Η συζήτηση για το επόμενο επταετές σχέδιο δαπανών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ήδη αρχίσει. Και ενώ η εισβολή στην Ουκρανία διαμορφώνει τη συζήτηση, οι διαπραγματεύσεις θα είναι ταραχώδεις – και θα αφορούν πολύ περισσότερα.
ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – Ο πόλεμος μαίνεται στο κατώφλι της, η οικονομία βρίσκεται σε ύφεση, οι πανευρωπαϊκές εκλογές φαίνεται ότι θα επιφέρουν ένα τεράστιο πλήγμα στο κατεστημένο της – και τώρα η ΕΕ ετοιμάζεται για την πιο σκληρή μάχη που θα δώσει: για τα οικονομικά της.
Λίγα πράγματα στο μπλοκ των 27 χωρών είναι τόσο έντονα πολιτικά όσο οι διαπραγματεύσεις για τον επταετή προϋπολογισμό του ύψους τρισεκατομμυρίων ευρώ. Και με μια ολοένα και πιο επιθετική Ρωσία και την παγκόσμια ένταση από τη Γάζα έως την Ταϊβάν να ροκανίζουν την αίσθηση αυτοπεποίθησης της Ευρώπης, οι απαιτήσεις από την ΕΕ να κατευθύνει τις επενδύσεις της με τρόπο που να την θέτει σε πολεμική ετοιμότητα γίνονται όλο και πιο δυνατές.
«Ο προϋπολογισμός είναι πολιτική που χτίζεται με αριθμούς», δήλωσε ο Γιοχάνες Χαν, ο Ευρωπαίος Επίτροπος που είναι υπεύθυνος για τη διαδικασία.
Και, προς το παρόν τουλάχιστον, η πολιτική αυτή κυριαρχείται από τον πόλεμο. Η εισβολή της Ρωσίας το 2022 στην Ουκρανία, μια χώρα που θέλει να ενταχθεί στην ΕΕ και χρειάζεται χρήματα για να αμυνθεί και να ανοικοδομηθεί, άλλαξε τα πάντα. Ωστόσο, δεν υπάρχει συναίνεση σχετικά με το αν η ασφάλεια είναι αυτό για το οποίο το μπλοκ θα έπρεπε να ξοδεύει τα χρήματά του εξ αρχής.
Ο Χαν θα δώσει το έναυσμα για τις συζητήσεις που θα διαρκέσουν τα επόμενα τρεισήμισι χρόνια, όταν θα φιλοξενήσει διάσκεψη στις Βρυξέλλες τη Δευτέρα. Θα προσελκύσει ηγέτες και κορυφαίους αξιωματούχους από όλο το μπλοκ και πέραν αυτού.
Τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν από τώρα μέχρι το τέλος του 2027 περιλαμβάνουν: Πώς θα συγκεντρωθούν τα χρήματα; Πόσο θα πρέπει να είναι; Ποιος πρέπει να τα δαπανήσει και σε τι; Θα πρέπει οι κυβερνήσεις να λάβουν τα μετρητά χωρίς ερωτήσεις ή με όρους;
Και αν όλα αυτά ακούγονται εξαντλητικά, και οι αξιωματούχοι προσεγγίζουν ήδη το έπος με μια αίσθηση κουρασμένου τρόμου. «Ας μην ανοίξουμε το κουτί με τα σκουλήκια και ας ξεκινήσουμε ήδη τη συζήτηση», εκμυστηρεύτηκε ένας ανώτερος διπλωμάτης της ΕΕ, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας, όπως και όλοι οι άλλοι σε αυτό το άρθρο, λόγω της εμπιστευτικής φύσης του θέματος.
Αλλά πρέπει να την ξεκινήσουν.
Η Μέρκελ δεν είναι πια εδώ
Ο προϋπολογισμός – ή το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) στην ορολογία της ΕΕ – είναι πάντα τόσο δύσκολο να εγκριθεί, επειδή κάθε ποσό πρέπει να συμφωνηθεί και από τις 27 κυβερνήσεις. Οι διαπραγματεύσεις, για την περίοδο 2028-2034, πρόκειται να είναι ακόμη πιο δύσκολες από ό,τι στο παρελθόν – και την τελευταία φορά κορυφώθηκαν σε μια πενθήμερη μαραθώνια σύνοδο κορυφής των ηγετών μετά από περισσότερα από δύο χρόνια πηγαινέλα μεταξύ των πρωτευουσών και των εκπροσώπων τους στις Βρυξέλλες.
