Βιβλία και συγγραφείς που συμβάλλουν, με τον τρόπο τους, στην ευκταία άλλη, πιο ποιοτική και πιο ανθρώπινη πρόσληψη των καθημερινών ωρών μας στην πόλη.
Η ανάγνωση της εφημερίδας είναι η πρωινή μας προσευχή, σύμφωνα με τον Εγελο. Ισχυε για τον πολίτη του 19ου αιώνα, ισχύει και γι’ αυτόν του 21ου, αν μάλιστα συνδυάζεται με έναν παρατηρητικό περίπατο, μια τεθλασμένη και γόνιμη περιπλάνηση στην πόλη, με τη ματιά όχι ενός βιαστικού αγχωμένου κατοίκου που δεν βλέπει τίποτε γύρω του και μόνη του μέριμνα είναι ο προορισμός αλλά με τη ματιά ενός εξερευνητή του άστεως, τότε τόσο το καλύτερο.
Τα παλιά στέκια δίνουν τη θέση τους σε νέα στέκια, ανοίγουν λίαν ενδιαφέροντες χώροι τέχνης, θεατρικές παραστάσεις συζητούνται παθιασμένα, ισχυροποιούνται ιστορικοί εκδοτικοί οίκοι και ξεπετάγονται καινούργιοι, μάλιστα με πολύ μεράκι – ένα είδος αντίστασης και αντίδρασης στην κατήφεια και στους σκυθρωπούς κοινωνικούς ρυθμούς.
Φορτώνουμε τον σάκο μας με βιβλία, στην τσέπη πάντα το σημειωματάριο, ο στυλογράφος μονίμως σε επιφυλακή. Οι επισκέψεις σε πινακοθήκες και μουσεία οξύνουν την όραση, διδασκόμαστε (παιγνιωδώς, μάλιστα) πώς να αντικρίζουμε με μια πιο φιλοσοφική και καλλιτεχνική διάθεση φαινομενικά ασήμαντες σκηνές στον δρόμο. Και επιδιδόμαστε ξανά, ύστερα από μια μεγάλη «κοιλιά» που έκανε το πράγμα λόγω ζόφου και εγκλεισμού, σε μιαν άλλου είδους επικοινωνία, πιο ανθρώπινη, πιο ουσιαστική· σε μια χορογραφία των βλεμμάτων.
Σήμερα λέω να στήσω (και να σας συστήσω) μια λίστα από βιβλία και συγγραφείς που φρονώ ότι συμβάλλουν, με τον τρόπο τους το καθένα, στην ευκταία άλλη, πιο ποιοτική και πιο ανθρώπινη (ας επιμείνω στη λέξη) πρόσληψη των καθημερινών ωρών μας στην πόλη.
Οι επέτειοι βοηθάνε σίγουρα στο να επανερχόμαστε σε σταθερές αξίες, σε οβελίσκους της σκέψης, σε μεγαθήρια του στοχασμού. Τρεις αιώνες από τη γέννηση του Ιμάνουελ Καντ (22 Απριλίου 1724 – 12 Φεβρουαρίου 1804), ο οποίος άνοιξε θαρρετά και με ακάματη επιμέλεια τις πύλες για να παρελάσουν κατόπιν οι κολοσσοί που μας ορίζουν και μας εμπνέουν έως σήμερα: ο Εγελος, ο Μαρξ, ο Αντόρνο, ο Ντεμπόρ, ο Αξελός. Θα προβούμε προσεχώς σε αφιέρωμα στον φιλόσοφο του Κένιξμπεργκ, παρουσιάζοντας και σημαντικά πονήματα σχετικά με το έργο του που κυκλοφόρησαν προσφάτως στη χώρα μας. Για την ώρα ας θυμίσω ορισμένα πανέξυπνα και ισχυρά βιβλία με πρωταγωνιστή τον άνθρωπο Ιμάνουελ Καντ.
• Ο σπουδαίος Τόμας Μπέρνχαρντ (Thomas Bernhard, 09.02.1931 – 12.02.1989) γράφει το 1978 το θεατρικό έργο «Ιμάνουελ Καντ» (μτφρ. Γιάννος Περλέγκας & Ισμήνη Θεοδωροπούλου, εκδ. Κάπα), μια σκληρή σαρκαστική φαντασμαγορία όπου ο φιλόσοφος ζει στον 20ό αιώνα, αφήνει το Κένιξμπεργκ (από το οποίο στην πραγματικότητα δεν απομακρύνθηκε ποτέ) και μεταβαίνει στη Νέα Υόρκη. Συνοδευόμενος από τη σύζυγό του (καίτοι είναι πασίγνωστο ότι ο Καντ παρέμεινε πεισματικά άγαμος), τον υπηρέτη του και έναν παπαγάλο, προκειμένου να ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτορας και να θεραπεύσει το γλαύκωμα από το οποίο πάσχει. Ο Μπέρνχαρντ βρίσκει την αφορμή να στηλιτεύσει, όπως έκανε μια ζωή, την αντιπνευματικότητα του σύγχρονου πολιτισμού. Φιλοσοφία μέσω θεάτρου και κοινωνική κριτική, απηνής και αδυσώπητη – δυναμικός συνδυασμός.
