Η Εύα Παπαμαργαρίτη και η Μαρία Παπαδημητρίου, οι οποίες συμμετέχουν στην έκθεση «Plásmata» στο Πεδίον του Αρεως που διοργανώνει η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, μιλάνε στο Documento.
Ενα χρόνο µετά το «You and AI» η Στέγη επέστρεψε στο Πεδίον του Αρεως µε τη νέα έκθεση ψηφιακής τέχνης «Plásmata: Bodies, dreams, and data», µια αναζήτηση υπερβατική του ατοµικού και συλλογικού, του ανθρώπινου και του µη ανθρώπινου και τελικά του πλανητικού σώµατος. Το πάρκο της πρωτεύουσας αποκτά ψηφιακή ζωή µε 25 διεθνή έργα, περισσότερα από 250 τετραγωνικά µέτρα οθονών LED, 40 συσσωρευτές που συλλέγουν ηλιακή ενέργεια και δηµιουργούν ένα τεχνητό φεγγάρι, αλλά και µε έναν τεράστιο διαιρεµένο κόκκινο πλανήτη.
Τα «Plásmata» ακολουθούν διαδροµές ως επί το πλείστον άγνωστες στο ευρύ κοινό. Ετσι οι επισκέπτες της έκθεσης θα ανακαλύψουν το τµήµα του Πεδίου του Αρεως προς την πλευρά της λεωφόρου Αλεξάνδρας, εκεί όπου βρίσκεται το άγαλµα της θεάς Αθηνάς, και θα περιπλανηθούν στα ψηφιακά περίπτερα και στις δράσεις που συµβαίνουν στα παρτέρια και τα ξέφωτα που κρύβονται µες στο πάρκο. Οπως και πέρυσι, ακολουθείται η λογική της «επιµεληµένης τυχαιότητας», δηλαδή προτείνονται τρεις διαδροµές στους επισκέπτες, αλλά η έκθεση είναι επισκέψιµη από παντού.
Θέλοντας να αφουγκραστούµε τις εσωτερικές δονήσεις και να ιχνογραφήσουµε την επικράτεια της έµπνευσης των καλλιτεχνών αναζητήσαµε την Εύα Παπαµαργαρίτη, η οποία συµµετέχει στην έκθεση µε το έργο της «Among us, among others», και τη Μαρία Παπαδημητρίου, η οποία συμμετέχει με το έργο «Diamond of otherness – Kaleido». Η πρακτική της καλλιτέχνιδας επικεντρώνεται στην κινούµενη εικόνα, όπως επίσης και στα εκτυπωµένα υλικά και στις γλυπτικές εγκαταστάσεις που διερευνούν τη σχέση µεταξύ ψηφιακού χώρου και υλικής πραγµατικότητας.
Εύα Παπαμαργαρίτη: «Να είναι ανοιχτά τα όρια της αντίληψης του σώματος».
Πώς µεταβάλλεται η δηµιουργική διαδικασία στην ψηφιακή εποχή όπου τα δεδοµένα αντικαθιστούν τον πηλό;
Προσαρµόζεται µε οργανικό σχεδόν τρόπο στην κάθε εποχή και ταυτόχρονα γίνεται και κίνητρο για να εξελιχθούν ακόµη περισσότερο τα ίδια τα εργαλεία που χρησιµοποιούµε. Σήµερα σίγουρα υπάρχει φοβερή ευελιξία στις διαδικασίες µε τις οποίες οι δηµιουργοί µπορούν να συλλάβουν, να απεικονίσουν και να υλοποιήσουν/κατασκευάσουν τα έργα τους. Η ψηφιακή τεχνολογία έχει αλλάξει τόσο την υλικότητα όσο και τους χρόνους παραγωγής µε τρόπο πολυσήµαντο. Νιώθω σαν να άνοιξαν πολύ περισσότερα µονοπάτια, τα οποία πλέον µπορούν, εφόσον επιλέξουµε να τα ακολουθήσουµε, να µεταµορφώσουν σηµεία της πρακτικής µας και να δηµιουργήσουν αναπάντεχες γεφυρώσεις.