«Το πρόβλημα είναι ότι αυτή τη φορά δεν έχουμε [την Άνγκελα] Μέρκελ», δήλωσε ένας διπλωμάτης, αναφερόμενος στην πρώην καγκελάριο της Γερμανίας, η οποία συνήθιζε να μεσολαβεί για σκληρές συμφωνίες μεταξύ των ηγετών στις Βρυξέλλες.
Αυτό που θα μπορούσε να είχε προσθέσει ο διπλωμάτης είναι ότι ένας ηγέτης που έχει ακόμα η ΕΕ, καθώς τώρα είναι ο μακροβιότερος στο μπλοκ, είναι ο Βίκτορ Όρμπαν – ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, ο οποίος ως φίλος του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, έχει ήδη δυσκολέψει την ΕΕ να συμφωνήσει να στείλει μετρητά στην Ουκρανία και ο οποίος είδε κάποια χρηματοδότηση που προοριζόταν για τη χώρα του να παγώνει και στη συνέχεια να ξεπαγώνει ως τιμωρία για δημοκρατικές αδιακρισίες. Αυτό τροφοδοτεί επίσης τη συζήτηση.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτός. Οι πρωτεύουσες του μπλοκ είναι βαθιά διχασμένες ως προς το ποια θα πρέπει να είναι η κορυφαία προτεραιότητά τους: η ενίσχυση της βιομηχανίας όπλων απέναντι σε ένα ολοένα και πιο επιθετικό Κρεμλίνο ή η αύξηση των πράσινων επενδύσεων για την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Και αυτό πέρα από το γεγονός ότι περίπου τα δύο τρίτα του προϋπολογισμού δαπανώνται για την επιδότηση της γεωργικής βιομηχανίας του μπλοκ και των έργων υποδομής στις φτωχότερες περιοχές της Ευρώπης.
Στη συνέχεια, υπάρχουν οι οικονομικές προοπτικές, οι οποίες μπορεί να κάνουν τις πρόσθετες δαπάνες δύσκολη υπόθεση. Η ανάπτυξη έχει υποχωρήσει, εν μέρει ως αποτέλεσμα της αύξησης των επιτοκίων για τον περιορισμό του πληθωρισμού. Η οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί μόλις κατά 0,9% φέτος και κατά 1,7% το 2025, σύμφωνα με την Επιτροπή.
«Όταν υπάρχει μια πολύ επείγουσα ανάγκη – όπως η άμυνα εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία – βρίσκουμε τους πόρους, αλλά για άλλες μακροπρόθεσμες ανάγκες που είναι λιγότερο ορατές, όπως η κλιματική αλλαγή, είναι πολύ πιο δύσκολο να κινητοποιήσουμε τους ανθρώπους», δήλωσε η Εουλάλια Ρούμπιο, ερευνήτρια στο think tank του Ινστιτούτου Jacques Delors.
Οι χώρες που θεωρούν ότι επηρεάζονται λιγότερο από τον πόλεμο στην Ουκρανία -όπως η Ισπανία- αντιδρούν σε ένα όργιο στρατιωτικών δαπανών.
«Η άμυνα δεν μπορεί να είναι η μόνη προτεραιότητα, χρειαζόμαστε μια ισορροπημένη προσέγγιση», δήλωσε ένας άλλος διπλωμάτης.
Πρέπει η ΕΕ να επιβάλλει φόρους;
Και υπάρχει και το ερώτημα από πού θα προέλθουν τα χρήματα.
Στα παρασκήνια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες, η οποία παραδοσιακά πιέζει για περισσότερα χρήματα από αυτά που οι κυβερνήσεις του μπλοκ είναι διατεθειμένες να διαθέσουν, ακούγονται βαρύγδουπες ρητορείες για την ανάγκη ενός μεγαλύτερου πολυετούς προϋπολογισμού, ο οποίος σήμερα ανέρχεται περίπου στο 1% του ΑΕΠ του μπλοκ – περίπου 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ την τελευταία φορά – αλλά υπάρχει έντονη διαφωνία σχετικά με το πού θα βρεθούν τα επιπλέον χρήματα. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν δήλωσε την Πέμπτη ότι υποστηρίζει τον διπλασιασμό του ύψους του πολυετούς προϋπολογισμού της ΕΕ, αλλά αυτό είναι πιθανό να προσκρούσει σε έντονες αντιδράσεις.
Η προεπιλεγμένη επιλογή – οι χώρες μέλη να φτύνουν περισσότερα χρήματα για ένα κεντρικό ταμείο που διαχειρίζεται η Επιτροπή, με τον τρόπο αυτό διαμορφώνεται το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού – βρίσκει αντίθετες τις δημοσιονομικά συντηρητικές χώρες της βόρειας Ευρώπης, τις λεγόμενες λιτές.
Άλλες χώρες προτείνουν νέους φόρους σε ολόκληρη την ΕΕ που εισπράττονται από την Επιτροπή, μεταξύ άλλων επί των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και των κερδών των πολυεθνικών εταιρειών, ώστε να προκύψουν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ επιπλέον έσοδα.
Όμως, το όνειρο κάποιων δεκαετιών να παράγει το μπλοκ τα δικά του έσοδα, ώστε να προστατεύει τον προϋπολογισμό του από τις ιδιοτροπίες των εθνικών πρωτευουσών, βρίσκει αντίθετες τις χώρες της βόρειας και ανατολικής Ευρώπης.
«Το θέμα τους είναι φιλοσοφικό», δήλωσε αξιωματούχος της ΕΕ, αναφερόμενος στους λιτούς. «Δεν θέλουν η ΕΕ να επιβάλλει φόρους».
Δανεισμός για τη χρηματοδότηση της άμυνας
Χρειάστηκε μια παγκόσμια πανδημία και μια μεγάλη οικονομική ύφεση το 2020 για να πειστούν η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες να σπάσουν το μακροχρόνιο ταμπού της έκδοσης κοινού χρέους της ΕΕ για να δημιουργήσουν ένα κονδύλι χρημάτων που θα βρίσκεται εκτός του προϋπολογισμού. Η κίνηση αυτή πωλήθηκε από την Επιτροπή ως εφάπαξ για την αντιμετώπιση της πιο σοβαρής ύφεσης της μεταπολεμικής εποχής – αλλά αρκετά κράτη θέλουν τώρα να επαναλάβουν αυτό το μοντέλο για να αγοράσουν όπλα για την Ουκρανία.
Χώρες της Βαλτικής, όπως η Εσθονία – οι οποίες μέχρι πρόσφατα θα απέφευγαν την παραμικρή αναφορά σε κοινό χρέος – υποστήριξαν τις γαλλικές εκκλήσεις για την έκδοση αυτών των λεγόμενων ευρωομολόγων για την ενίσχυση της άμυνας του Κιέβου. Αλλά η κίνηση αυτή βρίσκει αντίθετους τους συνήθεις υπόπτους.
«Είμαστε κατά [των ευρωομολόγων για την άμυνα]. . επειδή θα οδηγήσουν σε μετατόπιση της εξουσίας στις Βρυξέλλες», δήλωσε τον Μάρτιο ο Ολλανδός ηγέτης Μαρκ Ρούτε.
Συγκρατήστε τα άλογά σας
Παρόλο που οι διαπραγματεύσεις για το ΠΔΠ δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει επίσημα, οι εθνικοί ηγέτες ήδη διεξάγουν πολεμικές επιχειρήσεις.
«Προβλέπουμε μια σύγκρουση με τους λιτούς [σχετικά με τη χρηματοδότηση προς τις φτωχότερες χώρες]. Προετοιμαζόμαστε πραγματικά γι’ αυτό, διότι πρέπει να είμαστε έτοιμοι», δήλωσε ο πρώτος διπλωμάτης της ΕΕ.
Επιπλέον, η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να βρει νέα χρήματα για την αποπληρωμή των επιτοκίων του κοινού χρέους μετά την πανδημία και να προετοιμάσει το έδαφος για το μεγαλύτερο κύμα διεύρυνσης των τελευταίων 20 ετών.
Δεν έχουμε φτάσει ακόμα εκεί. Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ θα υποβάλει επίσημη πρόταση το καλοκαίρι του 2025, η οποία θα πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από τις κυβερνήσεις πριν από το τέλος του 2027. Πριν από αυτό, τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, θα διεξαχθούν σε όλο το μπλοκ εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι οποίες αναμένεται να επιφέρουν μια μετατόπιση προς τα δεξιά. Το Κοινοβούλιο έχει δικαίωμα βέτο επί του προϋπολογισμού.
Οι ηγέτες ήδη διατυπώνουν ιδέες για βασικά ζητήματα όπως το μέλλον των γεωργικών επιδοτήσεων του μπλοκ ή ο αντίκτυπος της προσχώρησης της Ουκρανίας στη χρηματοδότηση των φτωχότερων περιοχών.
«Το ΠΔΠ δεν κοιμάται ποτέ», δήλωσε διπλωμάτης της ΕΕ.
Και σύντομα, ούτε και οι αξιωματούχοι που είναι επιφορτισμένοι με την εκπόνησή του.
Πηγή: Politico – Will the EU get a war budget?