Τα αντίποινα του Ιράν στο Ισραήλ διαμόρφωσαν νέες συμμαχίες και νέες ισορροπίες κυριολεκτικά μέσα σε μια νύχτα
Με κομμένη την ανάσα παρακολούθησε ο πλανήτης την πυραυλική επίθεση που εξαπέλυσε το Ιράν στο Ισραήλ την περασμένη εβδομάδα, η οποία, αν και τελικά προκάλεσε μικρή ζημιά, σηματοδοτεί μια κρίσιμη αλλαγή στη σύγκρουση μεταξύ των δύο εχθρών. Η «συμμαχία» που επιτεύχθηκε εν μια νυκτί ανάμεσα στο εβραϊκό κράτος και μια σειρά από αραβικές χώρες διαμορφώνει νέες ισορροπίες στη Μέση Ανατολή.
Υστερα από δεκαετίες κατά τις οποίες και οι δύο πλευρές λειτουργούσαν στο πλαίσιο ενός εν πολλοίς ακήρυχτου πολέμου, ένα χτύπημα στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό που αποδόθηκε στο Ισραήλ, κατά το οποίο σκοτώθηκαν επτά μέλη των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν (IRGC), είχε αποτέλεσμα η Τεχεράνη να εξαπολύσει την επίθεση «Αληθινή Υπόσχεση» κατά του εβραϊκού κράτους, εκτοξεύοντας μια «βροχή» πυραύλων και drones κατευθείαν από το έδαφός του. Ο πόλεμος των drones διήρκησε έξι ώρες.
Οι σειρήνες ήχησαν στο Ισραήλ και αμέσως βρέθηκαν στον αέρα αμερικανικά, βρετανικά και γαλλικά αεροσκάφη βοηθώντας το Ισραήλ να καταρρίψει πάνω από 300 ιρανικά drones και πυραύλους. Αυτό ωστόσο ήταν αναμενόμενο. Εκείνο που πραγματικά τράβηξε το ενδιαφέρον ήταν η έμμεση αλλά αποφασιστική ανάμειξη της Ιορδανίας, μιας χώρας που συνορεύει με τη Συρία και το Ιράκ, όπου δραστηριοποιούνται φιλοϊρανικές ομάδες, αλλά και με το Ισραήλ και την κατεχόμενη από αυτό Δυτική Οχθη. Τη νύχτα της ιρανικής επίθεσης η Ιορδανία βοήθησε να καταρριφθεί ό,τι πέταξε πάνω από την πρωτεύουσά της, το Αμμάν.
Δείτε επίσης: Ιράν – Ισραήλ: Τράβηξαν τη σκανδάλη του τρόμου – «Θολό τοπίο» το μέλλον της αντιπαράθεσης
Μολονότι ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας Αϊμάν Σαφάντι έσπευσε διπλωματικά να διαβεβαιώσει ότι η χώρα του θα έκανε το ίδιο εάν το Ισραήλ χρησιμοποιούσε τον ιορδανικό εναέριο χώρο για να επιτεθεί στο Ιράν, η κίνηση αυτή οδήγησε σε ένα χείμαρρο διαδικτυακών διαμαρτυριών κατά της Ιορδανίας στο Ιράν. Μεταξύ άλλων, τα κρατικά μέσα ενημέρωσης αναδημοσίευσαν ένα μήνυμα στον ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης X που αποκαλούσε τον βασιλιά της Ιορδανίας Αμπντουλάχ Β΄ «προδότη» και οι φιλοϊρανικοί λογαριασμοί βρέθηκαν με εικόνες του Ιορδανού βασιλιά ντυμένου με στολή των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων (IDF).
Ετσι, η κίνηση του βασιλείου των περίπου 11 εκατ. κατοίκων, που δέχτηκε απειλές από το Ιράν ότι «θα είναι ο επόμενος στόχος του», άνοιξε μια συζήτηση μεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν ότι η χώρα υπερασπίστηκε μόνο την κυριαρχία της και εμπόδισε κλιμάκωση της σύγκρουσης χωρίς να παραβιάσει την υποστήριξή της στην παλαιστινιακή υπόθεση και όσους βλέπουν ότι βοήθησε μόνο το Ισραήλ, το οποίο συστηματικά αποτυγχάνει να συμμορφωθεί με τους διεθνείς κανόνες. Την εξάρτηση της Ιορδανίας από τη Δύση δείχνει να μαρτυρά πάντως το ίδιο το τοπίο της χώρας, διάσπαρτο από αμερικανικές, γαλλικές και βρετανικές στρατιωτικές βάσεις.
