Από την ύπαρξη έως τη συνύπαρξη απαιτείται συνήθως ο καταλύτης μιας ιδεολογίας που ως σύστημα αξιών, κυρίως ηθικών, συγκρατεί και συγκροτεί την εκάστοτε αντίληψη για τη λειτουργία της κοινωνίας. Αυτό συμβαίνει διότι οι ιδεολογίες έχουν διπλή υπόσταση, από τη μια είναι φορείς ιδεών και από την άλλη παρέχουν συνήθως κι ένα πολιτικό σχέδιο για την εφαρμογή τους. Ως προϊόν της ανθρώπινης σκέψης, κάθε ιδεολογία έχει αυτοτελή υπόσταση και (καθ)ορίζεται πάντοτε μέσα από τις πολιτικές, πολιτισμικές, οικονομικές και διανοητικές συγκυρίες του τόπου και της εποχής στην οποία αποκτά νόημα και πεδίο εφαρμογής. Γι’ αυτό άλλωστε καμία ιδεολογία δεν μπορεί να είναι αιωνίως παγιωμένη και οριστική, καθώς μεταβάλλεται προσαρμοζόμενη στις ιστορικές συνθήκες που διαρκώς αλλάζουν ή έστω κινείται παράλληλα με αυτές προκειμένου να μη χαθεί ή να μη χάσει το νόημά της. Καμία ιδεολογία δεν είναι απρόσβλητη από τον χρόνο. Είναι όμως ο χρόνος, κυρίως ο πολιτικά ιστορικός, απρόσβλητος από τις ιδεολογίες;
Σε πρακτικό επίπεδο η ιδεολογία δεν πρέπει να αντιπαρατίθεται ή να αντιδιαστέλλεται με την αλήθεια κάθε εποχής, με την αντικειμενική πραγματικότητα ούτε βεβαίως με την επιστήμη· στην αντίθετη περίπτωση είτε παύει να υφίσταται είτε μετατρέπεται σε κάποιο μεταφυσικό δόγμα. Από την άλλη, οι ίδιες οι ιδεολογίες επηρεάζουν την εξέλιξη των κοινωνιών και τον ρου τού ιστορικού χρόνου καθόσον αποτελούν οδηγό της πολιτικής δράσης. Η κατάρρευση άλλοτε πανίσχυρων ιδεολογιών έχει αποδείξει πως υπήρξαν και περιπτώσεις που αυτές τελικά δεν έδρασαν νομιμοποιητικά ως προς τις κοινωνικές και τις πολιτικές σχέσεις επί των οποίων κλήθηκαν να εφαρμοστούν αλλά στην πραγματικότητα δημιούργησαν ψευδαισθήσεις. Ομως ακόμη κι αυτές οι ψευδαισθήσεις επηρέασαν βαθύτατα την εξέλιξη του πολιτισμού θέτοντας ένα σημαντικό ερώτημα στη διεθνή σκακιέρα της πολιτικής σκέψης: οι ιδεολογίες κατά βάση διαλύουν ή μήπως δημιουργούν τις ψευδαισθήσεις που κυριαρχούν σε κάθε ιστορική εποχή; Ή μήπως, για να επεκτείνουμε περαιτέρω το ερώτημα, δημιουργούν εποχές ψευδαισθήσεων, γι’ αυτό και είναι τελικά υπαρκτή η ανάγκη να έχουν ένα τέλος, ώστε η Ιστορία να μπορεί να επανεκκινήσει την πορεία της από ξεκάθαρη βάση;
Είναι σχεδόν βέβαιο πως καμία ιδεολογία δεν μπορεί να διεκδικήσει την παρουσία της σε οποιαδήποτε κοινωνία για περισσότερο χρόνο από όσο μπορεί να την εξυπηρετήσει· στην αντίθετη περίπτωση μετατρέπει ανθρώπους και κοινωνίες σε θύματά της. Εχοντας ταυτόχρονα και αναλυτική και κανονιστική ικανότητα επηρεάζει και καθορίζει το κοινωνικά επιθυμητό και το πολιτικώς ορθό. Την ίδια στιγμή, σε αντίθεση με την πολιτική φιλοσοφία, επειδή απευθύνεται σε μεγάλες ομάδες ανθρώπων απαιτείται να είναι εύληπτη και κοινόχρηστη αντανακλώντας τα συναισθήματα των πολιτών. Διότι ιδεολογία και συναίσθημα είναι άρρηκτα συνδεδεμένες έννοιες και ο φορέας αμφότερων πρέπει να είναι ταυτόχρονα και φορέας διαχείρισής τους. Ως τέτοια λοιπόν, αναλογιζόμενοι το παγκοσμιοποιημένο σήμερα και τον σύγχρονο νεοφιλελεύθερο κόσμο, η κυρίαρχη ιδεολογία των ημερών οφείλει να αποδείξει σε ένα τεράστιο μέρος τού πληθυσμού –του πλανήτη πια– πως δεν είναι ακόμη μία ψευδαίσθηση φέρουσα μονάχα υποσχέσεις. Επειδή όμως δεν φαίνεται να τα καταφέρνει επαρκώς, η στρατηγική της είναι η δημιουργία κοινωνιών χωρίς αυτονομία σκέψης με εργαλεία όπως η χειραγώγηση μέσα από τη –σχεδόν θεσμοθετημένη πια– δημιουργία και διάχυση ψευδών ειδήσεων και η εξαθλίωση μεγάλου μέρους του ενεργού πληθυσμού μετ ο επιχείρημα ότι βιώ- νουμε μια ιστορική περίοδο απ ο ϊ δε ο λ ο γι κ ο ποίησης, στην οποία μόνο με την ατομική προσπάθεια (κι ευθύνη) μπορεί κάποιος να προχωρήσει στη ζωή με αξιοπρέπεια. Καμία ψευδαίσθηση όμως, όσο ισχυρή κι αν είναι, δεν μπορεί να ξεφύγει από την πραγματικότητα ούτε να λειτουργεί επ’ αόριστον εις βάρος των πολλών. Απαιτείται βεβαίως οι πολίτες να μη στέκονται αφελώς ανεπαρκείς ενώπιον της Ιστορίας καθόσον… πάντα ρει και ουδέν μένει!
Ο Κώστας Θερμογιάννης είναι διαχειριστής του ιστότοπου tovivlio.net, αρθρογράφος
