Ο πόλεμος στην Ουκρανία έρχεται από μακριά και αναδεικνύει τόσο τις τεκτονικές αλλαγές στο παγκόσμιο γίγνεσθαι όσο και την επιπολαιότητα των ΗΠΑ. Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών, διευθυντής του Ινστιτούτου Σπουδών Ανατολικής Μεσογείου στο Emmanuel College της Βοστόνης Πέτρος Βαμβακάς αναλύει στο Documento την κατάσταση του κόσμου και τα από καιρό λάθη των ΗΠΑ.
Όπως υπογραμμίζει, το βάθος της παγκοσμιοποίησης που είναι ξέχωρο από τη γεωπολιτική ορίζει τις παγκόσμιες προκλήσεις, ενόσω η αλαζονική Δύση ξεχνάει ότι κατέχει ένα μικρό ποσοστό του πλανήτη. Επίσης, αναφέρει ότι η μετάβαση στον πολυπολικό κόσμο που βιώνουμε ξεκινάει από το 2004, ενώ ο πόλεμος είναι το τελευταίο στιγμιότυπο της μετάβασης. Τέλος λέει ότι η Δύση φοβάται τις συνεργασίες, επιδιώκοντας μόνο την επίτευξη των δικών της «θέλω».
Με ενενήντα ημέρες πολέμου τι έχουμε δει μέχρι τώρα;
Το πόσο συνδεδεμένη ήταν η Ρωσία με την παγκόσμια οικονομία. Το βάθος της παγκοσμιοποίησης δεν σχετίζεται μόνο με τη γεωπολιτική ή το ενεργειακό αλλά και με την οικονομία που είναι πολύ σημαντική, ακόμη και τα λιπάσματα ή το διατροφικό σχετίζονται. Το πόσο βάθος είχε και σε τι οικονομικό πλαίσιο ήταν αυτή η παγκοσμιοποίηση. Η φιλελεύθερη δημοκρατία ήταν μόνο φιλελεύθερη σε ό,τι σχετιζόταν με την αγορά. Το δεύτερο πράγμα είναι πως και πάλι δεν ήμασταν έτοιμοι για μια κρίση. Είτε αυτή η κρίση λέγεται τρομοκρατική ενέργεια του 2001 είτε οικονομική κρίση του ’08, είτε πανδημία το ’19 είτε το ενεργειακό σήμερα. Πώς έγινε αυτό και πότε η ανατολική Ουκρανία απέκτησε αυτό το βάρος όσον αφορά την εξάρτηση στο ενεργειακό; Σημαντικό επίσης είναι το πόσο απομονωμένη είναι η Δύση. Μιλάμε με όρους 19ου αιώνα. Θα μπουν Φινλανδία και Σουηδία στο ΝΑΤΟ. Ωραία! Αν ο κόσμος είναι μόνο η Ευρώπη και η Ευρασία. Ομως ο κόσμος δεν είναι μόνο αυτή αλλά είναι η Αφρική (με κοντά 4 δισ. πληθυσμό στο τέλος του αιώνα), η Ινδία (1,3 δισ.), η Κίνα (1,3 δισ.). Αγνοούμε λοιπόν όλο τον υπόλοιπο κόσμο, δίνοντας βάρος σε αυτά τα 300 εκατομμύρια. Ακόμη μια φορά έχουμε αυτήν τη μυωπία.
Η ουκρανική κρίση είναι επιταχυντής εξελίξεων προς έναν πολυπολικό κόσμο;
Νομίζω ότι είμαστε κιόλας εκεί. Αυτό είναι ένα τελευταίο στιγμιότυπο αυτής της μετάβασης. Είμαστε εκεί από το 2004. Μετά βλέπουμε ότι οι Αμερικανοί δεν έχουν την υπομονή γι’ αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο που έχουν και προέρχεται από τον νεοσυντηρητισμό. Τον Ιούλιο του ’04 ο Μπους πήγε στο αεροπλανοφόρο και είπε «αποστολή εξετελέσθη» (mission accomplished). Το accomplished έχει να κάνει με την ανυπομονησία της Αμερικής εκείνη τη στιγμή. Να πούμε ότι νικήσαμε, να φύγουμε σιγά σιγά μη μας πάρει κανένας χαμπάρι και τελείωσε. Εκεί όμως δεν καταλάβαμε ότι λίγους μήνες μετέπειτα, δηλαδή τον Οκτώβριο του ’04, είχε ξεσηκωθεί το ISIS. Η δεύτερη τετραετία του Μπους είναι μια τετραετία που οι ΗΠΑ αλλάζουν ρότα, επανέρχονται στη μεσαία περιοχή του Ιράκ και προσπαθούν να μαζέψουν τους σουνίτες που έχουν ξεφύγει τελείως. Μετά ερχόμαστε στον Ομπάμα, ο οποίος προσπαθεί να το μαζέψει. Από τότε νομίζω ότι βρισκόμαστε σε έναν πολυπολικό κόσμο.
