Συναντήσαμε τον Γάλλο καθηγητή Πιερ Ραφάρ και μας μίλησε για τον πολλαπλό ρόλο της διατροφής.
Συνηθίζουμε να μιλάμε για τη γεωπολιτική του πολέμου, ωστόσο εξαιρετικά σημαντική είναι και εκείνη της διατροφής. Αυτή μελετά ο Πιερ Ραφάρ, καθηγητής Γεωπολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Ελεύθερο Ινστιτούτο Μελέτης των Διεθνών Σχέσεων στο Παρίσι (ILERI-Paris). Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε στα ελληνικά το βιβλίο του «Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας» στο οποίο φωτίζει τον ρόλο και τη διαδρομή της τροφής την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Τον συναντήσαμε με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα.
Μπορούμε πραγματικά να γνωρίζουμε τι τρώμε;
Εξαρτάται. Σε ένα βαθμό μπορούμε, αν γνωρίζουμε πολύ καλά τα συστατικά και την προέλευση του προϊόντος που αγοράζουμε. Αρκετά συχνά όμως νιώθουμε ότι ψωνίζουμε στα τυφλά, καθώς δεν υπάρχουν οι απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με την προέλευση της τροφής μας. Οταν δεν ξέρουμε τι τρώμε, κινδυνεύουμε να αρρωστήσουμε.
Για ποιο λόγο η Ελλάδα, μια χώρα με γεωργική παράδοση, έχει ανάγκη να εισάγει ντομάτες από το Βέλγιο και την Πολωνία;
Στη Γαλλία συμβαίνει το ίδιο πράγμα με τα μήλα. Εχουμε τη δυνατότητα να παράγουμε μεγάλες ποσότητες μήλων. Οταν όμως πηγαίνουμε στο σουπερμάρκετ βρίσκουμε μήλα από την Πολωνία και την Ισπανία. Αυτό αφορά τον τρόπο που κινείται η οικονομία, όμως τον 21ο αιώνα φαίνεται να μην έχει λογική. Είναι πλέον σαφές ότι οι στρατηγικές αυτού του τύπου έχουν πολλές συνέπειες. Κάποια προϊόντα φαίνονται πιο οικονομικά, όμως όταν δεις τη μεγάλη εικόνα δεν είναι, γιατί υπάρχουν κρυφά κόστη. Οταν για παράδειγμα η Ελλάδα αγοράζει ντομάτες από το εξωτερικό, κάποιοι θα μείνουν άνεργοι. Το ελληνικό κράτος θα αναγκαστεί να τους συντηρήσει και αυτό θα έχει επίπτωση σε όλη την κοινωνία. Επίσης, αν οι ντομάτες δεν έχουν καλλιεργηθεί με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον, πάλι η κοινωνία θα πληρώσει το κόστος.
Μόλις τρεις πολυεθνικές ελέγχουν το 70% των σπόρων του πλανήτη. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;
Σημαίνει ιδιωτικοποίηση της γεωργίας. Πριν από αρκετά χρόνια άνοιξε μια μεγάλη συζήτηση γύρω από τον τρόπο λειτουργίας της Monsanto, η οποία φαινομενικά έχει εξαφανιστεί. Στην πραγματικότητα εξαγοράστηκε και απορροφήθηκε από τον γερμανικό όμιλο Bayer που διατηρεί τις μεθόδους της Monsanto. Οι άλλες δύο είναι η Corteva Agriscience και η Synergia. Αυτή η ιδιωτικοποίηση της γεωργίας δίνει τη δυνατότητα στις εταιρείες να τροφοδοτούν την αγορά με συγκεκριμένους σπόρους, ενώ την ίδια στιγμή ασκούν έλεγχο αποσύροντας άλλους. Η συγκεκριμένη τακτική είναι καταστροφική για τη γεωργία.
Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για τις υπερτροφές, μια τάση που φαίνεται πως έχει ισχυρό ρεύμα.
