Γιώργος Ν. Οικονόμου
ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973: Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
εκδ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2023
Η νέα αντίληψη για την πολιτική
Το «Πολυτεχνείο» συνιστά πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα πολιτικό συμβάν και ως τέτοιο άφησε σημαντική παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές, όπως φάνηκε από την πολιτική δυναμική και τις εντάσεις που δημιουργούσε επί δεκαετίες κάθε χρόνο στην επέτειο. H κατάληψη-εξέγερση τον Νοέμβριο 1973 δεν είχε κανένα εθνικό περιεχόμενο, ούτε πατριωτικό ή εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα. Δεν μπορεί να ενταχθεί σε καμία εθνική, πατριωτική αντίληψη ή αντιιμπεριαλιστική ιδεολογία με την εθνικιστική ή λενινιστική σημασία του όρου. Έχει τα χαρακτηριστικά ενός αυτόνομου κινήματος, με πολιτικό περιεχόμενο και πολιτικούς στόχους, ανεξάρτητο από κόμματα, αρχηγούς, «ειδικούς», ιδεολογίες και γραφειοκρατίες.
Το «Πολυτεχνείο 1973», το σπουδαιότερο ίσως πολιτικό συμβάν στην Ελλάδα του 20ου αιώνα με δημοκρατικό περιεχόμενο και νέα οργανωτική μορφή, διέρρηξε τις παραδοσιακές κομματικές και «πατριωτικές» αντιλήψεις, υπερέβη καθιερωμένες ηγεσίες, μέτωπα και «ενότητες» εκ των άνω, εισέβαλε στο πολιτικό προσκήνιο από τα κάτω ως απρόσκλητος επισκέπτης, επιβάλλοντας την ριζοσπαστική δυναμική του, ανατρέποντας αδιαφανείς συμμαχίες και προκαθορισμένες εξελίξεις, σφυρηλατώντας την ενότητα στη βάση, με συνελεύσεις και διαβούλευση, κομίζοντας δηλαδή εντελώς διαφορετικές μορφές πολιτικής έκφρασης και δράσης, αλλά και περιεχόμενα που έρχονταν σε αντίθεση με κάθε κληρονομημένη κυρίαρχη αντίληψη και πρακτική. Άλλαξε τον ρου των προειλημμένων αποφάσεων και εξελίξεων, σηματοδότησε αγώνες και ιδέες με ριζοσπαστικό πολιτικό τρόπο, καινοφανείς για τα νεοελληνικά δεδομένα, επηρέασε εμφανώς και υπογείως την μεταπολιτευτική περίοδο. Ήταν ένα αυθόρμητο πολιτικό κίνημα για βασικά ανθρώπινα, κοινωνικά και πολιτικά αγαθά: κατά της δικτατορίας και του φασισμού, για ανεξαρτησία από ξένες επεμβάσεις, συγκρότηση πολιτικής κοινωνίας, για θεμελιώδεις ελευθερίες και δικαιώματα, για αυτοκαθορισμό, ουσιαστική λαϊκή κυριαρχία και πραγματική δημοκρατία.
Αυτά τα χαρακτηριστικά το συγκρότησαν ως πολιτικό υποκείμενο. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το κοινωνικό πλήθος αυτοσυγκροτήθηκε σε πολιτικό υποκείμενο. Φυσικά δεν ήταν κομματικό ή κοινοβουλευτικό προϊόν. Δεν έχει σχέση με κόμματα ή κοινοβούλια, αυτά είναι θεσμοί του αντιπροσωπευτικού ολιγαρχικού πολιτεύματος, παγιωμένες δομές που εμποδίζουν την συγκρότηση του υποκειμένου. Το πολιτικό υποκείμενο δεν είναι προκάτ, δεν υπάρχει κάπου έτοιμο από πριν και έρχεται για να προκαλέσει γεγονότα και εξελίξεις. Αυτοσυγκροτείται ενώ δρα στο πολιτικό προσκήνιο, και δρα αυτοσυγκροτούμενο. Έτσι έχει γίνει σε όλες τις επαναστάσεις και τις μεγάλες εξεγέρσεις στην Ιστορία και εξ αυτού του λόγου έρχεται πάντοτε σε σύγκρουση με τις υπάρχουσες οργανωμένες δυνάμεις και τα κόμματα, διότι τα παρακάμπτει, τους στερεί τον λόγο ύπαρξης. Έτσι έγινε και τον Νοέμβριο 1973, οι οργανώσεις της κομμουνιστικής ιδεολογίας (ΚΚΕ εσ., ΚΚΕ) στάθηκαν αντίθετες σε αυτό το πολιτικό κίνημα αυτοσυγκρότησης.