Στη µετανεωτερικότητα το ανθρώπινο σώµα βρίσκεται σε κατάσταση διαρκούς κατασκευής και ανακατασκευής. Η αντίληψη πως πρόκειται για µια µηχανή που µπορεί να επισκευαστεί και να επαναλειτουργήσει ανακατευθύνει τον καλλιτέχνη σε νέες φάσεις δηµιουργίας και υπέρβασης των παλαιότερων αισθητικών προτύπων;
Το ανθρώπινο σώµα ήταν και είναι σε συνεχή κατάσταση µεταβολής. Αυτό ανάλογα µε την εποχή µπορεί να επιταχυνθεί ή και το αντίστροφο. Πιστεύω όµως πως µε ορατό ή µη ορατό τρόπο το σώµα είναι πάντα σε µια µεταβατική, in limbo συνθήκη και για τον καλλιτέχνη αυτό αποτελεί διαρκή πηγή παρατήρησης. ∆εν ξέρω αν η θέαση του σώµατος ως µηχανής είναι η κατάλληλη, για να είµαι ειλικρινής. Προτιµώ να αντιµετωπίζω το σώµα σαν έναν οργανισµό που παθαίνει, που είναι ανά φάσεις αµήχανος, επεκτείνει τα όρια και τις αντοχές του, είναι ανθεκτικός αλλά και εύθραυστος ταυτόχρονα. Είναι κάπως άδικη αυτή η αντιµετώπιση του σώµατος ως µηχανής. Σίγουρα η τεχνολογία έχει αλλάξει τον τρόπο µε τον οποίο µπορούµε αυτήν τη στιγµή να τροποποιήσουµε το σώµα µας, ειδικά σε τοµείς όπως η ιατρική. Ακόµη και το σώµα µπορεί να έχει πλέον επαυξηµένα χαρακτηριστικά. Τα αισθητικά πρότυπα όµως σήµερα είναι επίσης κάτι ρευστό και το να προσπαθήσουµε να καθορίσουµε µε σαφή όρια τι µπορεί να αποτελεί πρότυπο για το κάθε άτοµο είναι αρκετά δύσκολο και πιθανόν αχρείαστο.
Στην ψηφιακή εποχή ποιο είναι το περιεχόµενο του κοινωνικού ιδανικού της οµορφιάς του ανθρώπινου σώµατος;
Τα όρια της αντίληψης και θέασης του ανθρώπινου σώµατος οφείλουν να είναι ανοιχτά και ευέλικτα. Είναι αρκετά επικίνδυνο να περιορίζουµε το σώµα ανάµεσα σε αυστηρούς ορισµούς και πρότυπα. Η ψηφιακή εποχή µπορεί να µας δείξει και µας δείχνει ήδη πώς µπορούµε να υπάρχουµε και να καθορίζουµε τις ταυτότητές µας έξω από τα κλειστά αισθητικά συστήµατα και κριτήρια του παρελθόντος. Τα εργαλεία και οι επιλογές είναι στα χέρια του κάθε ατόµου και το ελάχιστο που οφείλουµε να κάνουµε είναι να είµαστε ανοιχτοί ως προς αυτό.
Η τέχνη συνέβαλε στη µετανεωτερική περίοδο ώστε το σώµα να αποτελεί συστατικό της ανθρώπινης ταυτότητας;
Το σώµα ως έννοια από την αρχαιότητα κατέχει θέση κεντρική στην τέχνη και στις αναπαραστάσεις της. Οσο αλλάζει ο τρόπος που κοιτάµε τον εαυτό µας και το περιβάλλον µας µέσω της τεχνολογίας, ταυτόχρονα αλλάζει και ο τρόπος µε τον οποίο η τέχνη έρχεται να αναλύσει και να επανασυντάξει αυτές τις θεάσεις. Νιώθω πως η τέχνη πολλές φορές πλέον προηγείται της δράσης, αλλά κάποιες άλλες έπεται κιόλας αυτής, µια και τα ίδια τα εργαλεία που χρησιµοποιούµε πλέον (ψηφιακές εφαρµογές, augmented reality tools, social media) αλλάζουν τα δεδοµένα σε πραγµατικό χρόνο και αποτελούν ιδιάζουσες µορφές της.