Το κίνημα των υπερτροφών γεννήθηκε στις ΗΠΑ. Καταλαβαίνω πόση αξία έχει όλο αυτό για τους Αμερικανούς όταν διδάσκω γαλλική διατροφή σε αμερικανικό πανεπιστήμιο που βρίσκεται στο Παρίσι. Στους φοιτητές μου φαντάζει εντελώς εξωτικό να αγοράζει κανείς φρέσκα προϊόντα από υπαίθριες αγορές. Τους κάνει να νιώθουν πως εκεί τα πράγματα είναι πιο αυθεντικά. Η ανάδειξη των υπερτροφών είναι κατασκεύασμα των αμερικανικών εταιρειών μάρκετινγκ. Στην προσπάθειά τους να λανσάρουν το «αυθεντικό» ανακαλύπτουν σπόρους, λαχανικά και μπαχαρικά που σε άλλες περιοχές καταναλώνονται από εκατομμύρια ανθρώπους για χιλιάδες χρόνια. Κάτι τέτοιο έχει συμβεί και με την κινόα, ενώ εδώ και καιρό γίνεται λόγος για τη μαστίχα, την οποία προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καλλιεργήσουν στην Καλιφόρνια.
Εχει να κάνει όλο αυτό και με μια διάθεση να ξεχωρίσει κάποιος από το πλήθος. Η διατροφή είναι και ταξικό ζήτημα.
Η τροφή είναι ένα απίστευτα ισχυρό εργαλείο για να δηλώσεις ποιος είσαι κοινωνικά και ιδεολογικά. Χρησιμοποιούμε την τροφή σαν διπλωματικό εργαλείο από την αρχαιότητα. Η διατροφή μας εξαρτάται από τη γεωγραφική ομάδα στην οποία ανήκουμε. Παλιότερα ήταν συλλογική διαδικασία, πλέον όμως είναι το μέσο για την ανάδειξη της προσωπικής ταυτότητας. Κάποιος που ανησυχεί για το μέλλον του πλανήτη είναι πιθανό να γίνει χορτοφάγος. Κάποτε τα μέλη μιας οικογένειας έτρωγαν από ένα φαγητό, τους άρεσε δεν τους άρεσε. Αυτό συνέβαινε και στο δικό μου σπίτι. Θυμάμαι τη μητέρα μου που έλεγε «απόψε έφτιαξα αυτό, θα το φας και δεν θέλω κουβέντα». Πλέον κάθε μέλος της οικογένειας έχει τις δικές του συνήθειες. Αλλος μπορεί να τρώει κρέας, άλλος να είναι βίγκαν και άλλος να μην τρώει τα δημητριακά. Στις σύγχρονες κοινωνίες κυριαρχεί η εξατομίκευση.
Εδώ και λίγα χρόνια συζητιέται έντονα η παραγωγή εργαστηριακού κρέατος. Ποιες είναι οι κοινωνικές προεκτάσεις αυτής της τεχνολογίας;
Με ρωτήσατε πριν για τις τρεις μεγάλες εταιρείες που ελέγχουν το 70% των σπόρων του πλανήτη. Πρόκειται για κάτι αντίστοιχο. Κάποιες εταιρείες θα μπορούν να ελέγχουν την παραγωγή εργαστηριακού κρέατος, πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως γεωπολιτικό εργαλείο. Σχετικά με την κοινωνική διάσταση, σκεφτείτε ότι σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας οι αγρότες συμμετέχουν στην εκτροφή ζώων. Αν επικρατήσει το εργαστηριακό κρέας, αυτοί θα χάσουν τη δουλειά τους. Υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που αφορά τη δημόσια υγεία. Ωστόσο, δεν είμαι γιατρός για να μπορώ να κρίνω τις συνέπειες που μπορεί να έχει το να παίζει κάποιος με τα κύτταρα. Επίσης ακόμη δεν γνωρίζουμε τις επιπτώσεις που θα έχει το εργαστηριακό κρέας για το περιβάλλον. Αυτήν τη στιγμή παράγεται σε μικρή κλίμακα. Δεν ξέρουμε όμως τι θα συμβεί αν πρέπει από αυτό να σιτιστούν δέκα ή σαράντα εκατομμύρια άνθρωποι.
INF0
Το βιβλίο «Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας» του Πιερ Ραφάρ κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σε μετάφραση Μαρίας Παπαηλιάδη
