόσο το ποσοστό κέρδους για τον κεφαλαιοκράτη πέφτει. Αυτό συµβαίνει επειδή η πραγµάτωση του κέρδους, το πεδίο που υφαρπάζεται η υπεραξία, είναι η ολοκλήρωση του κύκλου παραγωγή – διανοµή – κατανάλωση. Η µείωση της εργασίας σπάει τον κύκλο στο τελευταίο του στάδιο, στην κατανάλωση. ∆ιότι οι εργαζόµενοι εκτός από εξαρτηµένοι παραγωγοί είναι και καταναλωτές. Ο Μαρξ, ο οποίος είχε εντοπίσει και περιγράψει το φαινόµενο, το είχε ονοµάσει «Νόµο της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους».
Γιατί µας ενδιαφέρει αυτό; Μας ενδιαφέρει επειδή εξηγεί πολλά από αυτά που ζούµε. Οι καπιταλιστές και το πολιτικό προσωπικό τους –είτε µε νεοφιλελεύθερο είτε µε σοσιαλφιλελεύθερο µανδύα– αντιµετώπισαν και αντιµετωπίζουν το παγιωµένο φαινόµενο µε τη λεγόµενη χρηµατιστικοποίηση: από τη µια εκτίναξη της πίστωσης που δηµιούργησε ένα σωρό «bullshit jobs» στον τριτογενή τοµέα, όπως τις λέει ο Γκρέµπερ, και ταυτόχρονα δηµιουργία νέων αγορών σε αγαθά που δεν φανταζόµασταν – υγεία, παιδεία, πρόνοια, τα οποία πλέον πρέπει να διαµεσολαβηθούν από το χρήµα. Πρόσφατο παράδειγµα των τελευταίων, η σχέση του ανθρώπου µε τη φύση και το περιβάλλον, η οποία διαµεσολαβείται ολοένα περισσότερο από το χρήµα, γίνεται αγορά, είτε µιλάµε για πρόσβαση σε παραλίες είτε προσφάτως στα βουνά µε εισιτήριο στον Ολυµπο και µε αναδόχους αναδάσωσης…
Ο στόχος λοιπόν για τους κατά τόπους ολιγάρχες και το πολιτικό τους προσωπικό είναι η εµπορευµατοποίηση των πάντων, σε όλα να µπει τιµή. Υγεία, παιδεία, κοινωνική πρόνοια αποτελούν λαµπρά πεδία για χρηµατιστικοποίηση, ανελαστικές ανάγκες γαρ, άρα σίγουρο κέρδος. Ο τρόπος επίτευξης του στόχου είναι η επανανοηµατοδότηση βασικών εννοιών όπως τα ανθρώπινα δικαιώµατα.
Το κόλπο τους είναι ο διαχωρισµός των ανθρώπινων δικαιωµάτων –τα ονοµάζουν ατοµικά µιας και δεν αναγνωρίζουν κοινά πανανθρώπινα χαρακτηριστικά και ανάγκες– σε αρνητικά και θετικά.
Αρνητικά ονοµάζουν αυτά που δεν κοστίζουν και συνιστούν απαγορεύσεις: απαγορεύεται η αφαίρεση ζωής, η κλοπή, η στέρηση της ελευθερίας του λόγου, η διάκριση µε βάση το χρώµα, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη θρησκεία κ.λπ.
Θετικά είναι τα δικαιώµατα που κοστίζουν και συνιστούν µια παροχή, όπως το δικαίωµα στην υγεία, την παιδεία, την πρόνοια, τη στέγαση κ.λπ.
Τα αρνητικά δικαιώµατα βέβαια έχουν και αυτά το κόστος τους, που διαµοιράζεται σε τρεις αλληλένδετους κλάδους: την αστυνόµευση/καταστολή, το δικαστικό σύστηµα και το σωφρονιστικό σύστηµα, τις φυλακές, κλάδοι που υπάρχουν για να επιβάλλουν την τήρηση των αρνητικών δικαιωµάτων.
Η διεθνής εµπειρία δείχνει πως όταν τα θετικά δικαιώµατα εκλείπουν, οι απαγορεύσεις που συνιστούν τα αρνητικά παύουν να γίνονται σεβαστές και το κόστος διαφύλαξής τους αυξάνει ραγδαία, χρεία γαρ για περισσότερη αστυνόµευση, δικαστήρια, φυλακισµένους.
Τη σήµερον ηµέρα, που ο καθένας και η καθεµία είναι ό,τι δηλώσει, η ουσιαστική διάκριση ανάµεσα στην πρόοδο και την αντίδραση καταλήγει ακριβώς στην απόρριψη ή αποδοχή του αφηγήµατος περί αρνητικών και θετικών δικαιωµάτων. Οσοι προωθούν αυτήν τη διάκριση, άσχετα µε το πώς τοποθετούνται ρητορικά, να ξέρετε ότι έχουν επιλέξει µεριά· τη µεριά της δυστοπίας.
Ο Αλέξης Σμυρλής είναι διευθυντής ΚΟ ΜέΡΑ25