• Ο Τόμας ντε Κουίνσι (Thomas De Quincey, 15.08.1785 – 08.12.1859) καταπιάνεται το 1827 με την αφήγηση του τέλους του φιλοσόφου, των στιγμών όπου η μνήμη του σβήνει, η επιθανάτια αγωνία του κορυφώνεται, ο θάνατος τον σιμώνει. Μέσα από το σύντομο έργο «Οι τελευταίες ημέρες του Ιμάνουελ Καντ» (μτφρ. Σεραφείμ Βελέντζας, εκδ. Αγρα) μαθαίνουμε πως ο φιλόσοφος τηρούσε απαρέγκλιτα τον κανόνα ότι μια «συγκέντρωση συνδαιτυμόνων, συμπεριλαμβανομένου του οικοδεσπότη, δεν πρέπει να υπολείπεται του αριθμού των Χαρίτων ούτε και να υπερέχει του αριθμού των Μουσών»! Κι ακόμη, συγκλονιζόμαστε με τη φράση: «Αρκετά! Sufficit! Αυτά ήταν και τα τελευταία του λόγια! Λόγος δυνατός και συμβολικός!».
• Ο (ψευδώνυμος) Ζαν-Μπατίστ Μποτίλ υπογράφει το πειραματικό χιουμοριστικό αφήγημα «Η σεξουαλική ζωή του Καντ» (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Νεφέλη), όπου ανατρέπεται η πασίγνωστη ερωτική αγνότητα του φιλοσόφου. Ο Μποτίλ τάχατες γεννήθηκε το 1896 και πέθανε σε πλήρη αφάνεια το 1947. Αναγιγνώσκει την «Κριτική του καθαρού λόγου» σαν δράμα και αυτοβιογραφία, μας προσφέρει πραγματικές πληροφορίες για τον βίο του Καντ, διανθισμένες με ελκυστικά εξωφρενικά σχόλια («Η δυσκοιλιότητα σκοτίζει τις ιδέες», «Ο Καντ παρέμεινε υγιής γιατί πάντα πίστευε ότι είναι ασθενής», «Ο νεαρός Καντ είναι αυτό που αποκαλούμε σήμερα συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας»!).
Συνιστώ, επίσης, τον κομψό τόμο «Τα βιβλία των άλλων ~ ΙΙ» (εκδ. Καστανιώτη) όπου στεγάζονται πονήματα για Ελληνες στοχαστές του αείμνηστου Κωστή Παπαγιώργη που έφυγε από τη ζωή πριν από δέκα χρόνια, στις 21 Μαρτίου του 2014. Στο Docville θα δημοσιευτεί ένα μικρό αφιέρωμα στο έργο αυτού του μεγάλου συγγραφέα που ανανέωσε δραστικά την τέχνη του δοκίμιου.
Face Control
Ηταν άδολοι καιροί και όμορφες οι βραδιές και ευωδίαζε το γιασεμί και τα λέγαμε με τις ώρες στην Ταβέρνα του Σαμπάνη, στην πλατεία Καλλιγά, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, κι ήταν εκεί ο μακαρίτης Περικλής Κοροβέσης και η ηθοποιός Σοφία Φιλιππίδου με το ανθηρό χαμόγελό της και την ποιητική της ιδιοσυστασία και μ’ άρεσε η φωνή της, ένα βραχνό βελούδο στ’ αυτιά μου, και τώρα διαβάζω τα σαράντα ποιήματά της που μόλις εκδόθηκαν από τις ευαίσθητες εκδόσεις Οδός Πανός και αγάλλομαι. Γράφει η Σοφία: «Ρώτα την πέτρα “τι είναι έρωτας” και θα σου πει “αλμύρα” / Και πάλι ρώτα “τι είναι αγάπη” και θα σου πει / “η παλάμη στο μέτωπο ενός παιδιού” /Τα μάτια των ψαριών στο πανέρι απορούν / Πώς τα ξεγέλασε εκείνο το σκουλήκι».