Το νέο στοιχείο που κομίζει το «Πολυτεχνείο», είναι μία άλλη πολιτική, μία άλλη αντίληψη για την πολιτική, η οποία συγκαλύπτεται διαρκώς και σκοπίμως από τις κυρίαρχες θεσμικές και πολιτικές δυνάμεις του συστήματος, τα ΜΜΕ και φυσικά από τα κόμματα και τις οργανώσεις της Αριστεράς. Η κατάληψη-εξέγερση δημιούργησαν πολιτική. Αυτή η αντίληψη της πολιτικής είναι η δημοκρατική και σημαίνει την αμφισβήτηση των υπαρχόντων θεσμών και την αντικατάστασή τους από άλλους θεσμούς ελευθερίας και δημοκρατίας. Στηρίζεται δε στην ιδέα πως αυτό που δημιουργεί τους θεσμούς και τις ουσιαστικές αλλαγές είναι το ανθρώπινο πράττειν, το σκεπτόμενο πράττειν της ανώνυμης συλλογικότητας, χωρίς προκατασκευσμένες οδηγίες, αλάνθαστες θεωρίες, ιδεολογικά δόγματα και κομματικές συνταγές. Πολιτική δεν είναι η εφαρμογή κάποιας θεωρίας, ούτε η χειραγώγηση και καθοδήγηση των ανθρώπων από κάποιους υποτιθέμενους ειδικούς, κομματικούς διανοουμένους, επαγγελματίες πολιτικούς και γραφειοκρατικούς μηχανισμούς. Είναι υπόθεση της κοινωνίας, των δρώντων υποκειμένων που βασίζονται στην αυτοοργάνωση, στην αυτόνομη θέλησή τους και δεν εκποιούν την επιθυμία και τη δύναμη τους στους ολίγους, στα κόμματα, στους «αντιπροσώπους», δηλαδή δεν αλλοτριώνονται πολιτικώς. Διαθέτουν πάθος για τα κοινά, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, αναπτύσσουν φαντασία, δημιουργικότητα και αποκτούν ευθύνη. Οι νέες μορφές πολιτικής δράσης βασιζόμενες στην άμεση πολιτική συμμετοχή, στις συλλογικές διαβουλεύσεις και αποφάσεις, ριζικώς διαφορετικές από τις κομματικές και γραφειοκρατικές, λειτουργούν ως σχολείο αυτοσυνείδησης και αυτομόρφωσης των πολλών.
Η πολιτική ανακτά έτσι το γνήσιο νόημά της: την άμεση ενασχόληση με τα κοινά, τη συμμετοχή μαζί με άλλους σε οριζόντια αντιιεραρχική, αντιγραφειοκρατική δράση, με ισότητα, που δημιουργούν ελεύθερο δημόσιο χώρο. σημαίνει την υπέρβαση της παραίτησης, της ιδιώτευσης και της ανάθεσης των κοινών σε αντιπροσώπους. σημαίνει την άμεση ψυχοσωματική επένδυση των ατόμων στην ενεργό πολιτική δράση και προϋποθέτει ιστορική, κοινωνική, πολιτική συνείδηση. Είναι επομένως ξένη προς κάθε έννοια «ειδικών», και επαγγελματιών της πολιτικής, ξένη προς την ανάθεση των πολιτικών υποθέσεων σε αυτούς. Ενώ το βασικό χαρακτηριστικό των κομμάτων είναι η λήψη των αποφάσεων από τις γραφειοκρατικές ηγεσίες «πριν από εμάς για εμάς», η πολιτική που ανέδειξε το «Πολυτεχνείο» είναι «εμείς οι ίδιοι για εμάς τους ίδιους», άμεσα, χωρίς μεσολαβητές, «ειδικούς» και τεχνοκράτες. Οι αγωνιστές του δεν περίμεναν από κάποιους άλλους, δεν ανέθεσαν σε άλλους τον αγώνα κατά της δικτατορίας, τον αγώνα για την ελευθερία και την δημοκρατία. Αγωνίσθηκαν προσωπικώς οι ίδιοι. Στη δημοκρατική αντίληψη για να υπάρξει οποιαδήποτε ουσιαστική θεσμική αλλαγή χρειάζεται κοινωνική συλλογική δράση, ρητή και διαυγής, στη μορφή και στους στόχους της. Χρειάζεται μία πολιτική συλλογικότητα που να αγωνίζεται και να δρα για άμεση συμμετοχή των ατόμων στη λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων στην απονομή του δικαίου και στον έλεγχο της εξουσίας. Να δρα έξω (και μη εξαρτώμενη) από κόμματα, εκλογές, κοινοβούλια, αντιπροσώπους και κράτος. Οι μεγάλες θεσμικές αλλαγές δεν προήλθαν από αυτά. Το πεδίο της πολιτικής δεν είναι αυτά, αλλά βρίσκεται παντού, είναι η ίδια η κοινωνία.
Η αντίληψη αυτή είναι μία κατάκτηση του φοιτητικού κινήματος και της κατάληψης, μέσα από μία πορεία αυτοσυγκρότησης, αυτοκαθορισμού και αυτόνομης δράσης, σε ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες. Έτσι αναδείχθηκε η συλλογική δύναμη και δυναμική. Οι συλλογικές ικανότητες και αρετές εκφράζονται μόνο με την δημιουργία ενός δημοσίου χώρου, σε δημόσιο συλλογικό χώρο και όχι σε ιδιωτικές συναναστροφές, κομματικές οργανώσεις και κοινοβούλια. Είναι δε ασυγκρίτως ανώτερες από τις «τεχνικές» των επαγγελματιών πολιτικών, των τεχνοκρατών και των κομματικών στελεχών. Ο αυτοπροσδιορισμός και η αυτοσυγκρότηση είναι ο μόνος δρόμος για να εξέλθει ο άνθρωπος από την θεσμισμένη και την εσωτερικευμένη ετερονομία. για να απεγκλωβισθεί από την τυραννική κυριαρχία όλων αυτών που επιβάλλουν την ετερονομία. για να απελευθερωθεί από την οικονομική και πολιτική ολιγαρχία που λυμαίνονται τον κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό βίο. να γίνει υποκείμενο της ιστορίας και όχι να παραμείνει αντικείμενό της. Η αυτοοργάνωση και ο αυτοκαθορισμός με την αυτόνομη δράση είναι ο μόνος δρόμος για να επιτευχθεί η αυτοκυβέρνηση, η πραγματική δημοκρατία. Αυτό είναι το μέγιστο πολιτικό μήνυμα του «Πολυτεχνείου» 1973. Μόνο η αυτόνομη πράξις οδηγεί στη δημοκρατία και στην ελευθερία όπως πολύ σωστά το εξέφρασαν διανοητές σαν την Χάνα Άρεντ και τον Κορνήλιο Καστοριάδη.