Μαρία Παπαδημητρίου: «Οι τεχνολογίες πολλαπλασιάζουν τις ιδέες της ομορφιάς»
Πώς μεταβάλλεται η δημιουργική διαδικασία στην ψηφιακή εποχή όπου τα δεδομένα αντικαθιστούν τον πηλό;
Πέρασε η εποχή του επιπόλαιου ενθουσιασμού που νομίζαμε ότι τα ψηφιακά εργαλεία θα αντικαταστήσουν τα χειρωνακτικά εργαλεία και τα χειροτεχνήματα. Πιστεύω πως στις αρχές της δεκαετίας του 1990 όταν εισέβαλαν οι νέες τεχνολογίες για τα καλά στην καθημερινή μας ζωή και την τέχνη δημιουργήθηκαν τέτοιου είδους ψευδαισθήσεις. Σήμερα τα υλικά δεδομένα ( πηλός μάρμαρο μέταλλο χρώματα κλπ) μαζί με την τεχνολογία συμβαδίζουν και το ένα εμπλουτίζει το άλλο. Έχουμε μεγάλο αριθμό σύγχρονων καλλιτεχνών, στους οποίους ανήκω και εγώ, που χρησιμοποιούν και τα δύο μέσα με την ίδια άνεση και ευκολία.
Στη μετανεωτερικότητα το ανθρώπινο σώμα βρίσκεται σε μια κατάσταση διαρκούς κατασκευής και ανακατασκευής. Η αντίληψη πως πρόκειται για μια μηχανή που μπορεί να επισκευαστεί και να επαναλειτουργήσει ανακατευθύνει τον καλλιτέχνη σε νέες φάσεις δημιουργίας και υπέρβασης των παλιότερων αισθητικών προτύπων;
Υπάρχουν αντιλήψεις για την αισθητική που είναι μεγάλης διάρκειας και άλλες που είναι μικρής διάρκειας. Πράγματι τα ψηφιακά δεδομένα δίνουν τη δυνατότητα να ανακατασκευάσουμε το σώμα μας. Να σας θυμίσω την πολύ σημαντική έκθεση του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ με τίτλο «Post Human» το 1992 στο Σπίτι της Κύπρου που μοιάζει να την έχουμε ξεχάσει. Εκεί είναι ακριβώς το σημείο που ανοίγει η συζήτηση για τις δυνατότητες που έχουμε να κατασκευάσουμε και να ανακατασκευάσουμε το ίδιο μας το σώμα όπως αναφέρεται στον κατάλογο της έκθεσης: «Το Post Human διερευνά τις νέες προσεγγίσεις στην παραστατική τέχνη που βασίζονται στις ζωτικές εξελίξεις στη βιοτεχνολογία και την επιστήμη των υπολογιστών, οι οποίες επαναπροσδιορίζουν τις έννοιες του εαυτού και της ανθρώπινης φιγούρας. Ο συνδυασμός αυτών των δύο ομάδων τεχνολογιών θα δημιουργήσει όχι μόνο νέες μορφές ζωής και κανάλια επικοινωνίας, αλλά θα διαμορφώσει νέες αντιλήψεις για το χρόνο και το χώρο και θα οδηγήσει ακόμη και σε νέες δομές σκέψης».
Αυτές οι τεχνολογικές δυνατότητες ενσωματωμένες σε κινήματα και θεωρίες και κοινωνικά θέματα όπως είναι τα gender studies , ο προσδιορισμός του φύλου, ο αυτοπροσδιορισμός του σώματος μέχρι θέματα της κατανάλωσης όπως το τέλειο σώμα και πως να το αποκτήσετε.
Βλέπουμε ότι οι τεχνολογίες έχουν πάντα μια μεικτή αξιοποίηση είτε στον αυτοπροσδιορισμό της ταυτότητας στα θέμα του φύλου είτε στην αναμόρφωση της εικόνας που έχουμε για το ανθρώπινο σώμα μέσα από τις τεχνολογίες της πλαστικής χειρουργικής. Οι δυνατότητες αυτές συνεχώς θα πολλαπλασιάζονται αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο πυρήνας του σώματος αυτό που κάποτε το ονομάζαμε Σκέψη και Ψυχή είναι ένα άβατο που δεν πρέπει να διαφύγει από το ενδιαφέρον μας.
Στην ψηφιακή εποχή ποιο είναι το περιεχόμενο του κοινωνικού ιδανικού της ομορφιάς του ανθρώπινου σώματος;
Στην ψηφιακή εποχή το ιδανικό της ομορφιάς αποσταθεροποιείται. Δεν έχουμε ένα ιδανικό ομορφιάς. Οι διάφορες κοινωνικές ομάδες κατασκευάζουν δικές τους εκδοχές της ομορφιάς. Η ψηφιακή τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα να κατασκευάζουμε την εικόνα του εαυτού όπως θέλουμε.
Ασφαλώς η αντίληψη για την ομορφιά έχει αλλάξει από την αρχαιότητα, τους μέσους χρόνους ή ακόμα τον δέκατο όγδοο και δέκατο ένατο αιώνα. Η σημερινή αντίληψη είναι διευρυμένη, πολλαπλή, πολλαπλασιαστική και πολλαπλασιασμένη, άρα μπορούμε να πούμε ότι οι τεχνολογίες πολλαπλασιάζουν τις ιδέες της ομορφιάς αλλά ταυτόχρονα αυτό που τίθεται σε ελεύθερη πτώση είναι η ίδια ιδέα της ομορφιάς Ο πολλαπλασιασμός των αντιλήψεων για την ομορφιά ενέχει πάντοτε την έκλειψη της ιδέας της ομορφιάς Να θυμηθούμε τη φράση του Fyodor Dostoevsky (1821-1881 «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο» ας σκεφτούμε σήμερα τι ήθελε να πει αυτός ο μέγας Ρώσος συγγραφέας. Στην ψηφιακή εποχή πως θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε την κουβέντα αυτή;
Η τέχνη συνέβαλε στη μετανεωτερική περίοδο ώστε το σώμα να αποτελεί συστατικό της ανθρώπινης ταυτότητας (αυτογνωσία + εικόνα);
Πράγματι, η τέχνη συνέβαλε σε αυτό που αναφέρεστε. Κάτι που δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι πως το απέραντο σύμπαν των ψηφιακών τεχνολογικών και οι μηχανισμοί αυτών έχουν πολλαπλασιάσει τις μορφές ναρκισσισμού Για παράδειγμα, η χρήση των κοινωνικών δικτύων δημιουργεί φρενίτιδα της αυτο-εικόνας
Αυτό είναι ένα στοιχείο που ήθελα να το σχολιάσω και να το ενσωματώσω στο έργο μου το οποίο παρουσιάζω στο Πεδίον του Άρεως. Επιμένω πως πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στο κάθε «ΝΕΟ». Να χρησιμοποιούμε τις τεχνολογίες να απολαμβάνουμε τις δυνατότητες που μας προσφέρουν και να τις αξιοποιούμε.
Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να διατηρούμε ίχνη μιας κριτικής τοποθέτησης. Το έργο μου που έχει αναφορά στο έργο του Albrecht Dürer (1471-1528) «Μελαγχολία Ι» και στην ιστορική παρανοική φράση του Γάλλου ποιητή Arthur Rimbaud (1854-1891) «J est un autre» δίνει τη δυνατότητα στον θεατή που εισέρχεται στο εσωτερικό του, μέσα από την καλειδοσκοπική εικόνα του εαυτού, να εξακοντίζεται σε ένα σύμπαν ταυτοτήτων. Αυτή η τεχνολογία του παρελθόντος αφορά ερωτήματα του μέλλοντος.
INF0
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 10 Ιουλίου.