Ο πολυπολικός κόσμος πώς είναι;
Στην καλύτερη περίπτωση είναι ένας κόσμος συνεργάσιμος με τη Δύση, στη χειρότερη αντιμαχόμενος. Αυτήν τη στιγμή ζούμε τη φοβία της Δύσης, διότι δεν υπάρχει δυνατότητα συνεργασίας. Δεν έχει δείξει ποτέ ότι μπορεί να προστατέψει αυτό που λέει και «ευαγγελίζεται». Αυτό που «ευαγγελίζεται» στην πραγματικότητα είναι μια επιβολή. Συνεργασία εν προκειμένω σημαίνει ότι «εσύ θα κάνεις αυτό που θέλω εγώ», «my way or the high way» (σ.σ.: με τον τρόπο μου ή με τον δύσκολο τρόπο). Αυτά είναι τα πλαίσια.
Θα εμβαθύνουν περισσότερο οι ΗΠΑ στην Ασία ή θα πάρουν το βλέμμα τους από την Ασία και θα στραφούν στην Ευρώπη;
Η Αμερική αντιλαμβάνεται σήμερα τον κόσμο, δυστυχώς, σαν μια ταινία του Μπρους Γουίλις, σαν ένα «Die hard». Είναι τελείως διαφορετικό το πώς αντιλαμβανόταν τον κόσμο η Αμερική που εδραίωσε αυτόν στον οποίο ζούμε σήμερα. Οι σχεδιαστές του ήρθαν από μια άλλη παιδεία, άλλη προϊστορία, ήξεραν διπλωματική ιστορία, είχαν κατανοήσει τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Προέρχονταν από μια αστική ελίτ, η οποία είναι διαφορετικά διαμορφωμένη σήμερα. Αυτοί που ασκούν πολιτική στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα είναι στην καλύτερη περίπτωση η Πελόζι και ο Μπάιντεν, οι οποίοι είναι 80άρηδες και τα αντανακλαστικά τους είναι ψυχροπολεμικά διότι εκεί γαλουχήθηκαν. Στη χειρότερη, είναι ένα είδος «τεντιρουσβελτισμού» τύπου Τραμπ, «εγώ είμαι Αμερικανός, δεν με ενδιαφέρει τι θες, αυτός είναι ο τρόπος ζωής και εσύ είσαι κάποιος που πρέπει να εκπολιτιστεί». Βρισκόμαστε ανάμεσα σε αυτά τα δύο αντίβαρα σήμερα, που είναι δύσκολα για τον κόσμο, και έτσι όταν έχουμε να κάνουμε με τις ασκηθείσες πολιτικές βλέπουμε αυτή την αντίθεση. Η στροφή στην Ασία έρχεται ένα μήνα μετά τη δολοφονία του Καντάφι, μήνες πριν από τη διάλυση της Συρίας, και αυτή η στροφή δεν μπορεί να είναι εφικτή. Τον Γενάρη του ’12 η πρώτη επίσκεψη της δεύτερης θητείας Ομπάμα είναι στη Βιρμανία, αποτελεί ένα πλήγμα στην Κίνα, αλλά δεν μπορεί να υλοποιηθεί από εκεί και ύστερα. Η Αμερική του Τραμπ αποχωρεί από τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου του Ειρηνικού (TTP) και επανέρχεται με το AUKUS (σ.σ.: τριμερής συμφωνία ανάμεσα στην Αυστραλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες).