Το ξεκίνημα της κατασκευής του Μεγάλου Αιθιοπικού Φράγματος της Αναγέννησης (Grand Ethiopian Renaissance Dam – GERD) το 2011 στον Μπλε Νείλο, από την ένωση του οποίου με τον Λευκό Νείλο σχηματίζεται ο παγκοσμίως γνωστός Νείλος, έβαλε φωτιά στις σχέσεις Αιγύπτου – Αιθιοπίας. Τώρα που τμήμα του φράγματος ξεκίνησε να λειτουργεί η βραδυφλεγής σύγκρουση περνάει στην επόμενη πίστα.
Το πρωτοποριακό φράγμα GERD είναι το μεγαλύτερο στο είδος του στην Αφρική και θα έχει τη δυνατότητα να συγκρατεί 74 δισ. κυβικά μέτρα νερού. Το κόστος της κατασκευής ήταν ιδιαίτερα υψηλό, απομυζώντας από τα αιθιοπικά κρατικά ταμεία περισσότερα από 5 δισ. δολάρια, και οι κατασκευαστές του φιλοδοξούν να παράγει περισσότερα από 5.000 MW ηλεκτρισμού, διπλασιάζοντας την παραγωγική δυνατότητα της χώρας.
Η αιθιοπική κυβέρνηση θεωρεί ότι το φράγμα θα μεταμορφώσει τόσο την οικονομία όσο και τη χώρα συνολικά, καθώς η Αιθιοπία είναι η δεύτερη σε πληθυσμό χώρα στην Αφρική (σήμερα έχει 114 εκατ. κατοίκους, ενώ υπολογίζεται ότι το 2050 θα ξεπεράσει τα 205 εκατ.), αλλά ταυτόχρονα είναι και η δεύτερη πιο ελλειμματική χώρα στην Αφρική στο ισοζύγιο της ενέργειας, ενώ μόλις το 47% του πληθυσμού της έχει πρόσβαση στον ηλεκτρισμό (96% στις πόλεις, 34% στην ύπαιθρο). Κατά συνέπεια, το έργο αυτό είναι κρίσιμης σημασίας για τον εκσυγχρονισμό της αιθιοπικής οικονομίας και της βιωσιμότητάς της.
Δεν δείχνει να παγώνει το εγχείρημα
Μολονότι αυτήν τη στιγμή η Αιθιοπία βρίσκεται εν μέσω ενός πολύνεκρου και παρατεταμένου εμφύλιου πολέμου, το εγχείρημα δεν φαίνεται να παγώνει, παρότι χώρες όπως η Αίγυπτος και το Σουδάν βρίσκονται σταθερά απέναντι σε αυτό, απειλώντας την περαίωση του φράγματος ακόμη και με στρατιωτικά μέσα.
Ειδικά για την Αίγυπτο η ολοκλήρωση του φράγματος είναι ιδιαίτερα κρίσιμη αφού απειλεί την ομαλή ροή των υδάτων του Νείλου και έτσι δημιουργεί ελλείψεις στην πρόσβαση του πληθυσμού στο νερό, μειώνει τα αγροκτήματα γύρω από τον ποταμό που μπορούν να καλλιεργηθούν και θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή της ίδιας της αιγυπτιακής κοινωνίας. Οι μεγάλες ανισότητες που μαστίζουν την αιγυπτιακή κοινωνία από τη μια και η αυταρχική διακυβέρνηση του στρατού και των εθνικιστών από την άλλη μπορούν να γίνουν το προσάναμμα που θα βάλει φωτιά σε όλο το αιγυπτιακό εποικοδόμημα εάν μειωθεί η ροή του νερού και αυξηθεί η τιμή του.
Αλλωστε ο Νείλος είναι η πηγή της ζωής στην Αίγυπτο από αρχαιοτάτων χρόνων: σ’ αυτόν βασίζεται σχεδόν όλη η οικονομία της χώρας, ενώ το 90% του πόσιμου νερού προέρχεται από αυτή την πηγή. Τα τελευταία χρόνια η λειψυδρία τυραννά τη χώρα των φαραώ εξαιτίας των παρωχημένων τρόπων αγροτικής παραγωγής και διαχείρισης των υδάτων, καταγράφοντας έλλειμμα στο ισοζύγιο του νερού ύψους 7 δισ. κυβικών μέτρων τον χρόνο και εξωθώντας τον ΟΗΕ να προειδοποιήσει την Αίγυπτο ότι κινδυνεύει να βρεθεί χωρίς νερό από το 2025. Συν τοις άλλοις, οι κάτοικοι της Αιγύπτου ανέρχονται σε 102 εκατομμύρια και προβλέπεται ότι το 2050 θα προσεγγίσουν τα 160. Ομως ο πληθυσμός δεν συγκεντρώνεται ομοιόμορφα στην αχανή και ερημώδη Αίγυπτο, αλλά ζει κατά μήκος του Νείλου σε ποσοστό 95% και σε μέγιστη απόσταση 20 χιλιομέτρων. Η μακρά παραποτάμια λωρίδα γης ισούται με το 5% της έκτασης της χώρας και συνακόλουθα η καλλιεργήσιμη γη αγγίζει μόλις το 3,6% της χώρας, από την εκμετάλλευση της οποίας ζει το 57% του πληθυσμού, καθώς η αστικοποίηση του πληθυσμού ανέρχεται μόλις στο 43%.
Μπροστά στους κινδύνους από την κατασκευή του φράγματος η Αίγυπτος έχει συμμαχήσει με το Σουδάν και απαιτούν από την Αιθιοπία μια διεθνή σύμβαση που θα βάζει όρια στη συσσώρευση των υδάτων και θα ρυθμίζει το καθεστώς του Νείλου. Ωστόσο η Αιθιοπία δεν δέχεται κάτι τέτοιο, επικαλούμενη την κυριαρχία της στο συγκεκριμένο τμήμα του ποταμού.
Σενάρια ακόμη και για βομβαρδισμό
Με αυτό το δεδομένο η Αίγυπτος έχει απειλήσει πολλές φορές την Αιθιοπία με τη χρήση στρατιωτικής βίας και κατά καιρούς έχουν κυκλοφορήσει σενάρια για ενδεχόμενο βομβαρδισμό του φράγματος, αν και οι διεθνείς πιέσεις μέχρι στιγμής έχουν αποσοβήσει τη σύγκρουση. Πάντως η αποσταθεροποίηση της Αιθιοπίας εξαιτίας της εμφύλιας σύρραξης δημιουργεί συνθήκες για πιθανή εμπλοκή της Αιγύπτου. Αλλωστε το προηγούμενο της Λιβύης είναι πρόσφατο. Εκεί υπήρχε και υπάρχει καλυμμένη αιγυπτιακή παρουσία αλλά και υλική υποστήριξη προς τις δυνάμεις του στρατάρχη Χαφτάρ. Γιατί όχι και στους αντάρτες του Τιγκράι τώρα;