Αραβες με το… Ισραήλ
Οπως αναφέρθηκε ήδη, το Ισραήλ δεν αμύνθηκε μόνο του ούτε είχε τη στήριξη μόνο των παραδοσιακών δυτικών συμμάχων του. Εκτός από την Ιορδανία, τα αραβικά κράτη που συμμετείχαν σε διαφορετικό βαθμό στην αναχαίτιση της ιρανικής επίθεσης ήταν επίσης η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και η Σαουδική Αραβία. Δύο ημέρες πριν από την επίθεση οι ιρανικές αρχές ενημέρωσαν τη Σαουδική Αραβία και άλλα κράτη του Κόλπου για το χρονοδιάγραμμα της μεγάλης κλίμακας επίθεσής τους στο Ισραήλ, ώστε εκείνα να μπορέσουν να προστατεύσουν τον εναέριο χώρο τους. Οι πληροφορίες μεταδόθηκαν αμέσως στις Ηνωμένες Πολιτείες, δίνοντας στην Ουάσινγκτον και στο Τελ Αβίβ πληροφορίες που αποδείχθηκαν κρίσιμες.
Το γεγονός αυτό εξέπληξε πολλούς αναλυτές, καθώς οι σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και των Αράβων γειτόνων του είχαν ψυχρανθεί δραματικά τον τελευταίο καιρό λόγω της σφαγής αμάχων από τις IDF στη Λωρίδα της Γάζας. Ωστόσο, η αραβική στάση θέτει με τη σειρά της το Ισραήλ υπό πίεση, καθώς οι κυβερνήσεις που συνεργάστηκαν με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την υπεράσπιση του Ισραήλ κάλεσαν το Τελ Αβίβ να επιδείξει αυτοσυγκράτηση και να μην προχωρήσει σε αντίποινα σε βάρος του Ιράν. Αλλωστε, καμία από αυτές δεν επιθυμεί διευρυμένο πόλεμο.
Τα αραβικά κράτη αντιμετωπίζουν ανοιχτά το Ισραήλ εδώ και χρόνια. Τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν υπέγραψαν το 2020 τις λεγόμενες «Συμφωνίες του Αβραάμ» για την εξομάλυνση των σχέσεών τους με το Ισραήλ, αναφέροντας ότι συμμερίζονται τις ανησυχίες του Ισραήλ για το Ιράν και τις συμμαχικές δυνάμεις του στην περιοχή. Παράλληλα, ο de facto ηγεμόνας της Σαουδικής Αραβίας, ο διάδοχος πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, είχε δηλώσει στο παρελθόν ότι «οι Ισραηλινοί δικαιούνται να ζουν ειρηνικά στη γη τους». Πριν από αυτό, όμως, τον Οκτώβριο του 2018 η Σαουδική Αραβία φέρεται να αγόρασε κατασκοπευτικό εξοπλισμό αξίας άνω των 250 εκατ. δολαρίων από το Ισραήλ. Η συμφωνία επιτεύχθηκε με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ και περιλάμβανε εκπαίδευση σαουδαραβικής ομάδας στον χειρισμό υπερσύγχρονου εξοπλισμού κατασκοπείας, καθώς και στρατηγικές στρατιωτικές ανταλλαγές.
Το Ισραήλ έχει επίσης στενή σχέση με την Αίγυπτο. Εκτός από τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας, το Ισραήλ εξάγει φυσικό αέριο στην Αίγυπτο έπειτα από συμφωνία 15 δισ. δολαρίων που υπογράφηκε το 2018. Ακόμη, οι αιγυπτιακές δυνάμεις ασφαλείας επικοινωνούν με το Ισραήλ για να επιβάλουν περιορισμούς στις μετακινήσεις εντός και εκτός της Λωρίδας της Γάζας, ενώ η αιγυπτιακή και η ισραηλινή υπηρεσία πληροφοριών συνεργάζονται ενεργά.
Οι σύμμαχοι του Ιράν
Ούτε το Ιράν είναι όμως μόνο του. Αντιθέτως, οι «αντιπρόσωποί» του στην περιοχή, γνωστοί διεθνώς ως «proxy groups», συμμερίζονται την εχθρότητά του προς το Ισραήλ και εξαπολύουν κατά καιρούς επιθέσεις κατά του εβραϊκού κράτους. Οι Ιρανοί στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι μουσουλμάνοι σιίτες, την ώρα που οι λαοί της Μέσης Ανατολής είναι κυρίως μουσουλμάνοι σουνίτες. Η Τεχεράνη έχει πολύχρονη «παράδοση» αναζητώντας αποδυναμωμένους σιιτικούς πληθυσμούς στην ευρύτερη περιοχή προκειμένου να τους εκπαιδεύσει και να τους οπλίσει.
Ως αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής, το Ιράν έχει πετύχει να προβάλει τη στρατιωτική του ισχύ σε μεγάλη έκταση και να θεωρηθεί πρότυπο ακόμη και από σουνιτικούς πληθυσμούς. Εκτιμάται ότι περισσότερες από 20 ομάδες στη Μέση Ανατολή, άμεσα ή έμμεσα, με συνδυασμό όπλων, εκπαίδευσης και οικονομικής βοήθειας, υποστηρίζουν σήμερα το Ιράν και τις θέσεις του και κυρίως είναι έτοιμες να πολεμήσουν μαζί του, υποκινούμενες τώρα και από τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας.
Καθεμιά από αυτές τις ομάδες διαθέτει τα δικά της καθαρά τοπικά συμφέροντα: η Χαμάς στη Γάζα είναι στενός σύμμαχος του Ιράν και δίνει στην Τεχεράνη απευθείας σύνδεση με το παλαιστινιακό ζήτημα, που έχει απήχηση σε όλο τον αραβικό κόσμο. Η Χεζμπολάχ του Λιβάνου είναι η μεγαλύτερη, παλαιότερη και καλύτερα εκπαιδευμένη ομάδα-αντιπρόσωπος του Ιράν στη Μέση Ανατολή. Οι Χούθι της Υεμένης είναι ένας από τους πιο πρόσφατους συμμάχους του Ιράν. Πρόκειται για στρατιωτική ομάδα που επιτίθεται σε πλοία στην Ερυθρά θάλασσα και στον κόλπο του Αντεν, ένα κομβικό θαλάσσιο εμπορικό πέρασμα.
Ακόμη, ιρακινές ένοπλες ομάδες στηρίζουν το Ιράν, καθώς η Τεχεράνη έχει διασφαλίσει τη βαθιά επιρροή της στη γειτονική της χώρα τόσο στην πολιτική σκηνή όσο και στην οικονομία της. Αλλά και οι συριακές ένοπλες ομάδες βρίσκονται στο πλευρό του Ιράν. Η Τεχεράνη, μάλιστα, χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό την κυβέρνηση της Συρίας που βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία.
Οι μεγάλες δυνάμεις και ο αντίκτυπος μιας πιθανής κλιμάκωσης
Οι εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση και η αναπόφευκτη εμπλοκή αν ξεσπάσει πόλεμος
Καθώς η κατάσταση στη Μέση Ανατολή έχει πάρει και πάλι φωτιά, εγείρονται νέα ερωτήματα για την αντίδραση των μεγάλων παγκόσμιων δυνάμεων. Αν τελικά το Ισραήλ κλιμακώσει με αντίποινα σε βάρος του Ιράν, ένας τέτοιος πόλεμος θα μπορούσε να εμπλέξει και άλλες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και η Κίνα, με πιθανές απρόβλεπτες συνέπειες.
Η ανάφλεξη στην περιοχή από την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου σηματοδότησε τη δυναμική επιστροφή της Ουάσινγκτον στη Μέση Ανατολή, ειδικά σε μια εποχή που θεώρησε ότι θα μπορούσε να πάρει αποστάσεις. Οι ΗΠΑ είναι ισχυρός σύμμαχος του Ισραήλ και ενδιαφέροντα πυλώνα διατηρεί η σταθερότητα στη Μέση Ανατολή. Επομένως, μια επικίνδυνη κλιμάκωση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν θα έθετε την κυβέρνηση Μπάιντεν σε δύσκολη θέση, καθώς θα αναγκαζόταν να επιλέξει μεταξύ της στήριξης του συμμάχου της και της αποφυγής ενός επικίνδυνου πολέμου.
Η Ρωσία από την άλλη έχει επίσης σημαντικές βλέψεις στη Μέση Ανατολή, ενώ βρίσκεται ταυτόχρονα σε πόλεμο με την Ουκρανία. Μια επικίνδυνη κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να παρέχει στη Ρωσία ευκαιρίες για να ασκήσει επιρροή στην περιοχή, αλλά ταυτόχρονα ενδέχεται να αποσπούσε την προσοχή της Μόσχας από το μέτωπο στην Ουκρανία. Για πολλούς αναλυτές, πάντως, η Ρωσία θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την κλιμάκωση για να ενισχύσει τις σχέσεις της με το Ιράν και να επιδιώξει τα δικά της γεωπολιτικά συμφέροντα.
Η Κίνα, που έχει κι εκείνη οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα στη Μέση Ανατολή, θα επιδιώξει πιθανότατα μια διπλωματική λύση στην κρίση προκειμένου να διατηρήσει τις εμπορικές της σχέσεις και να αποφύγει την ανάμειξη σε συγκρούσεις. Το Πεκίνο είναι διατεθειμένο δε να συνεργαστεί με τη Σαουδική Αραβία για να αποφευχθεί κάθε περαιτέρω κλιμάκωση της σύγκρουσης, τόνισε ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Ουάνγκ Γι κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής συνδιάλεξής του με τον Σαουδάραβα ομόλογό του Φάισαλ μπιν Φαρχάν μπιν Αμπντάλα.
Για την Ευρώπη, καθώς η Μέση Ανατολή αποτελεί σημαντική περιοχή παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου, ένας ευρύτερος πόλεμος θα μπορούσε να έχει σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις. Η πιθανή διατάραξη του εφοδιασμού ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο σε συνδυασμό με τις κυρώσεις στη Ρωσία θα απειλούσαν τη γηραιά ήπειρο με βαθιά ύφεση.
Διαβάστε επίσης: Bloomberg: Ισραήλ και Ιράν αλλάζουν το «παιχνίδι» στη Μέση Ανατολή, απειλώντας με ανοιχτή σύρραξη
Ιράν: Ο Αλί Χαμενεΐ καλεί τις ένοπλες δυνάμεις να «μάθουν τις τακτικές του εχθρού»
